Dat enkele politici in eenzelfde klimaat ‘waarschuwingen’ de wereld insturen die pleiten voor een ‘harder’ integratiebeleid, wat dan in feite blijkt neer te komen op het beklemtonen van het belang van de kennis van onze Nederlandse taal en het respecteren van zijn basiswaarden (in het Duits: ‘Leitkultur’), bevordert het tot standkomen van een amalgaam.

(Je kan je overigens verwonderd afvragen hoe iemand als eerste minister Yves Leterme (CD&V), als hij zulke uitlatingen doet, niet zelf in de gaten heeft dat hij eigenlijk met minder nuance slechts herhaalt wat Paula D’Hondt reeds zei en schreef in 1989 … zij het met minder nuance, want mevrouw D’Hondt benadrukte toen tegelijk het belang van een evenredige participatie van immigranten aan het economische en politieke leven.)

Dit opgefokte klimaat, dat vandaag vooral de islam viseert, ondervond ik recent ook zelf nog eens toen ik me aan een avondpanel waagde in Gent met als titel: “Islam en radicalisering”.

Groot was mijn verbazing toen ik die avond merkte dat in Vlaanderen zelfs mensen met een universitair diploma erin slagen om terrorisme, hoofddoeken, jongerenrellen en islam allemaal op één hoop te gooien.

Ik heb me toen voorgenomen om minstens voor mezelf enkele termen preciezer te omschrijven. Zie hier het resultaat van die poging …

“Groot was mijn verbazing toen ik merkte dat zelfs mensen met een universitair diploma erin slagen om terrorisme, hoofddoeken, jongerenrellen en islam allemaal op één hoop te gooien”

Strategieën van religieuze en etnische identiteitsbevestiging

Wat kunnen we gewoon afdoen als strategieën van identiteitsbevestiging in de islam? Ik stel voor om hieronder deze kenmerken te plaatsen waarlangs mensen iets tentoon willen spreiden over zichzelf dat hen onderscheidt van de anderen, terwijl die anderen meestal vinden dat dit eigenlijk helemaal niet hoeft en sommigen dit zelfs als opdringerig ervaren.

Een voorbeeld van buiten de godsdienst. Velen onder ons kennen het fenomeen van de televisie waarbij sommige Vlamingen tijdens wielerklassiekers de behoefte ervaren om een leeuwenvlag in de lucht te steken om er overdadig mee te zwaaien.

Velen ook herinneren zich dat er Nederlanders zijn die tijdens grote voetbaltornooien een soortgelijke behoefte voelen om zich in het oranje te tooien. Hoeft dit? Ik denk het niet. Ik kan me zelfs voorstellen dat sommige buitenstaanders zich daaraan storen.

Mij hindert dit niet. U wel? Welnu, zo voelen, binnen sommige godsdiensten, sommige mensen een behoefte om een hoofddoek te dragen (symptoom of symbool), of zijn er mannen die dit wensen voor hun vrouw, en zo zijn er mannen in een andere godsdienst die niet op straat verschijnen zonder een Romeins boordje te laten zien. Die laatsten kunnen het overigens moeilijk aan hun partner opdringen.

We kunnen ons voorstellen dat sommige vrijzinnigen niet echt in de wolken zijn als ze een dozijn zulke mannen met een Romeins boordje een restaurant zien binnen stappen waar ze zelf rustig aan het eten zijn. Mij hindert het niet. En u? Getuigt dit etaleren van eigen groepsidentiteit van radicalisme? Of is dit – erger nog – jihadistisch extremisme?

In de Afghaanse bergen wellicht wel. Bij ons? Ik betwijfel dit. Bij ons zullen echte jihadisten zulke tekens vermijden, vermoed ik … Voor de meeste mensen die met zulke emblemen uitpakken, zal het om identiteit gaan, al dan niet bevorderd – en soms helaas zelfs afgedwongen – door sociale controle.

Radicalisme

Wat zou islamitisch radicalisme dan kunnen zijn? Als radicalisme betekent dat mensen tot de wortels willen terugkeren van de beweging waartoe ze behoren en alles willen wegsnijden dat afstand creëert tegenover die wortels, dan zouden we hieronder in het geval van de islam vooral bewegingen kunnen plaatsen die aansluiten bij het Salafistisch reformisme. Het gaat dan om mensen die ‘geïslamiseerde ruimtes’ willen creëren.

Mensen zien de invloed vanuit de niet-islamitische wereld dan als een soort van bedreiging: een vorm van verval voor de islam. Mensen geloven dat de kern van de islam ligt bij de koran, zo letterlijk mogelijk geïnterpreteerd, en bij de sunna en de sharia. En ze wensen daar zo weinig mogelijk traditionele interpretatie aan toegevoegd te zien.

In feite bestaat er een complexe cluster aan radicale islamitische bewegingen, variërend van een beweging als de Jama’at Tabligh, die ooit in India is ontstaan ten tijde van de kolonisering en in de jaren zeventig-tachtig naar Europa overgekomen is, tot en met de reformistische variant van het Wahhabisme (ingevoerd vanuit Saoedi-Arabië).

Het gaat om mensen die geloven in éne globale umma, en die absoluut niet houden van volksrituelen, noch van volkse uitdrukkingen van de islam, al zijn ze zelf meestal zeer volks.

