Bond Beter Leefmilieu wil als ‘gevestigde’ middenveldorganisatie wegen op het beleid. Toch is Danny Jacobs geen voorstander van meer regels en procedures die inspraak garanderen: “Binnen het huidige Vlaamse bestel leiden die vaak tot slechter en minder legitiem beleid”.

Wat is voor u beleidscultuur?

Danny Jacobs: “Voor mij is beleidscultuur heel sterk verweven met goed bestuur. Het is niet alleen efficiëntie en effectiviteit, maar ook het beleid op een democratisch, legitiem en transparante manier tot stand brengen. De traditionele bestuurskundige aanpak, op basis van een verkozen wetgevende- en uitvoerende macht, is gedateerd. Er wordt momenteel nog volop binnen dat oude bestel gewerkt, al zie je ook evoluties. Zo waren de hoorzittingen in het Vlaams parlement vroeger puur technisch. Nu is er meer aandacht voor het proces, de aanpak, de weg naar bepaalde wetgevingen. Tegelijk is de vertegenwoordigingsdemocratie verworden tot een zeer sterke uitvoerende macht, die haar legitimiteit meer en meer in de samenleving moet halen via al dan niet geformaliseerd overleg met burger en middenveld.”

Zitten we nu in een overgangsfase?

“Het oude model is honderd jaar oud, maar onze instellingen werden nooit gemoderniseerd. Pakweg dertig jaar geleden werkte het consensusmodel van coalitieregeringen nog, ondersteund door een breed gedragen, verzuild middenveld en konden we het ermee doen. Maar dat stadium van ‘pacificatie’ is voorbij. De samenleving is volatief geworden en net daarin moeten de beleidsmakers nu legitimiteit vinden. Ik denk dat die er minder dan ooit is, want er zijn geen grote, coherente groepen meer die al dan niet op commando voor een draagvlak zorgen. Wat rest zijn middenveldorganisaties, publieke opinies, Twitter, Standard & Poor’s én het Europese of internationale kader. Beleid is nu in vele gevallen ‘wat moet’, niet wat de burger vraagt.”

Vinden beleidsmakers daarom ‘krachtdadig’ besturen en snelheid belangrijker dan hoogstaand wetgevend werk?

“Bestuurders opereren in een steeds nauwer tijdsframe én staan permanent onder druk om vooruitgang te boeken. De politiek wordt gestuurd door snel veranderende maatschappelijke en economische cycli en door steeds mondiger wordende burgers. Binnen dat frame moeten ze ook nog verantwoording afleggen. Hun bewegingsruimte is erg beperkt, maar daarbinnen moet er gescoord worden. Let wel, ik denk dat alledaagse beleidsvoering géén behoefte heeft aan uitgebreidere procedures. Maar bij grote maatschappelijke uitdagingen moet de  politiek wél bedachtzaam, procesmatig en open te werk gaan, om zo vroeg mogelijk duidelijke doelen uit te tekenen die verkeerde uitgangspunten uitsluiten.”

Gebeurt dit voldoende in Vlaanderen?

“Nee, alles blijft meestal in de besloten sfeer, waar de dingen zonder pottenkijkers worden afgehandeld. In dat geijkte circuit wordt dan pro forma een voorontwerp ter advies voorgelegd aan één of andere raad; er volgt het nodige lobbywerk en na wat politieke afstemming wordt het vlotjes afgeklopt in de Vlaamse regering. Nu, verkozen politici hebben uiteraard het laatste woord. Maar dat moet dan wel evenwichtig en doordacht zijn. Het primaat van de politiek – ideologisch beladen als het is – staat immers niet lijnrecht tegenover beleidsparticipatie. Alleen heeft de burger in een bestel met een dominante uitvoerende macht, geen garantie dat zijn stem evenwichtig wordt meegenomen.”

Methodieken en structuren verhelpen daar niet aan?

“Integendeel: binnen het huidige Vlaamse bestel leiden die vaak tot slechter en minder legitiem beleid. Neem het witboek over de interne staatshervorming: het is goedbedoeld gestart, maar het leidde in mijn ogen uiteindelijk tot regeren bij volmacht. Onder meer door de koppeling met het Planlastdecreet werd dit dossier een vrijbrief om er politieke agenda’s aan vast te koppelen.”

Ziet u een evolutie naar een opener beleidscultuur?

“Ik denk dat de wil er wel is, maar in Vlaanderen vertalen we beleidscultuur niet in een goed bestuurlijk kader. De politieke bouwstenen om dat te koppelen, ontbreken daartoe. Focus niet op methodes, maar formuleer uitgangspunten die niemand nog in vraag kan stellen. Dat zou veel frustratie de wereld uit helpen. Het heeft geen zin om na gedetailleerde politieke besluiten nog openbaar onderzoek en inspraak te organiseren. Een regering zou ook deelbeslissingen moeten kunnen nemen. Misschien is de Nederlandse ‘bestuurlijke lus’ een voorbeeld om besluitvorming onderweg bij te sturen. Daar is er ook veel meer aandacht voor reguleringsmanagement: de agenda goed voorbereiden, de stappen benoemen in een draaiboek, een niet-politieke administratie laten begeleiden… Hier moeten we dat nog juridisch en politiek op punt zetten. Ons politiek-administratief systeem leidt ertoe dat van alle participatie, inspraak en conclusies bij het uiteindelijke beleid, maar weinig overblijft.”

Waarvoor pleit u dan?

“Ondanks alle intenties geeft de politieke consensus nog steeds de doorslag en bepalen de kabinetten de besluitvorming. Doorbreek je dat niet, dan komt er geen cultuurverandering. Er zijn wel experimenten rond inspraak en participatie, maar er is geen samenhang. Van zodra alles de black box passeert, weet je toch niet meer wat ermee zal gebeuren. Dat is nefast. Vanuit het middenveld pleiten we voor een veel bredere beleidscyclus, mét alle nodige methodieken, maar vooral kader en doelstelling moeten haarscherp vastgelegd en beter aangestuurd worden.”

Danny Jacobs is directeur bij de Bond Beter Leefmilieu en lid van de Vlaamse Adviesraad voor Bestuurszaken.

 
Vanwege groot succes is onze voorraad uitgeput, maar u kan wel de interviews via onze tweewekelijkse nieuwsbrief en op de website lezen. Een digitale versie zal binnenkort beschikbaar zijn.