Het zijn Israëlische en Palestijnse academici, architecten, stedenbouwkundigen en mensenrechtenactivisten die al sinds 2008 de terugkeer van de vluchtelingen voorbereiden. “Gebaseerd op het recht om terug te keren werken we sinds 2008 een project uit rond de praktische implicaties van de terugkeer”, zegt Eitan Bronstein, stichter en woordvoerder van de Israëlische organisatie Zochrot.

“Het gaat niet zozeer over het recht zelf, wel over wat mogelijk wordt als dat recht er eenmaal is, of over hoe dat recht kan worden geïmplementeerd.”

Simulaties en modellen

Zochrot heeft nu een tentoonstelling lopen in Tel Aviv over de terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen. De organisatie wil de Israëli’s zo bewust maken van de problematiek. “We zijn zo’n beetje een nieuwe taal aan het uitvinden die voordien niet bestond, de taal om na te denken over de terugkeer zelf, in plaats van ‘nee, het is niet mogelijk’ te blijven zeggen”, aldus Bronstein.

De tentoonstelling laat onder meer simulaties en gedetailleerde modellen zien, plannen voor een geleidelijke terugkeer naar de Palestijnse dorpen Kufr Bir’im en Miska, en ook videogetuigenissen van de vluchtelingen zelf.

Volgens Bronstein toont dit aan de Israëli’s “dat er mogelijkheden zijn voor terugkeer. Geen enkel project heeft het over het verdrijven van mensen. We hebben het hier over de vraag hoe men kan terugkeren, maar dan gebaseerd op het recht van de mensen die hier wonen om hier te blijven wonen en het recht van al de vluchtelingen en hun afstammelingen om terug te keren.”

Stem van vluchtelingen zelf

Badil, een organisatie voor Palestijnse woon- en vluchtelingenrechten, organiseert workshops met Zochrot over de praktische gevolgen van het terugkeerproject. Communicatieverantwoordelijke Akhram Salhab benadrukt dat de stem van de vluchtelingen in deze discussie cruciaal is.

“De voorbije 62 jaar hebben de meeste internationale initiatieven in verband met vluchtelingen plaats gevonden tegen de wil van de vluchtelingen in. In alle opzichten werden de vluchtelingen uitgesloten van het plannen van hun eigen leven. Het project kan alleen maar succes hebben als de vluchtelingen zelf het als legitiem zien.”

“Het project bevindt zich nog altijd in een vroeg stadium”, zegt Salhab. “Maar een van de redenen die het project zo uniek maken, is dat Palestijnen en Israëli’s samen deze zaken bespreken. Dit soort werk is nog nooit gedaan.”

De volgende stap, zegt Salhab, is kijken hoe een stad in Zuid-Afrika de terugkeer van vluchtelingen heeft georganiseerd en dan een vergelijkbaar model maken voor de zone van Tel Aviv en Jaffa.

VN-resolutie 194

De Palestijnen vormen de grootste vluchtelingengroep ter wereld. Met nakomelingen erbij zijn ze ongeveer met zes miljoen, verspreid over het Midden-Oosten en de rest van de wereld.

Naar schatting 750.000 Palestijnen werden in 1948 verdreven of sloegen op de vlucht voor de Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog.

Volgens VN-resolutie 194, uitgevaardigd in de december 1948, zouden Palestijnse vluchtelingen “die naar huis wensen terug te keren om daar vreedzaam met hun buren samen te leven, daarvoor op de vroegst mogelijke datum toestemming moeten krijgen.”

Tot dusver heeft Israël de terugkeer van de vluchtelingen altijd geweigerd. De overheersende opinie is dat zo’n terugkeer het land kapot zou maken.

“De mensen zeggen dat de terugkeer de uitroeiing van de staat Israël of de uitroeiing van de Joden zelf betekent”, zegt Bronstein. “Wij proberen te zeggen dat dit niet klopt. Als we meer projecten zoals dit doen, zal het discours misschien snel veranderen. Ik hoop dat er op zijn minst enige ruimte komt voor discussie over dit belangrijke thema.”