Ze houden niet van vernieuwing en kijken argwanend naar tekenen van verwestersing, al nemen ze gretig alle gadgets van het Westen over (gsm, televisie, auto’s, …).

Behoren vrouwen met een hoofddoek tot zulke radicale bewegingen? Sommigen ongetwijfeld, maar de meesten absoluut niet. Komt radicalisme ook elders voor? Ja. Je zou een beweging als de Jehovah’s Getuigen daaronder kunnen plaatsen bij de christelijke strekkingen. Maar het is ook de geest geweest die sommige kloosterordes bij hun ontstaan geïnspireerd heeft.

En je ziet dat ook bij volslagen seculiere ideologieën die niets met godsdienst te maken hebben. Is dit gevaarlijk? Mij hindert het niet, als ze mij niet verplichten eenzelfde radicalisme te moeten overnemen en als ze mij in mijn niet-radicalisme laten leven. En u?

“Mij hindert het niet, als ze mij niet verplichten eenzelfde radicalisme te moeten overnemen en als ze mij in mijn niet-radicalisme laten leven”

Militant extremisme

En wat is dan bijvoorbeeld islamistisch extremisme? Of preciezer: jihadistisch Salafisme respectievelijk jihadistisch Wahhabisme? De autonome nationale groeperingen opererend onder de naam Al-Qaeda behoren daar zeker toe.

En ook de zelf-starters, geïnspireerd door Bin Laden (zie de aanslagen in  Madrid en London), of the chain of command die de kern is van Al-Qaeda, ongetwijfeld.

Voor hen is prediking niet voldoende. Zij wensen daar strijd aan toe te voegen. Wil dit zeggen dat het om een gestructureerde organisatie gaat?

De bestaande literatuur stelt dat dit niet het geval is. (zie: Khosrokhavar, Les nouveaux martyrs d’Allah; zie ook Castells, The Power of Identity).

Als je echt concreet wil zien hoe je daar misschien kan bij geraken, of hoe dit werkt in het geval van het jihadistisch islamisme, dan kan je dit eventueel eens via het internet natrekken, bijvoorbeeld via www.tawhed.net, waar iemand als sjeikh Abu Muhammad Al-Maqdese een van die kerels is die blijkbaar nogal online actief is.

Die Maqdese was een vriend van Abu Musab Al-Zarqawi, de Al-Qaeda-leider die omkwam in Irak, en beiden zaten samen in de gevangenis vast in Jordanië in de jaren negentig.

Over Islam4UK en Anjem Choudary publiceerde ik op www.foyer.be op datum van 6 januari 2010 (zie ook op 1.6.2010). En over islamisme op dezelfde Foyer-site d.d. 5.4.2006.

Bestaan zulke militant extremistische bewegingen ook buiten het islamisme? Evident, denk maar aan de Brigate Rosse niet zo lang geleden in Italië, of de Rote Armee Fraktion (RAF) in Duitsland.

Afsluitertje

Het getuigt mijns inziens niet van een adequate, noch van een vruchtbare benadering om deze drie niveaus door elkaar te halen. We moeten mensen die met hun identiteit worstelen of eraan houden om daar publiek voor uit te komen niet als radicalen behandelen, en nog minder ze als extremisten bejegenen. Dit gaat immers voorbij aan de reële uitdagingen waar een wereld in globalisering mee geconfronteerd wordt.

Laten we ons liever richten op een reëel bekampen van het jihadistisch extremisme en niet op het verwarring zaaien over het feit of integratie al dan niet pluraal ingevuld kan worden. (Want daar gaat het tenslotte over).

En wat het radicalisme betreft … zolang niet bewezen is dat er een verband bestaat tussen radicalisme en extremisme (en dat ontbreken van een verband is vooralsnog de meest aanvaarde thesis), is zelfs hier opnieuw een overdreven aandacht niet de juiste prioriteit.

“Laten we ons liever richten op een reëel bekampen van het jihadistisch extremisme en niet op het verwarring zaaien over het feit of integratie al dan niet pluraal ingevuld kan worden”

Toen ik recent ergens tijdens een panelgesprek beweerde dat in de islam vandaag bij ons de liberale strekking zich meer en meer aan het doorzetten was, werd ik door sommigen in het publiek weggehoond.

Vanwege het vermeende feit dat er nu meer hoofddoeken op straat te zien zijn dan pakweg 10 jaar geleden.

Niettemin sluit ik ook dit berichtje af met het herhalen van diezelfde stelling: ja, vandaag is bij ons de belangrijkste dialectiek die zich afspeelt in de Europese islam deze van een heen en weer zich oriënteren van de meeste jonge moslims tussen een liberale en een identiteitsbevestigende islam, niet in het minst bij de tweede generatie.

Dit staat los van het radicalisme en staat mijlenver verwijderd van het extremisme. Er bestaan daarnaast, in de grotere steden, zij het in mindere mate, ook radicale kernen (en we moeten daar niet aan toegeven), en er bestaan inderdaad ook enkele groupuscules met jihadistische sympathieën… 

“Dit staat los van het radicalisme en staat mijlenver verwijderd van het extremisme”

Die laatsten zouden best worden ontmanteld of misschien beter nog deskundig worden geïnfiltreerd. Laten we de orde van belang echter niet omkeren.

Johan Leman

Johan Leman is medewerker bij integratiecentrum Foyer in Molenbeek.