Op 16 augustus, tijdens de wekelijkse kabinetsvergadering, kondigde Ali Allawi, vicepremier en minister van Financiën sinds 2020, zijn ontslag aan. Zijn ontslagbrief is een striemende aanklacht tegen de politieke klasse van Irak en het door de VS gecreëerde politiek systeem. De brief schetst een verbijsterend beeld van een mislukte staat.

Op instorten

Allawi is opgeleid in Groot-Brittannië en de VS. Hij werkte als bankier en ook bij de Wereldbank. Na de door de VS geleide invasie in 2003 keerde hij na vier decennia terug naar Irak om het land te helpen besturen. Hij maakte deel uit van verschillende kabinetten. In mei 2020 werd hij benoemd tot vicepremier en minister van Financiën in het kabinet van Mustafa Al-Kadhimy.

Ali Allawi: Foto: Iraqi Old Man, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0

Zijn ontslagbrief beschrijft een reeks buitensporige fraudes, goedgekeurd of gepromoot door enkele van de hoogste politieke tenoren.

Irak, aldus Allawi, staat op instorten en wordt geconfronteerd met “een crisis van de staat, van de samenleving en zelfs van het individu”. Het probleem is niet alleen oneerlijke leiders, maar het hele systeem dat twee decennia eerder door de VS werd ingevoerd.

“Ik geloof dat we voor een van de meest serieuze uitdagingen staan waar een land in de afgelopen eeuw ooit mee te maken heeft gehad.” De echte macht, aldus Allawi, is in handen van partijbonzen, oligarchen en militieleiders. Die behandelen zelfs de regeringsleiders als lakeien.

“Ik geloof dat we voor een van de meest serieuze uitdagingen staan waar een land in de afgelopen eeuw ooit mee te maken heeft gehad”

De belangrijkste eis van de grote massaprotesten in Irak in oktober 2019 was de bestrijding van officiële corruptie. Maar om de belangen van corrupte religieuze en sektarische partijen te beschermen, stuurde de regering van voormalig premier Adel Abdul Mahdi de Iraakse milities af op de vreedzame demonstranten, waarbij meer dan 700 demonstranten werden gedood en meer dan 20.000 gewond.

Ongebreidelde corruptie

In zijn brief legt Allawi uit dat de corruptie nog dieper is dan hij zich had gerealiseerd: “De staat is effectief gekaapt door politieke partijen en belangengroepen.” Zijn eigen ministerie bestaat voornamelijk uit mensen “zonder zinvolle ervaring of taalvaardigheden, en met weinig begrip van moderne praktijken in openbaar bestuur of financieel beheer”.

Allawi werkt aan een hervormingsplan, maar volgens hem zijn al dergelijke inspanningen gedoemd om te mislukken, niet alleen omwille van corrupte politici, maar door “het politieke kader van dit land”.

Het systeem dat tijdens de VS-bezetting werd ingevoerd is een proces geworden waarbij het Iraakse oliegeld via de ministeries wordt doorgesluisd en verdeeld door oligarchen en de milities die hen beschermen. Dit systeem is vrijwel algemeen verspreid, omdat een groot percentage van de bevolking voor de overheid werkt en pogingen om een levensvatbare industrie en particuliere sector op te bouwen opzettelijk werden onderdrukt.

Een groot percentage van de bevolking werkt voor de overheid en pogingen om een levensvatbare industrie en particuliere sector op te bouwen werden opzettelijk onderdrukt.

Dit alles betekent dat Irak meer dan ooit afhankelijk is van olie-inkomsten. Als die instorten, gaat het hele land failliet, met uitzondering van de corrupte politici, militieleiders en oligarchen die een luxeleven leiden in hun riante huizen in Londen.

Hoewel Allawi’s ontslagbrief het nieuws haalde in Irak, excelleerden de Westerse media in stilzwijgen. Het land is stuurloos sinds de laatste verkiezingsronde van een jaar geleden, waarbij de onderhandelingen om een nieuwe regering te vormen nergens toe leiden.

Het nieuws van Allawi’s ontslag werd later in augustus overschaduwd door het uitbreken van geweld: twee sjiitische facties, samen met hun milities, kwamen in Bagdad tegenover elkaar te staan, waarbij tientallen doden vielen en honderden gewonden. Dit geweld was een strijd tussen milities om macht, geld en controle over het staatsapparaat.

