De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Iran: lachende derde in de strijd tussen Rusland en de VS

Iran: lachende derde in de strijd tussen Rusland en de VS

woensdag 23 februari 2022 13:08
Spread the love

Waar Brzezinski voor waarschuwde werd bewaarheid. Amerikaans mismanagement heeft Rusland in de armen gedreven van China, en Iran sluit zich daar bij aan, een scenario dat het einde inluidt van de wereldwijde dominantie van Amerika.

In zijn boek The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives, waarschuwt de Amerikaanse politicoloog Zbigniew Brzezinski1 dat een grote coalitie tussen China en Rusland nefast is voor de wereldwijde dominantie van Amerika. Welnu, zo’n coalitie is precies waar het Amerikaanse beleid toe heeft geleid, en we recent bevestigd zagen in de gezamenlijke verklaring van de Russische president Poetin en zijn Chinese collega Xi Jinping. Die verklaring roept op om “de door de Verenigde Naties aangestuurde internationale architectuur en de op internationaal recht gebaseerde wereldorde2 te beschermen, [en] te streven naar echte multipolariteit, waarbij de Verenigde Naties en haar Veiligheidsraad een centrale en coördinerende rol spelen”.

Brzezinski schrijft ook dat Iran zou kunnen toetreden tot de coalitie China-Rusland. Iran wordt vaak afgeschilderd als paria, maar Iraanse woordvoerders zeggen dat Iran zich strikt aan de nucleaire deal van 2015 hield, de Amerikaanse president Barack Obama de harde sancties in meerderheid weigerde op te heffen, en zijn opvolger Donald Trump de overeenkomst opblies. In de bovenstaande videoclip laat het Iraanse Press TV-nieuwsanker Kaveh Taghvai achtereenvolgens Homa Lezgee, correspondent in Wenen, Mohammad Marandi, adviseur van het Iraanse onderhandelingsteam en parlementslid Abolfazl Amouei aan het woord. De sprekers lichten toe hoe een nieuwe nucleaire deal tussen Iran en het Westen binnen handbereik ligt, en nog slechts wacht op deelakkoorden over het opheffen van de westerse sancties en een verificatiemechanisme daarover.

Steunpunt

Iran leeft de laatste tijd een beetje in de luwte van de strijd tussen Rusland en de VS. Het land kan in het Chinese Belt and Road-project een belangrijk steunpunt worden. Het controleert de Straat van Hormuz, de belangrijkste olietransportroute ter wereld. Het vormt een strategisch transportknooppunt tussen oost en west, en in het kader van economische integratie tussen Centraal-Azië, Zuid-Azië en Siberië op termijn ook tussen noord en zuid. De Iraanse aansluiting op de spoorlijn naar Centraal-Azië en Noord-Azië via Turkmenistan is een troef. Hoewel Brzezinski3 in het Iraanse gijzelingsdrama van 1979 elke diplomatie verwierp en de aanzet gaf tot de jammerlijk gefaalde militaire interventie, pleitte hij in 2011 op MSNBC voor het aanknopen van normale betrekkingen met Iran, en dus tegen het sanctiebeleid.

Wat Iran voor China aantrekkelijk maakt is hun economische complementariteit. China heeft belang bij de Iraanse energiebronnen en logistiek, en Iran bij Chinese producten en technologie. Het strategisch partnerschap van januari 2016 rond energie, chemische producten, huishoudelijke en elektronische producten, machinebouw en landbouw, werd in maart 2021 vervangen door een 25 jaar lopend strategisch samenwerkingsplan rond infrastructuur, wetenschap, technologie en energie. Iran plant een investering van $28 miljard in zijn spoorwegnetwerk om het spoorvervoer uit te breiden tot 30% van de vrachtmarkt, en het net te integreren met andere landen. Zodra de Amerikaanse sancties zijn opgeheven, biedt Iran voor China een enorme markt.

