Donorlanden proberen al jaren de landbouwproductie in het relatief vreedzame noorden van Afghanistan op te drijven. Experts hopen ook stroom te kunnen invoeren van waterkrachtcentrales in het naburige Tadzjikistan om de ontwikkeling van de regio te versnellen.

In beide plannen staat de Amu Darya centraal. De bovenloop van de rivier, een van de belangrijkste waterlopen van Centraal-Azië, vormt voor een groot deel de grens tussen Afghanistan en Tadzjikistan. Daarna stroomt de Amu Darya via Turkmenistan naar Oezbekistan, om daar in het Aralmeer uit te monden.

Irrigatie in Afghanistan en nieuwe waterkrachtcentrales in Tadzjikistan dreigen het debiet van de rivier in lagergelegen gebieden te verminderen. Dat kan de waterconflicten vergroten die nu al bestaan tussen Oezbekistan en zijn buurlanden.

De rivieren die uit de bergen van Afghanistan en Kirgizië komen en naar het Aralmeer stromen, zijn cruciaal voor de landbouw in de droge landbouwstreken van Oezbekistan en Kazakhstan, twee landbouwgrootmachten. Ze werden al in de Sovjettijd afgedamd om irrigatie mogelijk te maken. Oezbekistan, een van ‘s werelds grootste katoenproducenten, ligt al jaren in de clinch met Tadzjikistan en Kirgizië over de plannen van die landen om nieuwe dammen te bouwen om stroom op te wekken.

Conflicten uitzaaien

“Iedereen wil een einde zien komen aan het conflict in Afghanistan, en een van de oplossingen is economische groei”, zegt de Schotse Europarlementariër Struan Stevenson die vroeger als milieuadviseur in Centraal-Azië heeft gewerkt. Maar door meer druk te zetten op de watervoorraden van de Amu Darya ‘”kan je stroomafwaarts een hele reeks mini-Afghanistans creëren en zo conflicten uitzaaien.”

Etnische spanningen en de slechte diplomatieke relaties tussen de landen in de regio leiden al langer tot onrust in Centraal-Azië. Geregeld komt het tot schermutselingen tussen grenswachten. Maar water wordt stilaan het grootste twistpunt. De Intergouvernementele Commissie voor Watercoördinatie , een regionale organisatie die de samenwerking rond de watervoorraden moet bevorderen, kon vorig jaar niet tot een overeenkomst komen over een verdeelsleutel voor het waterverbruik tijdens het landbouwseizoen.

Erica Marat, een Amerikaanse kenner van militaire aangelegenheden in Centraal-Azië, zegt dat Oezbekistan plannen heeft om dammen en waterkrachtcentrales in de buurlanden te bezetten. Militaire bevelhebbers in Kirgizië en Tadzjikistan bereiden zich dan weer voor om die installaties te verdedigen. Hoe groot de kans is dat die scenario’s werkelijkheid worden, is niet duidelijk, maar de angst leeft wel degelijk.

Rogundam

De internationale gemeenschap kan helpen druk van de ketel te halen. Onder internationale druk stemde Tadzjikistan ermee in de werken aan de Rogundam op de Vakhsh, een zijrivier van de Amu Darya, op te schorten tot een impactstudie van de Wereldbank klaar is. Oezbekistan maakt zich zorgen dat de reusachtige dam het debiet van de Amu Darya verder zal doen afnemen.

Maar het lijkt waarschijnlijk dat Tadzjikistan de werken verder zal zetten, wat ook het resultaat van de studie zal zijn. De waterkrachtcentrale van de Rogundam zal een vermogen van 3600 megawatt hebben. Dat zou het huidige stroomgebrek in Tadzjikistan verhelpen en extra elektriciteit opleveren die aan Afghanistan kan worden verkocht.

Volgens Stevenson kan de Rogundam een win-winproject worden als er rekening wordt gehouden met alle bekommernissen. “De dam kan ervoor zorgen dat goed beheerde watervoorraden ook verder stroomafwaarts beschikbaar blijven”, zegt hij. “Waar we voor moeten zorgen is dat de het water ook stroomafwaarts goed wordt beheerd.