De Qi Card fraude

Allawi probeerde oude frauduleuze contracten te vernietigen en verzette zich tegen de implementatie van nieuwe dergelijke fraudepraktijken. Een van deze praktijken was gebaseerd op een elektronisch betalingssysteem, Qi Card genaamd, dat bedoeld was om de salarissen van ambtenaren en gepensioneerden te betalen.

Qi Card is een van de meest gedurfde verduisteringsoperaties van Irak. Het stelt overheidsmedewerkers en gepensioneerden in staat om hun maandelijkse betalingen contant op te vragen bij een van de duizenden terminals in het hele land. De link met de overheidssalarissen gaf het bedrijf een enorme macht.

Het financiële bureau van de Hashd al Shaabi had ongeveer 70.000 fictieve soldaten geregistreerd voor elektronische betalingen.

Het is opmerkelijk dat het bedrijf bijna zonder toezicht leek te opereren. Zo werd Qi Card gebruikt door aan Iran gelieerde milities die een grootschalig ‘spookwerknemers’-plan opzetten om honderden miljoenen dollars te stelen. Het financiële bureau van de Hashd al Shaabi[1] had ongeveer 70.000 fictieve soldaten geregistreerd voor elektronische betalingen via Qi Card.

De operatie werd geleid door machtige militieleiders. Qi Card verdiende ook enorme sommen met de vergoedingen die het in rekening bracht voor elektronische transacties. Een deel van die winst werd gedeeld met vooraanstaande figuren.

De oprichter en directeur van Qi Card, de zakenman Bahaa Abdul-Hussein Hadi, lijkt zich jarenlang te hebben afgeschermd van kritiek door zakelijke relaties aan te knopen met de machtigste mensen van Irak, waaronder militieleiders. Tegelijkertijd deed Qi Card veel inspanningen om in de gunst te komen bij VS-functionarissen.

Volgens een in mei 2020 gepubliceerd rapport door ProPublica stelde een functionaris van Trump, Max Primorac, begin 2018 aan een agentschap van de Verenigde Naties voor om Qi Card te gebruiken voor hun transacties.

Primorac deed destijds lobbywerk voor Markez, een Amerikaans-Iraaks bedrijf ingehuurd door Qi Card. De Verenigde Naties gingen niet in op het voorstel. Primorac werd later assistent van vicepresident Mike Pence.

Elke maand wordt vanuit New Jersey een vrachtwagen geladen met meer dan 10 ton Amerikaanse valuta ter waarde van een tot twee miljard dollar.

Maar een van Iraks meest beruchte oligarchen stelde een nieuw elektronisch betalingssysteem voor om Qi Card te vervangen. Dat systeem was nog erger. Bovenop de voortgezette corruptie, nam het nieuwe bedrijf een clausule op in het contract, waarbij het zichzelf een som van 600 miljoen dollar toekent als het overheidscontract zou worden ingetrokken.

De ‘dollar veilingen’ of hoe de VS Irak in hun greep houden

Het geld dat de corruptie in Irak naar ongekende hoogten heeft gestuwd, is voor het grootste deel afkomstig uit een zwaarbewaakt gebouw van de Federal Reserve in East Rutherford, New Jersey. Daar wordt ongeveer elke maand een vrachtwagen geladen met meer dan 10 ton in plastic verpakte Amerikaanse valuta ter waarde van een tot twee miljard dollar. Het geld wordt vervolgens naar een luchtmachtbasis gereden en naar Bagdad gevlogen.

Het geld is eigendom van de Iraakse regering, die de opbrengst van de olieverkoop transfereert naar een rekening bij de New York Federal Reserve. Deze eigenaardige regeling is een erfenis van de VS-bezetting, toen Washington de Iraakse regering en haar financiën rechtstreeks controleerde.

Het systeem wordt verder gezet omdat het beide landen goed uitkomt: de Irakezen krijgen snelle, preferentiële toegang tot dollars en de Verenigde Staten behouden een enorme invloed op de economie van Irak.

In theorie zijn de periodieke dollarzendingen bedoeld om te voorzien in de behoeften van Iraakse wisselkantoren en importeurs, die cash geld nodig hebben. In de praktijk hebben veel van de dollars hun weg gevonden naar witwassers, terroristische groeperingen en de Iraanse Revolutionaire Garde, dankzij een weinig bekend dagelijks ritueel van de centrale bank van Irak: de ‘dollar auction’ (‘dollar veiling’).