Dilemma

De Oekraïnecrisis heeft de aandacht afgeleid van de Amerikaanse vete tegen Iran, en de westerse druk op de onderhandelingen in Wenen getemperd. Tegelijk heeft de propaganda rond een Russische invasie4 niet enkel de Russen, maar ook de Chinezen aangemoedigd de strategische relatie met Iran te versterken. Dat stelt Iraanse regionale rivalen Israël en de Arabische landen, met Saoedi-Arabië op kop, voor een dilemma. Die zullen niet langer van twee walletjes kunnen eten, maar moeten kiezen. Jordanië bij de eerste Irak-oorlog en Frankrijk bij de tweede, hebben de wrange vruchten van hun neutraliteit al moeten plukken. Als Israël wapens levert aan Oekraïne riskeert het het gram van Rusland, als het daarvan afziet wordt het door de VS en de NAVO stevig op de vingers getikt.

Intussen kijkt Teheran tevreden toe. De westerse sancties dreven het land spontaan in de armen van Rusland en China, maar Israël zal moeten kiezen voor de Amerikaans-Europese as, daarmee de goede relatie met Rusland verliezen en de gevolgen dragen in Syrië, Iran en elders5 in West-Azië. De eerste gevolgen werden recent al zichtbaar. Moskou gaf Syrië groen licht om de Israëlische raketaanval op Damascus te beantwoorden met een raketaanval op de Israëlische stad Um al-Fahm. Teheran wordt nauwelijks nog door Israël gesaboteerd in de onderhandelingen met de VS in Wenen. En komt het toch niet tot een akkoord, dan blijft Iran voortgaan op de ingeslagen weg: verrijking van uranium en twijfel zaaien over zijn afschrikkingsstrategie.

De grootste aardgas- en oliereserves

In Wenen ligt een herstart van de nucleaire deal met Iran in het verschiet. Komt die er, dan gaat voor Iran de deur naar het Westen weer open, en omgekeerd: het land smacht naar investeringen. Het beschikt over omvangrijke minerale hulpbronnen en energie. Het beschikt over de grootste aardgasreserves na Rusland, en is goed voor bijna 10% van ’s werelds oliereserves. De Iraanse zink-, koper- en ijzerertsreserves behoren tot de grootste ter wereld. En het heeft grote reserves aan chroom, lood, mangaan, zwavel, goud, uranium, titanium en lithium. Voeg daaraan toe de agrarische en technologische potentie van Iran, de inzetbaarheid van geschoolde arbeidskrachten, de 84 miljoen consumenten grote binnenlandse markt en de geografische ligging, en Iran heeft het vooruitzicht uit te groeien tot een wereldmacht.

In een China-Rusland-Iran partnerschap kan Iran een machtig aardgaskartel vormen met Rusland, goed voor 40-45% van de mondiale gasreserves. Iran en Rusland handelen hun transacties al af in lokale valuta, via de Russische en Iraanse financiële systemen SPFS, resp. SEPAM, en kunnen door het Westen niet langer worden afgedreigd met de ‘nucleaire optie’, afsluiting van het internationale betalingssysteem SWIFT. En ook China en Rusland voeren hun initiatieven op om hun bilaterale handel zo snel mogelijk te de-dollariseren en te beschermen tegen Amerikaanse sancties. Een deel van de handel wordt al afgerekend in yuan en roebel. De concurrentie voor de Amerikaanse dollar als wereldvaluta zal gevolgen hebben voor de door schulden geteisterde Amerikaanse economie.

Geopolitieke opportuniteiten

Als Israël op de valreep geen roet in het eten gooit, wordt het overleg in Wenen op korte termijn met een akkoord afgerond en staat Iran in het kader van een duurzame samenwerking met Rusland als China aan de vooravond van een rooskleurige economische toekomst. China plant investeringen ter waarde van $400 miljard in Iraanse infrastructuur, economie en veiligheid. Maar ook geopolitiek herschudt een nieuwe Iran-deal de kaarten. De marine-oefeningen met Rusland en China in de noordelijke Indische Oceaan zijn een teken aan de wand. Een collectief China-Rusland-Iran beleid kan regio’s als het Midden-Oosten en Centraal-Azië hertekenen. En Iran zou deals kunnen sluiten met gelijkgezinde landen op het Westelijk Halfrond zoals Venezuela en Cuba.

