Iraaks eerste minister Al Maliki heeft op dinsdag 10 juni aan het parlement voorgesteld de noodtoestand af te kondigen in het hele land, nadat opstandelingen in het noorden Mosoel innamen (de stemming over zijn voorstel werd donderdag 12 juni door het parlement uitgesteld, omdat er onvoldoende parlementsleden aanwezig waren). 

Mosoel is de een-na-grootste stad van Irak en ligt aan de oevers van de Tigris, de centrale rivier die heel Irak doorkruist. Er woonden in 2008 naar schatting 1,8 miljoen mensen. Voor het grootste deel bestaat de bevolking uit soennitische Arabieren en leven er Assyrische, Armeense, Turkmeense en Koerdische minderheden.

De westelijke oever van de stad is reeds volledig in handen van de opstandelingen. Op de oostelijke oever zijn een aantal wijken nog in handen van Koerdische milities. Het Iraaks leger heeft de stad volledig verlaten.

Rivaliteiten

De rebellen opereren in het samenwerkingsverband van de beweging Islamic State of Iraq and the Levant (ISIL – ook wel Islamic State of Iraq and Syria ISIS). Deze groepering heeft een ideologie die nog extremer is dan Al-Qaïda. De voorbije zes maanden heeft ISIL de centraal gelegen steden Fallujah en Ramadi en de omliggende regio’s bezet. Een groot deel van de bevolking van Mosoel is op de vlucht geslagen, omdat ze de repressie van ISIL vreest. 

De etnisch-religieuze conflicten in de regio gaan zeer ver terug in de geschiedenis van Irak en de omliggende landen. Ze zijn dus zeker niet nieuw. De keuze van de westerse bezetters om één groep te bevoordelen ten koste van de anderen en/of deze bestaande rivaliteiten te escaleren, behoort tot de klassieke verdeel-en-heersaanpak van koloniale bezetters.

Iraaks leger

Irak wordt nu verscheurd door sectair geweld. De centrale regering van Al-Maliki heeft geen enkele legitimiteit en bestaat bij gratie van de bezettende strijdkrachten. Het officiële Iraakse leger is ondanks training door westerse experts en massale bewapening niet opgewassen tegen de straatrebellen van ISIL en anderen. Daar zijn meer redenen voor:

• het grootste deel van de militaire recruten kiezen bij gebrek aan andere economische alternatieven voor het leger om een loon te verwerven;
• de selectie voor aanwervingen bij het leger gebeurt niet op basis van geschiktheid, maar via een complex geheel van politieke patronage, cliëntelisme, favoritisme, nepotisme en omkoperij;
• het leger houdt slechts stand dankzij de combinatie van numeriek overwicht (900.000 soldaten), zwaardere bewapening en gruwelijke repressie van de bevolking;
• ISIL-strijders en andere opstandige groeperingen zijn bereid levensgevaarlijke risico’s te nemen, de soldaten van het Iraaks leger verkiezen de vlucht.

De rebellen van ISIL hebben bij de bestorming van Mosoel heel wat modern wapentuig in handen gekregen dat door het Iraaks leger werd achtergelaten. Meer dan duizend mensen werden door hen bevrijd uit de gevangenissen in Mosoel. Deze gevangenen hebben de folterpraktijken van het centrale Iraakse apparaat ondergaan. Velen onder hen zullen de rangen van de rebellen vervoegen.

Met de bezetting van Mosoel door ISIL kan niet langer ontkend worden dat er een totale burgeroorlog woedt in Irak. Alleen de Koerdische milities zijn nog in staat enig weerwerk te bieden tegen deze rebellen. Honderdduizenden Irakezen – volgens de meest recente cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) van de VN – vluchten naar het zuiden in de richting van de hoofdstad Bagdad. In de hoofdstad zelf is de bevolking massaal aan het hamsteren geslagen. Het land dreigt in stukken uiteen te vallen.

Erfenis van de invasie

In 2002 besliste Amerikaans president George W. Bush Irak binnen te vallen onder het voorwendsel Al-Qaïda te verdrijven. Dat was een leugen. De beweging was er onbestaand. Het regime van Saddam Hoessein was een fel tegenstander van Al-Qaïda. 

Volgens Juan Cole in Informed Comment werd Irak door de invasie zo fel verzwakt dat het land niet meer in staat is het eigen territorium te verdedigen. “De economie die was gebaseerd op overheidsbedrijven werd volledig vernietigd en overgenomen door buitenlandse bedrijven. De VS installeerde een verkiezingssysteem dat etnische en religieuze verdeeldheid versterkte en institutionaliseerde.”  

Zo geraakte de huidige eerste minister aan de macht. “Hij was nooit geïnteresseerd in verzoening met de soennieten”. Het zijn de rechtse sjiitische partijen die de verkiezingen wonnen. Een alternatief is er niet. Dat is nog een erfenis van de  Amerikaanse inmenging. “De CIA werkte toen samen met de Baath-partij om de linkse sjiitische partijen te elimineren. Er is geen plaats voor soennitische Koerden of soennitische Arabieren in de staat Irak, zoals de huidige regering in Bagdad dat ziet.”

Uiteindelijk gaat alles volgens Juan Cole terug op de territoriale verdeling van de regio door de Franse en Britse koloniale bezetters van de regio. De opdeling tussen wat nu Syrië en Irak is, hield geen enkele rekening met de reële samenhang van de bevolkingsgroepen in de regio. De burgeroorlog in Irak vandaag is daar een historische weerspiegeling van.

Emir

De verdeel-en-heerspolitiek van de Brits-Amerikaanse bezetter leidde tot een eerste burgeroorlog in 2006-2007. De hoofdstad Bagdad werd een exclusief sjiitisch. Zowat alle soennieten werden verdreven naar steden zoals Mosoel. De rebellen van ISIL worden gesteund door Saoedi-Arabië en Koeweit, twee Amerikaanse bondgenoten.

De leider van ISIL, Abu Bakr al Baghdadi (zijn echte naam is waarschijnlijk Awwad Ibrahim Ali al-Badri), controleert nu een enorm territorium in het noorden van Syrië en Irak. Volgens Patrick Cockburn in Counterpunch zou hij wel eens de emir kunnen worden van een nieuw islamitische staat op het grondgebied dat hij nu controleert.

Het nettoresultaat van de Brits-Amerikaanse invasie: na Afghanistan en Lybië andermaal een land dat in totale chaos vervalt. Onder het mom van de bestrijding van Al-Qaïda heeft de westerse inmenging mogelijk gemaakt dat een nog fanatiekere beweging nu het land grotendeels overneemt.