De Iraakse geestelijke leider Moqtada Al Sadr was de duidelijke winnaar bij de nationale verkiezingen van oktober 2021 met 73 zetels in het 329 zetels tellende parlement. Hij probeerde een meerderheidsregering te vormen met soennitische en Koerdische bondgenoten. Op die manier probeerde hij zijn door Iran gesteunde rivalen, het Co-ordination Framework (CF of Coördinatiekader), geleid door ex-premier Nouri al Maliki, buitenspel te zetten.

Langdurige perioden van regeringsvorming zijn niets nieuws in Irak na 2003, maar deze keer zijn de gevolgen ernstiger.

Maar dat mislukte. Eén jaar na de vijfde algemene verkiezingen sinds de VS-geleide invasie van 2003 moet het nieuwe parlement nog een regering vormen. Langdurige perioden van regeringsvorming zijn niets nieuws in Irak na 2003, maar deze keer zijn de gevolgen ernstiger.

De spanningen tussen de sjiitische[1] partijen, die samen de meeste zetels in het parlement hebben, lopen zo hoog op, en de rest van het politieke veld is zo versnipperd, dat politici het niet eens kunnen worden over een compromisoplossing.

Nadat demonstranten het parlement bezetten, vreesden waarnemers dat Irak in een burgeroorlog zou terechtkomen. Deze keer gaat het om een intra-sjiitisch conflict, in tegenstelling tot de bloedige sektarische gevechten die het land van 2005 tot 2008 teisterden.

Chronologie van de feiten

Half juni besloot de sjiitische geestelijke Muqtada al-Sadr zijn 74 parlementsleden terug te trekken, nadat hij er niet in was geslaagd een regering te vormen, ondanks zijn verkiezingsoverwinning. Sadr had een electorale coalitie gesmeed met de grootste Koerdische groepering, de Koerdische Democratische Partij, en het grootste soennitische Arabische blok, de Soevereiniteitsalliantie. Na de verkiezingen probeerde hij deze coalitie om te vormen tot een regering.

Nouri al-Maliki. Foto: Mountiraq, Wikimedia Commons / CC BY 4.0

Sadr probeerde zo zijn belangrijkste sjiitische rivaal, voormalig premier Nouri al-Maliki, die een coalitie had gevormd met andere sjiitische partijen, waaronder pro-Iraanse facties, buitenspel te zetten.

Voor Maliki en zijn bondgenoten was dat onaanvaardbaar. Hij oefende druk uit op de rechterlijke macht om een nieuwe interpretatie aan de grondwet te geven die vereist dat het parlement een tweederde quorum nodig heeft om een president te kiezen, die daarna op zijn beurt de premier benoemt.

Dat zou Sadr ervan weerhouden een regering te vormen. Het Federale Hooggerechtshof volgde de interpretatie van al-Maliki. Op deze manier waren de Framework-partijen in staat om de plannen van Sadr te dwarsbomen.

Maar ook de Framework-partijen hebben die tweederde drempel niet gehaald, ondanks het feit dat Sadr zijn parlementsleden in juni terugtrok. Ze probeerden Sadrs Koerdische en soennitische Arabische partners ertoe te bewegen zich bij hen aan te sluiten bij het vormen van een regering, zonder de Sadristische afgevaardigden, maar faalden.

Op dat moment besloten ze hun eigen kandidaat voor het premierschap aan te duiden: Mohammed Shiyaa al-Sudani, die dicht bij Maliki staat.

30 juli

Boos over de poging om hem opzij te schuiven, riep Sadr zijn aanhangers de straat op om te demonstreren tegen wat hij corrupt leiderschap noemde en later voor vervroegde verkiezingen. Op 30 juli bestormden de volgelingen van Sadr het parlementsgebouw in de Groene Zone, waar het parlement en andere hoofdkwartieren van de regering zijn gehuisvest en bezetten het, omwille van de algemene desillusie van de Irakezen over de publieke instellingen die worden geleid door corrupte elites.

De demonstraties waren minder een volksrevolutie dan een strijd binnen de elite.

Sadrs motieven hebben minder te maken met zijn zorgen over corruptie dan met het uitsluiten van Maliki van de regering en zo zijn eigen staatsapparaat te kunnen uitbouwen, dat zijn rivaal twee termijnen als premier (2006-2014) had opgebouwd. De demonstraties waren dus minder een volksrevolutie dan een strijd binnen de elite, waarbij Sadr en zijn politieke aanhangers voornamelijk worden opgezet tegen Maliki en diens coalitiepartners.

