Sinds meer dan een decennium waarschuwen een handvol voormalige Israëlische politici en VS-diplomaten – beide deel van wat een “industrie van het vredesproces” kan worden genoemd – dat zonder een tweestatenoplossing Israël het gevaar loopt een apartheidsregime te worden.
De meest opvallenden onder hen zijn Ehud Barak en Ehud Olmert, twee voormalige Israëlische eerste ministers, en ook John Kerry, minister van Buitenlandse Zaken onder Obama. Alle drie verklaarden in het verleden al dat de tijd dringt.
Hun grootste bezorgdheid is dat zonder een alibi voor een Palestijnse staat – hoe verzwakt en afgebakend ook – de legitimiteit van Israël als “Joodse en democratische staat” steeds meer in vraag zal worden gesteld. Apartheid zou een feit worden, zo werd geargumenteerd, wanneer in het gebied tussen de Middellandse Zee en de Jordaan onder controle van Israël een Joods-Israëlische minderheid zal regeren over een Palestijnse meerderheid.
Demografische drempel
De dreiging van apartheid werd door het zogenaamde “vredeskamp” gehanteerd in de hoop de internationale druk te verhogen op Israëls rechtervleugel (die door premier Benjamin Netanyahu wordt aangevoerd). Hun doel was van de rechtse partijen net genoeg toegevingen te verkrijgen om het Palestijnse leiderschap te laten instemmen met een gedemilitariseerde pseudo-staat – of staatjes, op de brokstukken van hun oorspronkelijke thuisland.
Ondertussen zette de demografische trend zich echter verder en negeerden de conservatieve partijen alle alarmbellen om hun ambitie van een Groot-Israël achterna te jagen. Eigenaardig genoeg kwam er voor dit Israëlisch vredeskamp nooit een “apartheidsmoment”. In plaats daarvan doofde hun bezorgdheid geleidelijk uit, net als hun ooit mondige bezorgdheid over een Palestijns demografische meerderheid.
Deze ronduit cynische aanpak tegenover een Palestijnse demografische meerderheid werd uiteindelijk, met enorme vertraging, van de kaart geveegd door de publicatie van een rapport door de ngo B’Tselem (‘naar Gods beeld’) – Israëls meest gerespecteerde en prominente mensenrechtenorganisatie (zie Israëlische organisatie voor de mensenrechten: “van de rivier tot de zee” is Israël één apartheidsstaat).
Foto: Public Domain
De organisatie brak met het verleden om wat al jaren bekend is duidelijk te maken. Israël schiep een realiteit waarin twee groepen, Joden en Palestijnen, hetzelfde gebied delen, maar waarin een “regime van Joodse suprematie” opgelegd wordt door het sterkere kamp. Dit is ondubbelzinnige apartheid volgens B’Tselem.
De organisatie verwerpt de drogredenering die apartheid linkt aan een demografische deadline (die nooit werkelijkheid wordt), eerder dan aan de expliciete segregatiewetten en praktijken die in de bezette gebieden worden opgelegd. Ook verwerpt de ngo het argument dat Israël geen apartheidsregime zou zijn omdat er, zoals ooit in Zuid-Afrika, geen “slegs vir blankes”-bordjes aan parkbanken hangen.
Hagai El-Ad, uitvoerend directeur van B’Tselem, schrijft dat Israëls versie van apartheid “– in zekere zin een apartheid 2.0 – bepaalde vormen van lelijkheid vermijdt … Dat Israëls opvattingen niet berusten op huidskleur, maakt geen wezenlijk verschil: de onderdrukkende realiteit is de kern van de zaak …”. Door “het geheel aan wetten en beleid dat door Israël werd ontwikkeld om zijn controle over de Palestijnen te verankeren” in beschouwing te nemen, besluit het rapport dat de grenslijn voor apartheid werd overschreden.