Het is een vooruitzicht waar de VS niet blij van zal worden. Maar Iran is niet van plan net als Cuba 60 jaar onder een Amerikaans embargo te moeten leven. De as China-Rusland-Iran luidt het door Brzezinski zo gevreesde einde in van de wereldwijde dominantie van Amerika. En de Europese Unie? Met bijna €200 miljard aan defensieuitgaven in 2020 blijft die klagen dat strategische autonomie, los van de VS, een compleet pakket militaire capaciteiten vergt, terwijl Iran, dat sinds de afzetting van de shah in 1979 langs alle kanten militair wordt geviseerd, zich staande kan houden met nog geen €13 miljard.

In het snel veranderende wereldwijde geopolitieke landschap moet de EU het doen met een kersverse Duitse bondskanselier die er het zwijgen toe doet als een dementerende Amerikaanse president zijn land in het zicht van de wereld beledigt, en een bijna demissionaire Franse president die zich door zijn Russische collega voor schut laat zetten. De Unie denkt weemoedig terug aan de grote verzoeners, de Duitse bondskanselier Helmut Kohl en de Franse president François Mitterrand.

1 Zbigniew Brzezinski was nationaal veiligheidsadviseur van de Amerikaanse president Jimmy Carter. Zijn boek The Grand Chessboard dateert van 1997. Het boek leest eerder als opiniestuk over buitenlands beleid dan als wetenschappelijk essay. De auteur hamert op wereldwijd Amerikaans leiderschap, dat ook de Euraziatische geopolitiek moet vormgeven, maar verzuimt zijn theorieën te onderbouwen. Hij stipt gedeeld leiderschap met Europa en Japan aan als optie, maar deze partners zouden hoe dan ook ondergeschikt blijven. In zijn visie was stabiliteit in West-Europa en Oost-Azië alleen gegarandeerd door Amerikaanse overheersing, maar hij toont niet aan dat zonder VS-leiding geen stabiliteit kan worden bereikt. De geschiedenis leert dat samenwerking tussen grote mogendheden eerder zorgt voor stabiliteit en vrede.
2 De afgelopen jaren spreken Amerikaanse bewindslieden consequent over de rules based world order, een op regels gebaseerde wereldorde waarin het Westen de regels bepaalt. Het concept is bedoeld als alternatief voor het multilaterale internationaal recht dat voortvloeit uit het Handvest van de Verenigde Naties, resoluties van de Veiligheidsraad, en arresten van gerechtelijke organen binnen de VN.
3 Brzezinski was tegenstander van de oorlog tegen Irak en had kritiek op de oorlog in Afghanistan en de “speciale relatie” met Israël. Een interventie van de Israël-lobby leidde ertoe dat hij werd gemeden door de regering-Obama.
4 Voor alle duidelijkheid, en nog eens: die invasie komt er niet. Sinds Poetins befaamde toespraak op de veiligheidsconferentie in München op 10 februari 2007 pleiten Russische functionarissen consequent tegen unilateraal geweld, en vóór een op de VN en internationaal recht gebaseerd veiligheidssysteem. Laat Rusland nu zonder enige aanleiding tanks rollen naar Kiev, dan ondergraaft het dat 15 jaar oude beleid.
5 De evacuatie van de Donbas in Oekraïne zou de weg kunnen effenen voor andere repatriëringsgolven. Er zijn zo’n 20 miljoen Russen verspreid over de wereld, waarvan 1,5 miljoen in Israël. Naarmate de schaarste aan hulpbronnen toeneemt, zouden ook zij naar hun vaderland kunnen willen terugkeren.

Dit artikel verscheen eerder vandaag op Geopolitiek in context.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!