Hoe
Ankara het precies klaarspeelde, blijft vaag. De nationale inlichtingendienst
MIT was nauw betrokken bij wat president Erdogan een ‘inlichtingenoperatie’
noemde. Die operatie had echter geen militair karakter. In plaats daarvan sprak
Erdogan van “politiek en diplomatiek onderhandelen”. Daarmee suggereerde hij
dat IS iets geboden kreeg, al zou dat geen losgeld zijn.

Ruil

Al snel verschenen
berichten over een ruil tussen de gijzelaars en gevangen jihadisten. Daarbij
werden de drie IS-terroristen genoemd die in maart jl. in de provincie Nigde een
politieagent, een gendarme en een burger doodschoten. De regering ontkende. In
Turkse gevangenissen ontbrak niemand, zei het ministerie van Justitie. De
Syrische rebellengroep Liwa al-Tahwid, die op goede voet staat met Ankara, zou
echter vijftig gevangen IS-leden hebben laten lopen in ruil voor de Turkse gijzelaars.

Erdogan
liet doorschemeren dat het tot een ruil kwam: “Of er een ruil was of niet, onze 49 burgers zijn veilig
teruggekeerd… Laten we ervan uitgaan dat er inderdaad een ruil was. Waar het
voor mij als president om gaat, is dat onze 49 burgers weer bij hun families
zijn.”

Logoglu

Faruk
Logoglu, een volksvertegenwoordiger van de oppositievoerende Republikeinse
Volkspartij (CHP), wil meer weten over de mogelijke vrijlating van jihadisten.
Daarnaast eist hij helderheid over berichten die stellen dat voor het einde van
de gijzeling een trein met tanks en ander militair materieel vertrok naar Tel
Abyad, een door IS gecontroleerde Syrische stad nabij de Turkse grens.

Het
lijkt onwaarschijnlijk dat de regerende Partij voor Gerechtigheid en
Ontwikkeling (AKP) wapens aan IS leverde in ruil voor de gijzelaars. Zoiets
blijft niet lang geheim op een aardbol omgeven door spionagesatellieten.
Washington zou daar dan bijvoorbeeld zeker van weten. Staat tegenover dat er
eerder een mysterieus Turks transport naar Syrië ging. De affaire rond de drie
vrachtwagens van MIT richting Syrië begin dit jaar, ligt nog vers in het
geheugen.

Koerden

De
aantijging over het wapentransport naar Tel Abyad was afkomstig van bronnen
rond de Koerdische PKK. De Koerden zijn verre van ingenomen met de Turkse
opstelling ten opzichte van IS. Salih Muslim van de Koerdische Democratische
Eenheidspartij (PYD) in Syrië verweet Ankara niets te hebben ondernomen toen
Kobani, zijn nabij de Turkse grens gelegen woonplaats, belegerd werd door IS.

De
AKP-regering had volgens Muslim minstens kunnen toestaan dat Turkse Koerden
naar Kobani trokken om tegen IS te vechten. In plaats daarvan werden zij door
gendarmes tegengehouden. Muslim voorspelt een negatieve reflectie daarvan op
het vredesproces dat de AKP met de Koerden is aangegaan. Hij stelde het iets te simpel voor. Dat Kobani evenmin kon rekenen op steun van
Koerden uit Irak, toont de complexiteit van de situatie.

PKK-commandant
Murat Karayilan ging een stuk verder. Volgens hem mocht IS in ruil voor
vrijlating van de gijzelaars Kobani aanvallen van Ankara. Karayilan zei het
door dit “gezamenlijk plan van Turkije en IS” helemaal gehad te hebben met het
vredesproces. Hij laat een beslissing daaromtrent echter over aan PKK-leider
Abdullah Öcalan. Die hield het bij de constatering dat de AKP tot afspraken met
IS kwam, terwijl onderhandelingen met de Koerden nog steeds niet echt zijn
begonnen. 

Andere factoren

Er zijn andere
factoren denkbaar die bij de vrijlating van de gijzelaars speelden. Volgend op
Amerikaanse aanvallen trok IS een deel van haar strijders uit Mosul terug,
waardoor de positie van het Leger van Naksibendi (voormalige leden van Saddam
Hoesseins Ba’ath-partij) en die van soennitische stammen, versterkt raakte in
deze stad.

Het
Leger van Naksibendi en de soennitische stammen hebben allebei goede betrekkingen
met Ankara en waren voor vrijlating van de gijzelaars. Volgens AKP-kringen
waren zij ook bij de onderhandelingen met IS betrokken. 

Verder
is het mogelijk dat IS enigszins geschrokken is van de impact die haar terreur
heeft op de soennitische wereld. De vrijlating van de Turkse gijzelaars zou dan
een soort charmeoffensief kunnen zijn, met name in de richting van de
soennieten in Turkije. Om te laten zien dat IS zo kwaad nog niet is. Na alle
onthoofdingen en kruisigingen en dies meer lijkt dat een hele opgave, maar het valt niet
per definitie uit te sluiten.

al-Baghdadi

Dat Turkije
zich passief opstelde binnen de door de VS geïnitieerde coalitie tegen IS zou
ook heel goed van invloed kunnen zijn geweest op het einde van de gijzeling. De
door IS gebruikte Turkse nieuwswebsite Takvahaber berichtte dat IS-kalief Abu
Bakr al-Baghdadi persoonlijk besloot de gijzeling af te blazen toen Turkije
weigerde om de Jeddah-verklaring van de coalitie te ondertekenen.