Hagai El-Ad sprak de VN-Veiligheidsraad toe op 18 oktober 2018 (39’34”):
Gedurfde analyse
De analyse door B’tselem is waarschijnlijk het meest verregaand in de toegeving dat de apartheid niet alleen in de bezette gebieden een feit is – wat al eerder, onder andere door voormalig VS-president Jimmy Carter, werd vastgesteld (zie zijn boek Palestine – Peace Not Apartheid van 2006). Het rapport beschrijft de hele regio tussen de Middellandse Zee en de rivier Jordaan, een regio die zowel Palestijnse als Israëlische gebieden omvat, als een apartheidsregime. Hiermee weerlegt het Israëls claim een democratische staat te zijn binnen zijn eigen internationaal erkende grenzen.
De organisatie doet hiermee afstand van het voorwendsel dat de apartheid kan worden beperkt tot de bezette gebieden. Alsof Israël – de staat die over de Palestijnen regeert, op een of andere manier zelf geen deel zou uitmaken van het regime dat het inricht en overziet.
Dit was altijd al duidelijk. Wat voor zin zou het hebben gehad om in Zuid-Afrika te beweren dat de apartheid alleen bestond in de Bantoestans of krottenwijken en niet in de witte buurten? Geen enkele. En toch, voor een groot deel geholpen door het “vredeskamp”, B’Tselem inbegrepen, kwam Israël tientallen jaren weg met deze casuïstiek.
Vandaag benadrukt B’Tselem echter: “Joden leiden hun leven in één enkel aaneengesloten gebied waar ze alle rechten en zelfbeschikking genieten. Palestijnen daarentegen leven in gebieden opgedeeld in verschillende eenheden, elk met eigen rechten, gegund of geweigerd door Israël, maar altijd ondergeschikt aan de rechten die aan Joden worden verleend.”
Israëls “Joods-supremacistische ideologie” komt tot uitdrukking in de obsessie het land te willen “judaïseren”, in de maatregelen die de bewegingsvrijheid van Palestijnen beperken, in het gespleten beleid en de burgerwetten die alleen Joden bevoorrechten, en in het ontzeggen van politieke participatie aan de Palestijnen. Dit discriminerende beleid, zo schrijft B’Tselem, is ook van toepassing op een vijfde van de bevolking in Israël die Palestijns is en nominaal ook het staatsburgerschap bezit.
El-Ad besluit: “Er is geen vierkante centimeter gebied onder Israëlische controle waar Palestijnen en Joden gelijk zijn. De enige eerste-klasse-mensen hier zijn Joodse burgers net als ik.”
Permanente bezetting
B’Tselem herhaalt in zijn rapport het argument dat al langer door academici, het Palestijnse middenveld en de BDS-beweging wordt gesteld, met name dat Israël een settler-koloniale maatschappij is.
In een antwoord per mail over het rapport, schrijft Omar Barghouti, een van de oprichters van de BDS-beweging, dat het document helpt komaf te maken met de “kwaadaardige en verregaande racistische leugens over de niet-zo-perfecte Israëlische democratie en haar ‘bezettingsprobleem’”.
Het rapport merkt op dat, ook al zou de “bezetting” tijdelijk moeten zijn, Israël geen intentie heeft zijn militaire juk op te geven, zelfs na meer dan vijf decennia. Een Palestijnse staat is een ondenkbare agenda voor elke Israëlische partij die in de macht deelt en niemand met enige invloed in de internationale gemeenschap stelt die eis. De tweestatenoplossing werd in de vergeethoek geduwd.
Foto: btselem.org
Hierdoor, vervolgt het rapport, zijn alle Israëlische en bezette Palestijnse gebieden georganiseerd “onder een enkel uitgangspunt: het bevorderen en versterken van de heerschappij van een groep – Joden – over een andere – Palestijnen.”
Nadat het decennialang, samen met de rest van het Israëlische ‘vredeskamp’, een dubbelzinnige houding in stand hield, zijn er goede redenen om te verklaren waarom B’Tselem nu beslist heeft door de zure appel te bijten. Ten eerste gelooft niemand nog echt dat er druk van buitenaf zal komen om een Palestijnse staat af te dwingen. Trumps zogenaamde “vredesplan” dat in 2020 werd onthuld, gaf Netanyahu alles wat hij verlangde, inclusief de annexatie van delen van de Westelijke Jordaanoever waar illegale nederzettingen werden gebouwd.
