“In elke oorlog wordt iedereen die voorzichtig is, die naar de argumenten van beide partijen luistert alvorens een standpunt te vormen, of die officiële informatie in twijfel trekt, onmiddellijk beschouwd als medeplichtig aan de vijand”, aldus historica Anne Morelli.

Daar doet DeWereldMorgen niet aan mee. Wij veroordelen heel sterk de militaire invasie van Rusland in Oekraïne, maar wij hoeden ons voor zwart-wit versies. De geopolitieke situatie is buitengewoon complex. Wij willen aspecten naar voor brengen die in de mainstream media worden verzwegen of onderbelicht, om alzo het debat meer genuanceerd te kunnen voeren. (n.v.d.r.)

Te vermijden oorlog

24 februari 2022, de datum waarop de oorlog in Oekraïne begon, markeert de intrede van de wereld in een nieuw geopolitiek tijdperk. Dit is een volkomen nieuwe situatie in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Hoewel er sinds 1945 veel belangrijke gebeurtenissen op dit continent hebben plaatsgevonden, zoals de val van de Berlijnse Muur, de implosie van de Sovjet-Unie en de oorlogen in voormalig Joegoslavië zijn wij nog nooit getuige geweest van een historische gebeurtenis van een dergelijke omvang. Ze verandert de planetaire werkelijkheid en de wereldorde.

Dit is een volkomen nieuwe situatie in Europa sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

De situatie had vermeden kunnen worden. De Russische president Vladimir Poetin drong al weken, zo niet maanden aan op onderhandelingen met de Westerse mogendheden. De crisis was de afgelopen maanden heviger geworden. De Russische leider heeft voortdurend in het openbaar, op persconferenties, ontmoetingen met buitenlandse leiders en in televisietoespraken, de eisen van Rusland herhaald, die in feite zeer eenvoudig waren.

Russische eisen

De veiligheid van een staat is alleen gegarandeerd als de veiligheid van andere staten, met name die aan zijn grenzen, in gelijke mate wordt gerespecteerd. Daarom eiste Poetin met klem van Washington, Londen, Brussel en Parijs dat Moskou de garantie kreeg dat Oekraïne niet zou toetreden tot de NAVO.

Lidmaatschap van NAVO en/of EU. Paars: beide, blauw: alleen EU, oranje: alleen NAVO. Bron: Wikimedia Commons

De eis was geen excentriciteit. Het verzoek was dat Kiev een status zou moeten hebben die niet verschilt van die van andere Europese landen, zoals Ierland, Zweden, Finland, Zwitserland, Oostenrijk, Bosnië en Servië, die geen deel uitmaken van de NAVO. Het ging er niet om de ‘verwestersing’ van Oekraïne te vermijden, maar wel om te voorkomen dat het werd opgenomen in een militair bondgenootschap dat, zoals bekend, in 1949 werd gevormd met het oog op de confrontatie met de voormalige Sovjet-Unie en, sinds 1991, met Rusland zelf.

De veiligheid van een staat is alleen gegarandeerd als de veiligheid van andere staten, met name die aan zijn grenzen, in gelijke mate wordt gerespecteerd.

Dit hield in dat de VS en hun Europese militaire bondgenoten geen kernwapens, raketten of andere soorten agressieve wapens installeerden die de veiligheid van Moskou in gevaar zouden kunnen brengen op het grondgebied van Oekraïne, een land dat grenst aan Rusland. De NAVO – een militair bondgenootschap waarvan het bestaan niet meer gerechtvaardigd is sinds de verdwijning in 1989 van het Warschaupact – voerde aan dat dit nodig was om de veiligheid van enkele van haar lidstaten, zoals Estland, Letland, Litouwen of Polen, te garanderen.

Raketbereik bij de Cubaanse rakettencrisis van 1962. Foto: Wikimedia Commons

Maar dat was duidelijk een bedreiging voor de veiligheid van Rusland. Bedenk dat Washington in oktober 1962 dreigde om een nucleaire oorlog te ontketenen als de Sovjets hun raketten niet terugtrokken uit Cuba, die op 160 kilometer van de Amerikaanse kust waren geïnstalleerd. Deze raketten hadden in principe alleen tot doel de verdediging en de veiligheid van het eiland te waarborgen. Moskou moest toen uiteindelijk buigen en zijn raketten terugtrekken.

Met dezelfde argumenten eiste Poetin van de Europese staatshoofden en premiers een dialoog die rekening zou houden met zijn eisen. Het was gewoon een kwestie van een document te ondertekenen waarin de NAVO beloofde zich niet uit te breiden tot Oekraïne en, ik herhaal, geen wapensystemen te installeren op Oekraïens grondgebied die een bedreiging zouden kunnen vormen voor de veiligheid van Rusland.

De eis dat Oekraïne niet zou toetreden tot de NAVO was geen excentriciteit.