De naam ‘veiling’ is misleidend. Het is een proces waarbij de centrale bank van Irak dollars verstrekt aan een aantal commerciële banken van het land in ruil voor Iraakse dinars.

Van de frauduleuze praktijken hebben alle partijen in de Syrische burgeroorlog geprofiteerd, inclusief ISIS.

In principe dient het geld om buitenlandse handel te vergemakkelijken en de import in dollars te betalen, in feite dient het om zwart geld wit te wassen. Veel van de dollars hebben hun weg gevonden naar terroristische groeperingen. Van de frauduleuze praktijken hebben alle partijen in de Syrische burgeroorlog geprofiteerd, inclusief ISIS.

De fraude was soms lachwekkend duidelijk. In 2017 importeerde Irak ‘officieel’ voor 1,66 miljard dollar aan tomaten uit Iran – meer dan duizend keer zoveel als in 2016. Documenten vermeldden ook de invoer van 2,86 miljard dollar aan watermeloenen uit Iran, tegen 16 miljoen dollar het jaar ervoor. De vermelde hoeveelheden zijn belachelijk omdat Irak zelf grote hoeveelheden tomaten en watermeloenen verbouwt.

De veiling heeft ook een grootschalige verduistering mogelijk gemaakt die miljarden dollars naar de Iraakse machthebbers heeft versluisd. Deze fraude is gebaseerd op het verschil tussen de vaste wisselkoers die de centrale bank aanbiedt – gekoppeld aan de dollar – en de fluctuerende marktkoers, die vaak veel hoger is.

Door een importovereenkomst te vervalsen kunnen de dollars die men van de centrale bank krijgt met winst doorverkopen vanwege het koersverschil.

Zodra de politieke bazen van Irak beseften hoeveel geld daar mee verdiend kon worden, namen ze de controle over de toegang tot de veiling over met de steun van de belangrijkste politieke partijen en milities. Om hun handeltje te verhullen, kochten de nieuwe plutocraten bijna alle overgebleven commerciële banken op en veranderden die in vehikels om het veilingsysteem te misbruiken.

Om hun handeltje te verhullen, kochten de nieuwe plutocraten bijna alle overgebleven commerciële banken op.

Hoe het systeem juist werkt kan je in de volledige versie van dit artikel lezen.

De schade veroorzaakt door de veilingfraude gaat niet alleen over illegale winsten. Toen de commerciële banken van Irak in handen kwamen van malafide zakenlieden en politieke mandatarissen, kregen gewone bedrijven geen toegang meer tot de leningen die ze nodig hadden om te groeien.

Daardoor werden sommige legitieme importeurs gedwongen gebruik te maken van buitenlandse banken, wat veel duurder is. Het is moeilijk om te berekenen hoeveel schade dit de economie heeft berokkend, maar analisten zeggen dat de gevolgen verwoestend zijn, dat de privésector van het land wordt uitgehongerd en Irak nog afhankelijker maakt van zijn olieopbrengsten, die dan ook al gehalveerd zijn in de afgelopen jaren.

Deze ‘veiling’ is ook een manier voor de VS om stevige controle over Irak te behouden. Vermits alle internationale transacties via de VS gebeuren, verzekeren de VS zich van het behoud van de dollar als betaalmunt.

*         *         *

Tot zover het relaas van een door de VS gecreëerde ‘failed state’, een staat waarvan het politieke of economische systeem moedwillig zo zwak is gemaakt dat de regering niet langer de touwtjes in handen heeft.

Dit is een ingekorte versie. Het volledige artikel vind je hier.
Wil je meer wil te weten komen over de ongebreidelde corruptie in Irak? dan is deze uitgebreide studie zeker een aanrader. 

Dirk Adriaensens is auteur van verschillende boeken en diverse artikels over Irak. Hij was o.a. lid van het Wereld Tribunaal over Irak (2003-2005). De foto’s zijn van ALi Dab Dab – علي دبدب.

Note:

[1] De Hashd al Shaabi of Popular Mobilization Units werden als groep gevormd in 2014 om tegen ISIS te vechten. Sommige van de samenstellende milities worden door sommige staten als terroristische groeperingen beschouwd, terwijl andere zijn beschuldigd van sektarisch geweld. Tijdens de Iraakse protesten van 2019-2021 werd de organisatie beschuldigd van het doden en verwonden van grote aantallen demonstranten en activisten.