Vier jaar president Trump, en de nieuwe akkoorden tussen de Golfstaten en Netanyahu, hebben de mogelijkheid voor een Palestijnse nog meer verdrongen. De focus ligt nu op het zo lang mogelijk uitstellen van Israëls formele annexatie (zie o.a. Israël enthousiast over akkoord met ‘stabiel autoritaire’ Verenigde Arabische Emiraten, oplossing voor Palestina verder weg dan ooit).
Op zijn best zal de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden proberen de zaken terug te brengen naar de sombere staat waarin ze zich bevonden voor Donald Trump aantrad. In het slechtste geval zal hij stilzwijgend instemmen met alle of de meeste schade die Trump heeft toegebracht aan de Palestijnse nationale zaak.
Volledig geïsoleerd
Ten tweede zijn B’Tselem en de andere ngo’s in hun thuisland meer dan ooit geïsoleerd. Er is in Israël geen draagvlak meer voor onderzoek naar het systematische misbruik van Palestijnen door het Israëlische leger en de kolonisten. Dit betekent dat B’Tselem zich niet langer moet bekommeren over communicatie die de gevoeligheden van zogeheten “Zionistisch links” zou polariseren. Een betekenisvol vredeskamp is er immers niet meer.
Onder het mom van militaire oefeningen vernietigen Israëlische bezettingstanks velden met gewassen, water- en stroomlijnen van de lokale Palestijnse bevolking (B’Tselem video – 3:22):
Het verdwijnen van dit kamp, hoe onbetrouwbaar het ook was, wordt des te meer onderstreept door de komende algemene verkiezingen eind maart 2021. De strijd wordt deze keer gevoerd door drie, vier extreemrechtse partijen die elk op een of andere manier de annexatie onderschrijven.
Op politiek vlak is links in Israël nu onbestaand. Het omvat een handvol mensenrechtenorganisaties die door de publieke opinie grotendeels worden beschouwd als verraders die zich met Israël bemoeien namens “Europese” belangen. Op dit punt heeft B’Tselem weinig te verliezen. De organisatie is zo goed als irrelevant in Israël.
Tenslotte, en als gevolg van het voorgaande, bevindt het enige publiek voor B’Tselems grondige onderzoek zich nu in het buitenland. Het recente rapport poogt de gesprekken van buitenlandse Palestijnse solidariteitsactivisten over Israël open te breken. Hun campagnes belandden tot nu namelijk in een impasse omdat de Palestijnse regering van president Mahmoud Abbas, nu het vooruitzicht van een Palestijnse staat is verdwenen, faalt aan te aangeven waar hun inspanningen zich dan op zouden moeten richten.
Activisten werden ook tot zwijgen gebracht door de laster van Israëls bondgenoten in de VS en Europa. Hier wordt elke gevatte kritiek op Israël als ‘antisemitisch’ afgekeurd. Deze aantijgingen werden onder andere meedogenloos ingezet tegen de Labour Party van Jeremy Corbyn vanwege zijn steun voor de Palestijnse kwestie.
Het taboe doorbroken
B’Tselem noemt Israël nu een apartheidsregime en een “regime van Joodse suprematie”. Hiermee weerlegt het de claim van de Israëlische lobby, die zich gesterkt voelt door de nieuwe definitie van antisemitisme die door de International Holocaust Remembrance Alliance wordt gepromoot, dat het antisemitisch zou zijn door te suggereren dat Israël een “racistische onderneming” is.
Israëls apologeten staan nu voor de veel moeilijker taak om aan te tonen dat ook B’Tselem en de Palestijnse activisten die het rapport citeren ‘antisemitisch’ zouden zijn.
B’Tselem is een ervaren Joods-Israëlische organisatie met grondige expertise in mensenrechten en internationaal recht. De ngo stelt nu ook nadrukkelijk het racisme vast. Israëls apologeten staan nu voor de veel moeilijker taak om aan te tonen dat ook B’Tselem, en de Palestijnse activisten die het rapport citeren, antisemitisch zou zijn.
De Israëlische bezetter verklaart systematisch woongebieden tot ‘exclusieve militaire zone’ om de lokale bevolking te verdrijven (B’Tselem video 1:51):
Het rapport heeft tevens de intentie jonge Amerikaanse Joden te bereiken die, in tegenstelling tot eerdere generaties, meer bereid zijn om de mishandeling van Palestijnen aan te kaarten. Die jongeren volgen ook niet meer het zionistisch idee dat Israël hun toevlucht zou zijn in tijden van nood.