Een trigger voor de escalatie van Sadr was een reeks uitgelekte audiotapes medio juli, die de intentie van Maliki aan het licht brachten om Sadr met geweld uit te schakelen.

29 augustus

Op maandag 29 augustus kondigde al-Sadr aan dat hij zou aftreden uit de Iraakse politiek na maanden van politiek getouwtrek. Maar bij elke aankondiging van een half of volledig aftreden keert de notoir wispelturige geestelijke telkens terug naar het politieke toneel. En ondanks zijn vermeende oppositie tegen Iran, werd hij tijdens elk van zijn politieke sabbaticals gehost door Teheran.

Toch bracht Sadr’s aankondiging honderden van zijn aanhangers op de been die het regeringspaleis van Bagdad bestormden en slaags raakten met veiligheidstroepen.

Als reactie stuurden de tegenstanders van al-Sadr, de aan Iran gelieerde Popular Mobilization Forces, loyalisten naar de Groene Zone van Bagdad. Bij de daaropvolgende gevechten vielen 30 tot 60 doden en meer dan 400 gewonden.

Op 30 augustus riep al-Sadr zijn volgelingen op om de Green Zone te verlaten en dat was voorlopig het einde van het geweld. Op de ene dag lijkt het alsof Irak afstevent op een burgeroorlog. De volgende is alles rustig. Dat is wat er gebeurde op 29-30 augustus.

De gevechten zijn een symptoom van een machtsvacuüm in de Iraakse politiek.

De gevechten zijn een symptoom van een machtsvacuüm in de Iraakse politiek. Sektarisch geweld is endemisch in een land dat wordt bevolkt door sjiitische, soennitische en Koerdische groepen die allemaal strijden om invloed en bang zijn om gemarginaliseerd te worden. Maar de huidige spanning is binnen de sjiitische groeperingen zelf, namelijk de politieke partij van al-Sadr en andere sjiitische partijen die worden gesteund door Iran, dat nog steeds een belangrijke invloed heeft in Irak.

28 september

Een nieuwe fase in het conflict tussen de rivaliserende sjiitische blokken ontstond na een controversiële parlementszitting van 28 september. De sessie van 28 september maakte al-Sadr-aanhangers woedend, waardoor duizenden van hen opnieuw probeerden de Groene Zone te bestormen, maar werden geblokkeerd door de veiligheidstroepen, waarbij meer dan 133 gewonden vielen.

Is Al Sadr echt een buitenstaander die corruptie bestrijdt?

Toen Al-Sadr de politiek inging verwierf hij een reputatie als onvoorspelbaar en theatraal door zijn volgelingen regelmatig op te roepen om politieke invloed op zijn rivalen te krijgen. Zijn krachtige retoriek doordrenkt met religie en oproepen tot revolutie resoneerde diep met zijn rechteloze aanhang.

Door deze strategieën is hij een krachtige speler geworden met een fel toegewijde achterban, geconcentreerd in de meest verarmde wijken van Irak. De meeste van zijn loyalisten die de Groene Zone bestormden, waren werkloos en gaven de Iraakse politieke elite de schuld.

Muqtada al-Sadr. Foto: Wikimedia Commons / CC BY 4.0

Deze geestelijke heeft lang beweerd corruptie en onderdrukking te bestrijden, of het nu het regime van Saddam Hoessein is of, na 2003, de VS. Hij heeft zichzelf gepresenteerd als een tegenstander van zowel de VS als Iran en een nationalist met een hervormingsagenda.

In werkelijkheid is hij een gevestigde waarde met grote invloed in de Iraakse staatsinstellingen door de benoeming van belangrijke ambtenaren in hoge regeringsposities. Sadristische loyalisten zijn helemaal ingebed in de bureaucratie.

Sadr’s imago als buitenstaander is dus een fictie. In werkelijkheid heeft de geestelijke altijd een sterk netwerk van aanhangers onderhouden. Zijn antibezettingsretoriek is vaak in strijd met de realiteit ter plaatse.

