“Tous mes amis sont partis / mon cœur a déménagé …” (Michel Berger)¹ (al mijn vrienden zijn vertrokken / mijn hart is verhuisd)

Ik was in de ban van het liedje Si Maman Si toen ik een artikel las van Shany Littman in Haaretz – de toonaangevende Israëlische krant. Littman bundelt daarin de drain van activisten en academici die Israël hebben verlaten omdat het voor hen moreel onmogelijk was om daar te blijven. Hier volgt een resem fragmenten uit zijn artikel, vertaald in het Nederlands:

“Ik moest mijn zoon redden van het nationalistische en militaristische onderwijssysteem van Israël … Ik herinner me de jaren dat er een gevoel heerste dat het conflict kon opgelost worden. Er was misschien vrede op komst, maar dat gevoel ebde snel weg. Het is daarentegen een gevoel van permanente wanhoop dat steeds blijft toenemen” (Eitan Bronstein, Brussel).

“Ik zie geen politieke horizon voor mijn twee zonen. Als je weet wat er allemaal kan gebeuren als je je kinderen in Israël laat opgroeien […]. Het dagelijkse racisme zorgt ervoor dat ik me hier als een vreemde voel […]. De dialoog binnen Israël is veranderd. Vroeger was ik trots op die dialoog, toen was die namelijk open.” (Neve Gordon).

“Als je botweg kijkt naar de politieke situatie in Israël, het koloniale project op de Westelijke Jordaanoever en het feit dat Israël in een apartheidsstaat verandert, dan rijst de vraag wat je wilt voor jezelf en je kinderen” (Haïm Yacobi).

“Ik heb de hoop verloren om dingen van binnenuit te veranderen en heb bijgevolg allerminst het gevoel dat ik nog iets zou kunnen veranderen als ik daar zou gebleven zijn […] Ik woon en voed mijn kinderen liever op daar waar mijn vreemde verschijning soms tot vijandigheid leidt, dan ergens waar ik zelf deel uitmaak van het kamp dat racistisch is tegenover de andere” (Hagar Kotef).

Zij waren de ziel van kleine minderheidsorganisaties in Israël – Ta’ayoush, Zochrot, B’Tselem, Breaking the Silence, Coalition of Women for Peace, Machsom Watch, Yesh Gvul …

Inderdaad, allemaal minderheidsgroepen, maar ze bleven geloven in een rechtsgelijke en waardige co-existentie tussen Israëlische Joden en Palestijnse Arabieren, een co-existentie zonder dat de ene groep de andere overheerst.

Dit zijn moedige mannen en vrouwen, maar ook zij kunnen geen ijzer met hun handen breken. Wat moet je nog aanvangen als je alle hoop op verandering binnen een redelijke termijn hebt verloren? Wat valt er nog te doen als je blijft geloven dat er een samenleving kan bestaan die overeenstemt met haar waarden? Wat doe je als je schabouwelijke beschuldigingen krijgt als “volksverrader”, “beschamende Jood” en “handlanger van terroristen” die je eigen kinderen proberen te conditioneren?

Natuurlijk voelt vertrekken als een mislukking. “Quand tous les dégoûtés seront partis, il ne restera que les dégoûtants², zoals een Belgisch politiek figuur graag zei. In Israël zijn we bijna op dat punt gekomen. Daarom is het lastig voor de mensen die wel blijven.

Vandaag de dag kun je zelfs in Trumpiaans Amerika makkelijker ademhalen: “Wie zich tegen het Amerikaanse regime verzet, is niet alleen. Je maakt deel uit van een grote, actieve en creatieve massa. Ik kan hier vrij over politiek praten met medestudenten. In mijn laatste jaren op de universiteit in Israël werd ik bekeken alsof ik een aliën was” (Adi Ophir).

Recht op hun doel af

Hun vertrek kenmerkt de onverbiddelijke koers die de Israëlische samenleving vaart. In die samenleving was er ooit ruim tijd een plaats voor vrijheid en creativiteit, zelfs binnen de zionistische wereld. Deze ontaarding onthult de duistere kanten van de menselijke natuur. Je beschikt over privileges die je verkreeg op de rug van een ander volk. Bovendien daagt niets of niemand je uit. Wat brengt je zo ver om zoiets uit vrije wil op te geven? Waarom zou je daar moeite voor doen?

Palestina staat zwak en Europa blijft laf op de vlakte op basis van een oud schuldgevoel. Daarbovenop komt dat internationale instellingen ondoelmatig te werk gaan, terwijl de nieuwe vrienden – Trump, Orban, Bolsonaro, Modi, de Europese neofascisten en de Amerikaanse evangelisten – niet aflatende steun bieden aan Israël, terwijl recent de Arabische oliemonarchieën focussen op krachtmetingen met Iran. Waarom je dan nog schamen?

Het Israëlische nationale bewustzijn in de vorm van zijn moderne ideologische en sociale constructie kon alleen ontstaan door een ander volk te onteigenen. Afgezien van een minderheid van pure cynici, hebben de Israëli’s er de voorkeur aan gegeven dat niet te weten. Ze praten zichzelf een goed geweten aan in de vorm van een “vredesproces”, dat in feite nooit bestaan heeft.

Het is vandaag de moeite niet meer waard: de maskers zijn afgevallen, ze kunnen recht op hun doel af. Door Israël te verlaten, zijn deze verzetsstrijders echter niet van plan hun inzet en engagement op te geven. Zij zullen in de gola (Hebreeuws voor ‘het land van ballingschap’, dat wil zeggen alles wat niet Eretz Israël is, het land Israël) andere Joodse mannen en vrouwen vinden. Zij hebben nooit de gulden legende van de Joodse verlossing in Palestina geloofd en voelen zich niet betrokken bij een “nationale bevrijdingsbeweging” (zionisme) die hen nooit van iets heeft bevrijd.

Voor hen is leven in de diaspora geen ballingschap, maar juist de meest natuurlijke wijze van het Joodse bestaan. Voor hen is de slogan “eigen volk eerst” even ondraaglijk in het Hebreeuws als in het Frans of Nederlands. Ik ben het daar mee eens.

Postscriptum. Een vriend heeft me erop gewezen dat de titel van mijn blog problematisch is: niet alle “rechtvaardige” mensen hebben de mogelijkheid om te vertrekken of een baan te vinden in goede omstandigheden, voornamelijk aan een Amerikaanse universiteit. Dat klopt. De meeste van de hier vernoemde personen maken deel uit van een bepaalde “Ashkenazi intellectuele elite” en zijn daarom relatief bevoorrecht. Het uitgangspunt van het aangehaalde artikel in Haaretz is ook het mijne, maar ook zijn begrenzing. Dezelfde breuklijn die deze elite van Europese afkomst in Israël scheidt van de grote massa Mizrahim (Israëlische Joden uit de Arabische wereld) loopt ook dwars door de antikolonialistische oppositie.

Israël: l’exode des justes werd gepubliceerd op 27 mei 2020 op leblogcosmopolite. Henri Goldman is hoofdredacteur van het tijdschrijft POlitique – revue belge d’analyse et de débat. Vertaald door Roebi Block.

Notes: