Was u verrast toen de peilingen van 18 mei aantoonde dat de SP.A electoraal maar met 1.4% gestegen was terwijl de N-VA en open VLD respectievelijk met 8.2% en 2.3% gedaald zijn? Ik niet. Is de SP.A echter niet de grootste oppositiepartij? Laten we eerlijk zijn: het is het voorbije jaar niet moeilijk geweest om oppositie te voeren. Hoe is het dan in godsnaam mogelijk dat hun electoraat zo weinig gestegen is! Zeker in vergelijking met de stijging van het Vlaams Belang. Er heerst ideologische armoede in de Vlaamse linkervleugel… De SP.A slaagt er niet in zich te positioneren als oppositie en een degelijk alternatief voor te stellen. Ze mist visie. Maar waarom? De bedenkingen van onze eigen Belgische filosofe Chantal Mouffe zullen ons helpen in onze zoektocht naar een antwoord.
Agonisme en hegemonie
De zoektocht start met het uitklaren van twee concepten van Mouffe. Het eerste omvat het begrip ‘agonisme’. Om dit te begrijpen moeten we ons eerst afvragen wat we precies bedoelen als we het over ‘de politiek’ hebben. Mouffe vult dit op haar eigen manier in. Het politieke is een strijd tussen visies, partijen die door hun sociale inbedding een ander idee hebben van rechtvaardigheid. Hier moet u bijvoorbeeld het ontstaan van de eerste syndicaten plaatsen die zich verzetten tegen de uitbuiting door de bourgeoisie. Vanuit de passie voor hun eigen visie gaan zij hun begrip van rechtvaardigheid en solidariteit verdedigen en propageren. Zo heeft rechtvaardigheid bij liberale strekkingen vooral te maken met vrijheid en bij linkse met gelijkheid.
Is dit dan niet destructief? Kunnen die passies niet zo hard oplopen dat men elkaar naar de keel grijpt en het een ware oorlog wordt? Wel… ja, maar de kern van de theorie van Mouffe is echter dat deze twee groepen hun vijandige relatie moeten omzetten in één die Mouffe beschrijft als ‘agonistisch’. Dit houdt in dat men de legitimiteit van elkaars standpunt erkent. Dat de kern van de visie van een tegenstander waarvoor hij met passie strijd, even ‘waar’, even legitiem is dan de eigen visie.
Is er dan ruimte voor een consensus? Weinig volgens Mouffe, de uiteindelijke winnaar vormt een ‘hegemonie’, ons tweede concept. Het betekent dat de ideeën van een bepaalde ideologie dominant worden binnen de samenleving. Zij worden dé waarheid en we begrijpen onszelf en onze omgeving door deze ideeën: ze worden vanzelfsprekend. We gaan onze maatschappij structureren naar die ideeën. Onze samenleving beschrijven als hegemonie is ingrijpend want dit maakt ze ook contingent, tijdelijk. Dit houdt in dat er altijd een alternatief is, een andere set van ideeën waarmee we de wereld kunnen begrijpen. Het kan altijd anders. Er kan altijd een contrahegemonie opgestart worden. Iemand moet het maar doen. There is an alternative!
Gebrek aan links narratief
Dan hoor ik u zich nu afvragen: “Welk denkkader hebben wij dan nu?” Laten we even nadenken… Ziet u uzelf niet als een onafhankelijk individu die zelf kan beslissen wat u doet, hoe u uw leven leidt? U denkt nu in meer of mindere maten… ja natuurlijk, dat is toch vanzelfsprekend. Dit is het nu juist! De hegemonie van het liberale gedachtegoed: u begrijpt uzelf en uw positie in de maatschappij vanuit liberale ideeën. Maar het kan ook anders.
Wat is nu mijn punt? Er is momenteel geen contrahegemonie die het neoliberalisme van zijn troon tracht te stoten. Onze linkse partijen en vooral de SP.A bieden geen alternatief. Dit omdat zij, door het consensusdenken, mee zijn opgegaan in de liberale hegemonie. Ze is opgeschoven naar het centrum. Ook zij zien mensen louter als individuen. Als u echt een verschil wilt aanduiden moet u het in hun economisch beleid zoeken. Maar ook daar is het maar pover gesteld. It is not an alternative.
Het is dit gebrek aan narratief dat links de das om doet. En het narratief dat ze wel hebben, blijft beperkt tot het economische. Als u control-alt-del (waarin Combez zijn visie uiteenzet) gelezen hebt dan zult u het wel weten, economie, economie, economie, 84 pagina’s lang. There is no alternative, toch niet bij de SP.A. Ze vertellen gewoonweg geen ander verhaal. Waarom zouden we dan op hun stemmen?
De SP.A is een deel van het establishment geworden, ze probeerde de links/rechts tegenstelling op te heffen en het politieke debat te herleiden tot het rationeel zoeken naar de beste oplossing. Volgens Mouffe spelen ze hiermee echter in de kaart van rechtse populistische partijen die zich positioneren als anti-establishment en zo een kanaal vormen voor de frustraties van het volk. Dit kan doordat ze mensen hoop geven dat het anders kan. Als we kijken naar de peiling is de zaak duidelijk. Het is nu aan links en dus ook aan de SP.A om een werkelijk alternatief te vormen zodat deze passie gekanaliseerd kan worden naar een werkelijk democratisch debat.
Potentie
Hoe? Dat is de grote vraag. De SP.A moet radicaler worden in haar standpunten en moet verder denken dan de economische strijd. Ze moet ook een ideeënstrijd voeren die ze met passie moeten uitvechten. Links moet mede een cultureel socialisme aanhangen dat het narratief vormt dat mensen in beweging kan brengen. Ze moet weergeven hoe het kapitalisme ons een fout beeld van de mens voorhoudt en ons manipuleert. Ze moet de dominantie van de doelrationaliteit contesteren en een mensbeeld propaganderen waarin men niet gereduceerd wordt tot een deel van een productiemechanisme; waar het volk niet uitgemolken wordt voor economische groei. Maar vooral moet ze focussen op wat er mogelijk is. Links moet ons laten zien wat de potentie is van onze huidige maatschappij, waar we naartoe kunnen en hoop geven dat het anders kan.