Onthullingen door de jaren heen tonen aan dat Al Sadr delen van het Iraakse ministerie van Elektriciteit controleert, contracten misbruikt om fondsen te werven, en een groot deel van het ministerie van Volksgezondheid controleert. Dat is een erfenis van toen zijn militie, de Jaish Al Mahdi, de controle over het land overnam tussen 2005 en 2007.

De doodseskaders van Moqtada al Sadr

Al Sadr blijft – vooral voor de Iraakse soennitische minderheid – synoniem met de in het zwart geklede doodseskaders van 2006-2007. De groep maakte zich schuldig aan sektarische moorden in ziekenhuizen, het verkopen van medicijnen op de zwarte markt en het verdrijven van veel getalenteerde gezondheidswerkers uit Irak.

De door Iran gesteunde groepen, zoals Asaib Ahl Al Haq, vochten straatgevechten uit met de militie van Al Sadr in Bagdad tussen 2012 en 2014. Sindsdien heeft rivaliteit geleid tot moorden op leden van beide groepen.

Al Sadr blijft – vooral voor de Iraakse soennitische minderheid – synoniem met de in het zwart geklede doodseskaders van 2006-2007.

Hakim Al Zamili is een notoire Sadrist. Hij is voormalig plaatsvervangend parlementsvoorzitter en vice-minister van Volksgezondheid. Hij werd gearresteerd door de VS voor het leiden van sektarische doodseskaders toen hij bij het ministerie van Volksgezondheid werkte.

Vorig jaar zei hij dat de ontvoerings- en moordstrategie die zijn militie gebruikte had geholpen om “het terrorisme te verslaan”. Al Zamili voegde zich bij de demonstranten in het Iraakse parlement.

Al Sadr heeft geprobeerd om afstand te nemen van misdaden gepleegd door zijn militie tijdens de sektarische strijd in Irak tussen 2003 en 2008, door de Jaish Al Mahdi te ontbinden. Hij doopte zijn militie om tot Saraya Al Salam (de Vredesbrigades) tijdens de oorlog tegen ISIS. Al Sadr verklaarde dat hij de groep in 2017 zou ontbinden, maar ze blijft nog steeds actief.

Moqtada al Sadr, de wispelturige windhaan

Door middel van talrijke protesten tussen 2016 en 2020, bracht hij zijn beweging op één lijn met Iraakse communisten en protestgroepen en riep hij op tot “een revolutie van de onderdrukten”. Die revolutie zou een einde kunnen maken aan het Iraakse systeem van sektarische verdeling in de regering en ze zou openbare dienstverlening verlenen op basis van kwaliteit in plaats van identiteit.

Maar het is bekend dat al Sadr een windhaan is die snel verandert van mening. Zijn volgelingen hebben die “revolutie” immers in de kiem gesmoord. Net als milities van het Coördinatiekader, wordt de militie van al Sadr alom beschuldigd van het ontvoeren, martelen en doden van honderden demonstranten tijdens de protesten in 2019.

Nationaal budget geblokkeerd

Niet alleen zit Irak sinds de laatste verkiezingen zonder een nieuwe regering, maar ook zonder budget, wat de broodnodige hervormingen en infrastructuurprojecten belemmert.

Irak heeft dit jaar enorme inkomsten uit olie-export binnengehaald, maar de winst zit opgesloten in de schatkist van de centrale bank.

Irak heeft dit jaar enorme inkomsten uit olie-export binnengehaald, maar de winst zit opgesloten in de schatkist van de centrale bank, die een kolossale 87 miljard dollar aan deviezenreserves heeft verzameld.

De regering kan dat geld niet investeren zonder een jaarlijkse staatsbegroting – die waarnemend premier Mustafa al-Kadhemi niet kan voorleggen aan het parlement vermits hij enkel nog bevoegd is voor de lopende zaken.

Kinderarbeid in de lift

In juni zeiden de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) en het VN-Kinderfonds (UNICEF) in Irak in een verklaring dat “kinderen de meerderheid vormen van de 4,5 miljoen Irakezen die het risico lopen op armoede door de gevolgen van conflicten en COVID- 19, met één op de twee kinderen (48,8 procent) die een hoog risico lopen op meervoudige ontberingen op het gebied van onderwijs, gezondheid, levensomstandigheden en financiële zekerheid.”

