De eerste vraag die we ons moeten stellen is: klopt het dat Zwarte Piet een overblijfsel van het kolonialisme en de slavernij is en is zijn zwarte kleur daarom in de huidige voorstelling racistisch? Hoewel velen daar zeer uitgesproken meningen over hebben, kunnen we gerust stellen dat daar niet echt uitsluitsel over te geven is. De bronnen spreken elkaar tegen en kunnen niet op een wetenschappelijke, historische manier bewezen worden. Dus, ik weet het niet. Het is dan ook niet belangrijk. Wat wel belangrijk is, is het feit dat vele mensen en “progressieve” organisaties zich zo vastbijten in het thema en dat daardoor de aandacht voor de moderne slavernij verslapt. Op die manier verdelen ze ook de linkerzijde. Ondertussen wrijven de conservatieven en de rechterzijde zich in de handen. Want hoe zwakker we staan, en hoe meer de aandacht afgeleid wordt van de zeer ernstige sociale problemen, des te minder weerstand ondervinden zij om hun asociale programma’s door te voeren.
Symbolen
En de vraag is ook: welk belang moeten we in de huidige maatschappij hechten aan symbolen die uit het verleden stammen? Als het zou kloppen dat Zwarte Piet een overblijfsel is van het koloniale verleden en van de slavernij, dan zijn er ook nog andere voorbeelden van te geven.
Wat te denken van de standbeelden van Leopold II die men overal in België nog terugvindt. Hij was een van de meest wreedaardige veroveraars en slavendrijvers uit de wereldgeschiedenis. Een man die genocide pleegde tegen het Congolese volk. Op een bordje bij een standbeeld van hem in een Belgisch kuststadje staat nog steeds te lezen: “Dank van de Congolezen t.o.v. Leopold II om hen te hebben bevrijd van de slavernij onder de Arabieren”. Maar ontstaat er zo veel commotie rond dat standbeeld ter ere van een man die wel degelijk echt bestaan heeft, waarvan de vreselijke feiten wél bewezen zijn? Ooit werd de hand van een Afrikaanse man die deel uitmaakt van het standbeeld in Oostende afgezaagd, als protest tegen de praktijken van Leopold II. En af en toe bekladden actiegroepen zijn standbeeld in Brussel met rode verf. En dat zijn terechte acties die aantonen dat een deel van de bevolking zich wel degelijk afzet tegen het koloniale denken, dat trouwens nog steeds bestaat. Maar al bij al is het verzet tegen deze reële tiran, die nog steeds vereerd wordt door sommigen, vrij beperkt en zeker als we het vergelijken met de heisa die ontstaat rond een folkloristische figuur waarvan het onduidelijk is of hij gecreëerd werd vanuit een racistisch denkpatroon.
En dan is er ook nog die andere “baardman”, Sinterklaas. Een oude man in een bisschopsgewaad die kindjes op de schoot neemt, terwijl heel wat bisschoppen het toch niet zo nauw nemen met kinderrechten. Maar ontstaan daar massabewegingen tegen? Neen, dus.
En het is maar goed ook dat mensen zich niet gaan toespitsen op de “strijd” tegen de verschijning van Leopold II of Sinterklaas, want ook dat zou zonde zijn van de tijd. En voor onze kindjes is Sinterklaas trouwens een brave en wijze oude man, en dat moet zo blijven.
Wie of wat is Zwarte Piet?
Persoonlijk ken ik Zwarte Piet als de helper van Sinterklaas. Zo werd dat tegen mij verteld, toen ik klein was. Nergens werd de link gelegd met kolonialisme of slavernij en zijn kleur was zo omdat hij langs de schoorsteen het huis binnen kwam. Ik stam uit de tijd dat er nog heel wat kolenkachels brandden, dus die uitleg was voor kinderen zeer aannemelijk. Als kind legde ik dan ook de link met de slavernij niet, mijn ouders deden dat ook niet en ik kende niemand die dat wel deed. Ook nu ken ik zo goed als niemand die die link legt, en ik ken heel wat mensen met een donkere huidskleur die ook kinderen hebben. De meesten hebben er geen enkel probleem mee en zien het als een traditie, een leuke traditie trouwens, want het maakt kinderen blij. Voor ons eigen zoontje van drie jaar is Zwarte Piet dat guitige mannetje dat Sinterklaas helpt en af een toe een snoepje naast de kachel legt, ook nu al, want hij is sinds vorige zaterdag in het land. En ik vermoed dat hij niet de enige is die er zo over denkt, want uit de scholen, waarvan de meeste tegenwoordig bijzonder multicultureel zijn, komen er signalen dat de kinderen, noch de ouders problemen hebben met de kleur van Piet.