Eerder werd
de veiligheid van de gijzelaars nog door de AKP als reden opgegeven om zich te
distantiëren van militaire acties tegen IS. Door hun vrijlating viel dit
argument weg.

Toch
twijfelden waarnemers of Turkije vervolgens een meer actieve rol binnen de
coalitie op zich zou nemen. Dat het enthousiasme om iets tegen jihadisten te
ondernemen er al ver voor de gijzeling niet vanaf droop bij de AKP, was daar
debet aan.

Oliesmokkel

De trage
aanpak door de AKP van de mogelijkheden voor jihadisten om via Turkije naar
Syrië te reizen is een punt. Erdogan klaagt dat hij geen informatie van andere
landen kreeg om hen tegen te houden, maar tegen het rekruteren van IS-strijders
op eigen bodem onderneemt hij ook niet veel. Bovendien kwam de AKP rijkelijk
laat in actie om de smokkel van olie door IS naar Turkije te beperken.

Daarmee
is nog niet gezegd dat IS doelbewust werd geholpen door de AKP, maar dat er
voordelen in Turkije lagen voor al-Baghdadi en consorten behoeft geen betoog.

Verder
hield de AKP vol dat een militaire actie tegen IS in het voordeel zou zijn van
de Syrische dictator al-Assad, die binnen de partij nog altijd als het primaire
kwaad wordt beschouwd. Erdogans premier Davutoglu suggereerde zelfs een soort
pact tussen IS en het regime in Damascus.

New York

Met deze
voorgeschiedenis was het geen verrassing dat Erdogan kort voor zijn vertrek
naar New York, ondanks de vrijlating van de gijzelaars, nog steeds niet verder wilde
gaan dan een ‘humanitaire’ rol binnen de coalitie tegen IS.

Na een
dag tussen de wolkenkrabbers was de Turkse president, die zich niet beperkt tot
ceremoniële taken, echter opeens bereid om in “logistiek en militair” opzicht
volledig mee te werken aan acties tegen IS. Wat bewoog hem om zijn opstelling
zo plotseling aan te passen?

Misschien
bedacht hij zich in het vliegtuig naar New York dat terughoudendheid binnen de
coalitie de positie van Turkije in de regio schade toebrengt. Verder zal
Erdogan in de maag zitten met de ruim 100.000 vluchtelingen die vorige week
naar Turkije kwamen. Meer ellende met vluchtelingen kan hij er niet bij hebben.
Die nieuwe generatie vluchtelingen zijn bovendien Koerden die zich in de steek
gelaten voelen door Turkije, wat alleen maar tot meer problemen kan
leiden. 

Of deed
de machtige Council on Foreign Relations in New York Erdogan een voorstel dat
hij niet af kon slaan? Vast staat dat hij zich nu neerlegt bij Amerikaanse
wensen. Na al zijn antiwesterse retoriek van de laatste tijd is dat een hele
stap.

Sloppy

Dat
Washington bereid is Erdogans aartsvijand imam Fethullah Gülen uit te leveren
in ruil voor volledige Turkse inzet binnen de coalitie, lijkt erg
onwaarschijnlijk. Minister van Buitenlandse Zaken
John Kerry kwam Erdogan echter wel enigszins tegemoet door toe te geven dat de
opkomst van IS volgde uit het “sloppy
process” rond het verdrijven van al-Assad. Dat hoort Erdogan graag.

Nu eens
zien hoe in Turkije gereageerd gaat worden op Erdogans onverwachte manoeuvre,
want niet iedereen is daar in de stemming om alle registers tegen IS open te
trekken.

ILO

Ten slotte
nog iets anders. Hoewel me wel eens een te negatieve visie op de AKP wordt
verweten, sluit ik mijn ogen zeker niet voor positieve beslissingen van die
partij. Dat de AKP-minister voor Arbeid, Faruk Celik, verdragen gaat
ondertekenen van de International Labor Organization (ILO) over veiligheid in
de mijn- en constructiesector, noem ik positief.

Na de
mijnramp in Soma afgelopen voorjaar zei Celik nog dat de Turkse wetten over
veiligheid in mijnen strikter waren dan de criteria van de ILO, maar
ondertussen denkt hij daar kennelijk anders over. Zo neemt de AKP een
belangrijke stap op weg naar meer veiligheid voor arbeiders in Turkije. Gezien
het grote aantal dodelijke ongelukken op werkplaatsen de laatste jaren dringt
het spreekwoord “als het kalf verdronken is dempt men de put” zich op. Maar de
put wordt beter laat gedempt dan nooit, dus dit is hoe dan ook goed nieuws. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van
de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO,
Antwerpen)