“Kinderarbeid is de afgelopen jaren in Irak toegenomen als gevolg van gewapende conflicten, ontheemding, politieke chaos, economische ellende en de pandemie; leren op afstand werd sterk uitgebreid, waardoor het risico op voortijdig schoolverlaten toenam”, aldus de verklaring.

“Eén op de twee kinderen loopt een hoog risico op meervoudige ontberingen.”

Het beroven van kinderen van hun kindertijd en onderwijs zou hen kunnen blootstellen aan de risico’s van ernstige gevaren.

Ali al-Obaidi, een advocaat, vertelde het Chinees persagentschap Xinhua dat de Iraakse arbeidswet een minimumleeftijd van 15 jaar vastlegt en kinderen verbiedt om de school te verlaten en activiteiten te ondernemen die hun waardigheid aantasten.

“De regering moet zeer, zeer veel aandacht besteden aan deze kwestie (kinderarbeid) omdat de opbouw van de natie afhankelijk is van de opvoeding van de volgende generatie. Als deze kinderen op straat lopen, zijn ze kwetsbaar om uitgebuit te worden bij terroristische operaties”, aldus al-Obaidi.

Hij hekelde het gebrek aan publieke bewustwording en de tolerantie van de regering voor de toename van kinderarbeid in Irak, waar het normale leven nooit is teruggekeerd sinds de VS-invasie in 2003, die de doos van Pandora opende voor chaos, geweld en lijden van het Iraakse volk.

De VS houden een sterke greep op Irak

De VS houden Irak stevig aan de leiband. Het door de VS geïnstalleerde regime is grotendeels afhankelijk van de VS voor de nationale veiligheid. De marine van Koeweit hield in september gezamenlijke oefeningen in de Arabische Golf met de Iraakse marine en eenheden van de Amerikaanse Vijfde Vloot.

De oefeningen werden gehouden om de maritieme samenwerking tussen de drie strijdkrachten te versterken, aldus het Koeweitse ministerie van Defensie in een verklaring gepubliceerd door het staatspersbureau KUNA.

Besluit

De modale Iraakse burger is het belangrijkste slachtoffer van de machtsstrijd tussen de sjiitische milities. Hen is het enkel om de macht, het geld en religieuze invloed te doen. “They’re only in it for the money”, zoals Frank Zappa het verwoordde.

Het land is rijk aan olie, maar endemische corruptie van een immorele elite en verwoestende conflicten hebben een zware tol geëist van zijn infrastructuur en hebben de meeste van zijn 42 miljoen mensen gedwongen zich aan te passen aan barslechte openbare dienstverlening. Terwijl politieke partijen vechten om de buit, kwijnt een groot gedeelte van de bevolking weg in armoede.

Terwijl politieke partijen vechten om de buit, kwijnt een groot gedeelte van de bevolking weg in armoede.

Ondanks het gevaar voor een nieuwe burgeroorlog, is er op dit moment weinig appetijt voor wapengekletter, in tegenstelling tot het midden van de jaren 2000. De belangrijkste reden is dat alle partijen zouden kunnen verliezen, omdat geen enkele partij sterk genoeg is om zijn rivalen uit te schakelen.

Hoge olieprijzen zijn een andere belemmering, omdat iedere factie wil profiteren van de inkomsten die naar de staatskas stromen. Ook regionale mogendheden die ooit een onstabiel Irak wilden, zijn nu niet geïnteresseerd om de boel op te poken.

Iran heeft zich in verschillende mate bemoeid met de interne aangelegenheden van Irak sinds de VS-invasie, zij het minder openlijk sinds de VS de Quds Force-commandant Qassem Soleimani en de geallieerde Iraakse paramilitaire leider Abu Mahdi al-Muhandis in januari 2020 vermoordde.

Teheran heeft echter te midden van de huidige spanningen een rode lijn gecommuniceerd naar alle sjiitische facties en heeft gedreigd de banden te verbreken met degene die het eerst de trekker overhaalt.

Wordt ongetwijfeld vervolgd ….

Note:

[1] 99% van de bevolking in Irak is islamitisch. Ruim de helft van hen behoort tot de sjiieten, de rest tot de soennieten. Gedurende eeuwen hadden de soennieten de politieke en militaire leiding van het land. Na de invasie van de VS in 2003 werd Saddam Hoessein van de macht verdreven en vermoord. Sindsdien zijn de soennieten hun grote invloed op de politiek en het leger verloren. Bron: wikipedia. (nvdr)