De Movimento Cinque Stelle (M5S – Beweging der Vijf Sterren) triomfeerde reeds bij zijn eerste verkiezingsdeelname in februari 2013. Beppe Grillo’s1 populistische beweging kreeg toen meer dan 25 procent van de stemmen en werd zo de grootste (nog niet) politieke partij van Italië. We zouden wel zien hoe het ging aflopen!
Met 163 vertegenwoordigers in Kamer en de Senaat – een jonge en vrouwelijke vertegenwoordiging – zei de partijleiding luid en duidelijk dat ze het Parlement gingen openen als “een blikje tonijn”.
Auto-blu
Vervolgens, op 21 maar 2013, verklaarde de nieuwe leider Luigi Di Maio: “De auto-blu (de blauwe ministeriële auto’s), het embleem bij uitstek van de macht in Italië – zijn het absolute kwaad. Mocht je me ooit zien in een auto-blu, lynch me dan!”
Wrede onbezonnenheid. Sindsdien vloeide er veel water onder de bruggen van de Tiber2. Hoewel het kortstondig was, kende M5S in 2018 een nog spectaculairder succes met meer dan 32 procent van de stemmen.
Sindsdien liep het echter mis bij meerdere lokale verkiezingen en halveerde het electoraal kapitaal. In de opiniepeilingen schat men dat momenteel op 15 procent. De partij regeerde achtereenvolgens met de (extreem-rechtse) Lega Nord van Salvini, die de coalitie domineerde, en vervolgens – en nog steeds – met de Partido Democrático.
De Cinque Stelle maakte zo een naadloze overgang van een rechts-radicale, populistische coalitie naar een centrumlinks, sociaal-liberale regering, in beide gevallen onder leiding van Guiseppe Conte. Met groot ideologisch gemak verzorgde hij deze tegenstrijdige overgang.
Vicepremier Luigi Di Maio, wiens woorden niet krachtig genoeg waren om de elites en “de kaste” aan de kaak te stellen, liet zich, zoals alle ministers overigens, rondrijden in zijn ‘auto-blu’. Daarbovenop liet hij een persoonlijke fotograaf inhuren door zijn ministerie van Buitenlandse Zaken.
Beppe Grillo. Foto: Niccolò Caranti/CC BY SA 3:0
De meeste antisysteemclaims werden nu op de lange baan geschoven. De M5S heeft daarentegen wel de invoering van een soort universeel inkomen verkregen, weliswaar in een zeer beperkte versie.
De partij zorgde er ook voor dat het aantal parlementariërs daalde. Dat gebeurde in navolging van een recent referendum dat de bondgenoten van de Democratische Partij steunden. Mathematisch blijft de Vijfsterrenbeweging onmisbaar voor de huidige coalitie, maar politiek inhoudelijk is de partij aanzienlijk verzwakt.
Bovenal heeft de beweging zichzelf “gehomologeerd”: lange tijd was het namelijk niet meer dan een “vloeibare structuur”, een niet-partij zonder status of zelfs maar adres3. De partij deed lange tijd alsof ze dat niet eens wist. Deze keer echter is de pagina omgedraaid en werd het aanvaard.
Tijdens de algemene vergadering van de Cinque Stelle van 14-15 november stemde een meerderheid om de structuren en gebruiken van een klassieke partij over te nemen. Daarbij horen een secretariaat, leiderschap, denkwijzen die zorgen voor persoonlijke conflicten en holle frasen. Verschillende opinieschrijvers van de Italiaanse pers menen nu dat de partij neigt naar een stroming van de oude christendemocratie. Er bestaan wel meer flatterende vergelijkingen.
De dwingende regel om de partij te beperken tot twee opeenvolgende mandaten zal “vergeten” worden zodat alle huidige partijleiders in staat zullen zijn hun macht te behouden. Het taboe van electorale allianties met traditionele partijen houdt wel stand. Voortaan is dat de voorwaarde voor het voortbestaan van de Cinque Stelle.
Vicepremier Luigi Di Maio, die ondanks de nieuwe structuren zowel fractieleider in het parlement als de echte partijleider wil zijn, zegt te willen onderhandelen met alle oppositiekrachten. Bij die oppositie hoort ook Berlusconi’s Forza Italia. De vrienden van Beppe Grillo beschouwden die partij – terecht – als een plaag.
De context van de gezondheidscrisis rechtvaardigt weliswaar elke toenadering, met name om de stemming over een “oorlogsbegroting” te garanderen. Di Maio en zijn vrienden zullen ook kampen met interne oppositie, waarvan de belangen nog onduidelijk zijn. Die zou via een splitsing de beweging verder verzwakken.
Bovenal zullen ze de precaire kwestie van hun beruchte internetplatform Rousseau moeten regelen. Op dat platform werden de meeste debatten en stemmingen van de verkiezingskandidaten geregeld. Dit alles gebeurt in de vorm van een een pseudo-directe democratie, die in feite strikt wordt gecontroleerd door de belangrijkste stuwende kracht erachter.
“De technologische hut die het mysterie van de oorsprong van de beweging bevat”4 was het stichtende element en de vrucht van Beppe Grillo’s beweging en zijn sindsdien overleden mentor Gianroberto Casaleggio.
Zijn zoon Davide Casaleggio is nu de persoonlijke en exclusieve eigenaar van dit almachtige platform dat de verkozen parlementsleden van de Cinque Stelle overigens financieren. Hij is bovendien de enige die de ledenlijst van de beweging in handen heeft. Luigi Di Maio en de meeste verkozenen willen nu de macht van Rousseau inperken en enkele privileges ervan terugnemen. Dat belooft echter een zware juridische strijd te worden.
De Cinque Stelle is nu dus ‘genormaliseerd’. Deze normalisering is ongetwijfeld de voorwaarde voor hun politieke voortbestaan, maar ontneemt tegelijkertijd hun identiteit. Die vervaagde immers vanaf de eerste dag en verschoof tussen rechts en links en een onbepaald “elders”.
Hun populistische en radicaal antisystemische positionering betekende zowel hun persoonlijkheid als hun electorale basis. De wending van deze algemene vergadering bevestigt deze evolutie, maar doet eveneens vragen rijzen over de toekomst van de Cinque Stelle en dus ook over het Italiaanse politieke bestel.
De blognote Italie: L’ “auto blu” des Cinque stelle van Hugues Le Paige werd vertaald door Roebi Block. Le Paige is voormalig RTBF-journalist (1970-2004) waarvan meerdere jaren als correspondent in Parijs en Rome. Sinds 2004 is hij onafhankelijk journalist, schrijver en filmmaker.
Notes:
1 Giuseppe (Beppe) Grillo is sinds 1977 een bekende stand-up comedian in Italië (nvdr.).
2 De rivier Tiber in de hoofdstad Rome (nvdr.).
3 Het enige officiële adres van de partij is dat vermeld op de blog van Beppe Grillo.
4 Citaat van journalist Ezio Mauro in de krant La Repubblica van 11 oktober 2020.