Maar Zwarte Piet is wel veranderd, vroeger was hij een stoute Piet, en hij strafte de kinderen als ze niet braaf geweest waren. In het Frans heet hij trouwens “le Père Fouettard”, de papa met de zweep. Hier zien we dus geen verwijzing naar zijn kleur, maar wel naar het feit dat hij een soort boeman is. Hij was destijds, ook in Vlaanderen, een Piet met een vermanende vinger die kindjes in een zak stak als ze niet braaf geweest waren. Ik ken trouwens een leraar die gelijkaardige dingen deed met Marokkaanse kindjes in een school in Berchem. De stoute, angstaanjagende Zwarte Piet is gelukkig verdwenen, de roe is weg. De leraar schopte het tot schooldirecteur en zelfs tot burgemeester.
Kleuren
Heel wat organisaties en winkelketens hebben nu voor de “vegenpiet” gekozen, een Piet met zwarte roetvegen in het gezicht, maar de “solidariteit” en het “antiracisme” houden wel op als dat geld zou beginnen kosten. Zo besliste Studio 100 de oude afleveringen met Zwarte Piet te blijven uitzenden, en dus te blijven verkopen. Dreamland haalt de oudere artikelen met Zwarte Piet niet uit de collectie. Van hypocrisie gesproken!
Ik heb geen enkel probleem met die vegenpiet. Als dat mensen blij kan maken, dan is het maar zo. Laat ons wel hopen dat de mijnwerkersfamilies zich nu niet aangesproken voelen. Ik heb er wel een probleem mee als die vegenpietenstoet beveiligd wordt door privé bewakingsfirma G4S. Kleuren betekenen voor mij niets, ondanks mijn lichte voorkeur voor rood. Ik zie geen kleuren, maar mensen. Zich concentreren op huidskleur op zich vind ik niet bevorderlijk voor de eenheid van de werkende klasse. Ik vind dat de slogan, en naam van de beweging “Black Lives Matter”, dan ook veel meer betekenis zou hebben als deze “All Lives Matter” zou klinken. Maar laat er geen misverstand over bestaan: ik heb zeer veel respect voor de doelstellingen en de terechte strijd van deze beweging.
We mogen ons niet concentreren op huidskleur, de racisten in onze samenleving doen dat al. De zwarte ondernemer die vooroordelen heeft of zijn personeel uitbuit is geen haar beter dan de blanke. De zwarte dictator die zijn volk onderdrukt is een even grote klootzak als de blanke. De zwarte arbeider die slachtoffer is van vooroordelen, racisme, uitbuiting, onderdrukking verdient evenveel respect als de blanke en samen zullen we de strijd moeten aangaan.
Is de “pietenstrijd” progressief?
Het is voor iedereen wel duidelijk: de pietendiscussies verdelen mensen aan de linkerkant van de maatschappij. Mensen die voor eenzelfde zaak strijden, zijn het niet eens over de pietenkwestie, schelden elkaar de huid vol op de sociale media en ontvrienden elkaar. Links verdeelt links nog verder en rechts lacht in het vuistje en profiteert ervan. Ook fascistisch gespuis als Voorpost grijpt de pietendiscussie aan om op straat te komen en de “eigen waarden” te verdedigen en slaat zo munt uit de situatie. En dat allemaal omdat men het niet eens geraakt over de hoeveelheid zwarte make-up dat een guitig volksfiguurtje op zijn gezicht moet smeren.
Ook heel wat sociale en solidariteitsorganisaties stappen mee in de boot. Kunnen zij met absolute zekerheid zeggen dat Zwarte Piet wel degelijk een racistisch symbool is? Neen, want ook zij stoten tegen bronnen die elkaar tegenspreken. Wat ze wel doen is deelnemen aan de verdere verdeling van de linkerzijde door een strijd aan te wakkeren die de aandacht afleidt van de wel degelijk zeer ernstige sociale problemen in deze maatschappij. En waar is het verband met de bevolking? Vertegenwoordigen ze de mening van de meerderheid van de maatschappij? Als deze organisaties dan toch tijd willen besteden aan dit onderwerp dan is wetenschappelijk onderbouwd onderzoek in het veld absoluut noodzakelijk om te weten wat de mensen over deze kwestie denken. Onze samenleving is superdivers, er zijn zeer veel verschillende gemeenschappen en bevolkingsgroepen die in het algemeen vrij goed met elkaar kunnen samenleven. Als men absoluut een standpunt naar voor wil schuiven over dit thema, dan moet men eerst zijn oor te luister leggen in al deze verschillende gemeenschappen om een idee te krijgen over wat er leeft onder de bevolking, van alle kleuren, rassen en godsdiensten en zich niet baseren op anekdotes. Maar zouden ze daar een beetje schrik van hebben omdat wel eens zou kunnen blijken dat de meeste mensen, ook die met een donkere huidskleur, helemaal geen probleem hebben met Zwarte Piet en hem als een traditioneel symbool beschouwen waarin ze geen verband zien met het wel degelijk aanwezige racisme in het dagelijks leven?