Veelbetekenend is ook dat het rapport gepubliceerd werd in navolging van twee baanbrekende essays van de invloedrijke Joods-Amerikaanse journalist Peter Beinart1. Hierin doorbreekt de auteur een taboe in het Amerikaans-Joodse mainstreamdiscours, door de tweestatenoplossing dood te verklaren en roept hij op tot één enkele democratische staat voor Israëliërs en Palestijnen.
Dat het discours over Israël in de VS evolueert en polariseert, schudt Israëlische organisaties als B’Tselem ongetwijfeld wakker. Israëlische organisaties voor de mensenrechten moeten er niet voor terugdeinzen een rol te spelen in dit debat.
Strijd voor gelijkheid
Er is echter een mogelijke lacune in B’Tselems positionering. Het rapport suggereert een terughoudendheid om de uitkomsten te beschouwen. Nergens wordt de tweestatenoplossing uitgesloten en de tekst geeft aan dat “er verscheidene politieke paden zijn naar een rechtvaardige toekomst”. Sommige uitspraken van El-Ad voor Middle East Eye geven ook aan dat zijn organisatie nog steeds een kader zou kunnen steunen voor internationale druk tot een stapsgewijze verandering in Israëls beleid. Dit zou de Palestijnse mensenrechten schenden.
Het is grotendeels wat Westerse staten, en vooral Europa, sinds decennia hebben nagepraat – terwijl het apartheidsregime zich ondertussen bestendigde.
Gaza tijdens de lockdown. De Palestijnse bevolking in de bezette gebieden wacht nog steeds op de eerste vaccins. Foto: palestinefuture.net
Hoopt B’Tselem dat haar kritiek effectiever zal zijn dan de waarschuwingen van Barak en Olmert? En hoopt het zo de internationale gemeenschap eindelijk aan te zetten tot actie voor een Palestijnse staat? Zo ja, dan zal Bidens presidentschap snel de illusies wegnemen. El-Ad merkt op dat het doel nu “een afwijzing van de suprematie (moet zijn), gebaseerd op een toewijding aan rechtvaardigheid en gedeelde menselijkheid”.
Dit kan niet gebeuren binnen het kader van een tweestatenoplossing, zelfs met de onhoudbare aanname dat de internationale gemeenschap, tegen Israëls wensen in, zich ooit effectief schaart achter een Palestijnse staat. Dus waarom wordt dit niet uitdrukkelijk uitgesproken? De beste tweestatenscenario’s die op de tafel liggen richten zich vooral op een kleine, gedemilitariseerde, Palestijnse pseudo-staat zonder controle over zijn grenzen, luchtruim of radiogolven.
Dit verleent noch “rechtvaardigheid” aan de Palestijn, noch erkent het een “gedeelde menselijkheid” met de Israëliërs. Hoe welkom het rapport ook is, het is tijd voor B’Tselem – en voor de Palestijnse solidariteit in haar kielzog – om elk “vredesproces” te verwerpen dat niet uitgaat van een beëindiging van de bezetting. De logica van de apartheidsanalyse moet helemaal worden doorgetrokken. Dat vereist de aanvaarding van een enkele democratische staat die garant staat voor de gelijkheid en waardigheid van allen.
Israel is losing the fight to obscure its apartheid character
van Jonathan Cook werd vertaald door Arnaud Coolsaet.
Jonathan Cook is Brits onafhankelijk journalist die sinds 2001 in Nazareth woont en drie boeken schreef over het Israëlisch-Palestijnse conflict. Hij is een vroegere winnaar van de Martha Gellhorn Special Prize for Journalism. Zijn website en blog zijn te vinden op www.jonathan-cook.net. Niemand betaalt Jonathan Cook voor zijn blogs. Als je ze apprecieert, overweeg dan een bescheiden schenking via deze link: “No one pays me to write these blog posts”.
Note:
1 Yavne: A Jewish Case for Equality in Israel-Palestine (Jewish Currents, 7 juli 2020) en I No Longer Believe in a Jewish State (New York Times, 8 juli 2020).