Maar het is niet enkel links dat links verdeelt. Ik ben een van de initiatiefnemers van Equal Rights and Justice Collective dat dit jaar de strijd aanbond tegen het optreden van Sizzla op Reggae Geel. Sizzla is een uitgesproken homofoob, die oproept tot moord tegen holebi’s en wij vonden dat deze man geen plaats mocht krijgen op een podium. We haalden ruim de pers en we slaagden in ons opzet. We volgden dus ook de discussie die ontstond op de Facebook pagina van Reggae Geel en ook op de onze. Bleek dat heel wat verdedigers van Sizzla sterke of minder sterke banden hadden met “anti-pieten-bewegingen” vooral uit Nederland. Ze hadden geen enkel probleem met de homofobe uitspraken, beledigden zelf holebi’s en bedreigden fysiek mensen die de uitspraken van Sizzla veroordeelden. Sommigen onder hen schermden ook met de term “black supremacy”. En het zal duidelijk zijn dat “supremacy” een zeer reactionair idee is, of het nu “black” of “white” is.
Met andere woorden: een significant deel van de pietenstrijders is wel degelijk zeer reactionair en ligt mee aan de oorzaak van de verdeling aan de linkerkant, maar dat is natuurlijk steeds de bedoeling van rechts. Het idee dat de strijd tegen Zwarte Piet een linkse, progressieve strijd is, is slechts gedeeltelijk waar.
De echte strijd tegen uitbuiting, racisme en moderne slavernij
In het huidige politieke, sociale en economische systeem worden er kunstmatig tekorten gecreëerd voor bepaald bevolkingsgroepen. Een kleine elitaire groep bezit zo goed als alles – en wil geen afstand doen van deze bezittingen – terwijl de overgrote meerderheid van de bevolking wereldwijd van alles tekort komt, niet enkel met betrekking tot materiële zaken, maar ook bijvoorbeeld wat inspraak betreft. Ongelijkheid, noemt men dat. Daarom worden racisme, discriminatie, slavernij, uitbuiting nog steeds in stand gehouden, om artificiële criteria te creëren die bepalen wie er toegang heeft tot de welvaart, tot de voorzieningen en tot het democratische proces (denk bijvoorbeeld aan het vreemdelingenstemrecht). Mensen krijgen nog altijd minder kansen op de arbeidsmarkt, in de huisvesting, in het onderwijs… omdat ze van een andere afkomst zijn, een andere taal spreken, een andere huidskleur hebben, een bepaalde godsdienst belijden, een naam hebben die vreemd klinkt, 50-plussers zijn, sociaaleconomisch achtergesteld zijn, mindervalide zijn, homo, lesbisch of transgender zijn… Ze vinden geen werk, moeten zich tevreden stellen met werk onder hun niveau, komen niet in aanmerking voor een degelijke woning. Mensen moeten zich steeds meer flexibel opstellen, en zijn vaak onderbetaald. In India, een van de zogezegd veelbelovende BRICS landen, werken kinderen op de vuilnisbelten, in andere Aziatische landen in sweatshops. Chinese ondernemers gedragen zich neokoloniaal in Afrika. Over heel de wereld sterven mensen omdat ze in erbarmelijke omstandigheden moeten werken voor een hongerloon. De moderne slavendrijvers zijn de nietsontziende elites en ondernemers die uit winstbejag letterlijk over lijken gaan. Alle werkende mensen en slachtoffers van dit systeem moeten zich in solidariteit over heel de wereld verzetten tegen deze wrede heersers. Dat moet de strijd tegen racisme, uitbuiting en ongelijkheid zijn. En we zullen dat met zijn allen samen moeten doen, ervoor zorgen dat er voldoende van alles is voor iedereen door ons te verzetten tegen het systeem dat ongelijkheid nodig heeft om te kunnen overleven en tegen diegenen die het in stand willen houden. Zij die bedenkingen hebben bij Zwarte Piet, en ook zij die er geen enkel probleem mee hebben zullen dat samen moeten doen. Alles wat deze gemeenschappelijke strijd ondermijnt is in principe niet progressief. En natuurlijk mag iedereen zijn mening hebben over Zwarte Piet, maar laat ons er geen strijdpunt van maken en laat het ons niet verdelen, er is dringend ander werk aan de winkel.
Patrick Hens
medeoprichter Equal Rights and Justice Collective