De andere Russische eis was ook heel redelijk. Namelijk dat de Russisch sprekende bevolkingsgroepen van de twee ‘volksrepublieken’ van de Oekraïense regio Donbas, Donetsk en Lugansk, zoals vastgelegd in 2014 en 2015 in de Minsk-akkoorden, bescherming krijgen en niet voortdurend moeten blootstaan aan haataanvallen. Dat is al bijna acht jaar lang aan de gang. Ook aan deze eis werd geen gehoor gegeven.

Onderhandelingen van Minsk (Februari 2015): Alexander Lukashenko, Vladimir Poetin, Angela Merkel, François Hollande en Petro Poroshenko. Foto: Wikimedia Commons

De akkoorden van Minsk werden door Rusland en Oekraïne ondertekend met deelname van Duitsland en Frankrijk. Daarin werd bepaald dat de twee zelfverklaarde republieken, die onlangs door Moskou als ‘soevereine staten’ zijn erkend, in het kader van een nieuwe Oekraïense grondwet een ruime autonomie zouden krijgen. Deze autonomie werd echter nooit verleend. Het Oekraïense leger en extremistische paramilitaire groepen bleven de Russischtalige bevolking van deze regio’s bestoken. Dat veroorzaakte de afgelopen acht jaar zo’n veertienduizend doden…

Om al deze redenen heerste er binnen de Russische autoriteiten een sfeer van terechte ergernis, die de NAVO-leiders niet konden of wilden begrijpen. Waarom hield de NAVO geen rekening met deze herhaalde verzoeken? Mysterie. Veel waarnemers waren van mening dat onderhandelen een haalbare optie was: luister naar de argumenten van Moskou, ga rond een tafel zitten, reageer op Russische zorgen en onderteken een protocol van overeenstemming.

Veel waarnemers waren van mening dat onderhandelen een haalbare optie was.

Er werd zelfs gesproken, in de 24 uur die voorafgingen aan de eerste Russische bombardementen op 24 februari, van een mogelijke last-minute ontmoeting tussen Vladimir Poetin en de president van de Verenigde Staten, Joseph Biden. Maar de feiten geraakten in een stroomversnelling en zo belandden we in dit afschuwelijke scenario van oorlog en gevaarlijke internationale spanningen.

Gevolgen voor Rusland

Bij zonsopgang, op de dag dat de Russische strijdkrachten de oorlog in Oekraïne begonnen, probeerde Poetin zijn ‘speciale militaire operatie’ te rechtvaardigen door een beroep te doen op het internationaal recht. Hij beweerde hij dat “op basis van het Handvest van de Verenigde Naties” en rekening houdend met het verzoek om hulp van de “regeringen” van de “Republieken van Donetsk en Loehansk” en de “genocide” tegen de Russisch sprekende bevolking van deze gebieden, opdracht had gegeven tot de operatie.

Maar dat is slechts een juridische dekmantel, een legale constructie om de aanval op Oekraïne te verontschuldigen. Uiteraard gaat het hier duidelijk om een grootschalige militaire interventie, waarbij gepantserde colonnes Oekraïne binnenvallen vanuit ten minste drie punten: het noorden, in de buurt van Kiev; het oosten, via de Donbas; en het zuiden, in de buurt van de Krim. Het gaat hier wel degelijk over een ‘invasie’, hoewel Poetin volhoudt dat er geen permanente bezetting van Oekraïne zal zijn.

Als Moskou deze oorlog wint, zal het waarschijnlijk proberen in Kiev een regering te installeren die niet vijandig staat tegenover zijn belangen en die zal garanderen dat Oekraïne geen lid wordt van de NAVO, en tevens de soevereiniteit van de Donbas-‘republieken’ over hun hele grondgebied zal erkennen. Toen de Russische aanval begon, controleerde Kiev nog een aanzienlijk deel van deze gebieden.

Waarom hield de NAVO geen rekening met de herhaalde verzoeken van Poetin? Mysterie.

Als er geen internationale escalatie komt, zal de militaire winnaar van deze oorlog hoogstwaarschijnlijk Rusland zijn. Natuurlijk moet men hier heel voorzichtig zijn, want men weet hoe een oorlog begint, maar nooit hoe hij eindigt. Het verschil in militaire macht tussen Rusland en Oekraïne is van dien aard dat de waarschijnlijke winnaar, althans in een eerste fase, ongetwijfeld Moskou zal zijn.

Economisch gezien is het beeld echter minder duidelijk. De batterij brutale sancties die de VS, de EU en andere mogendheden aan Moskou opleggen, zijn vernietigend, zonder weerga, en kunnen de economische ontwikkeling van Rusland nog tientallen jaren belemmeren.

Anderzijds zou een militaire overwinning in deze oorlog, mits snel en overtuigend, Rusland, zijn strijdkrachten en zijn bewapening veel prestige kunnen bezorgen. Moskou zou zichzelf kunnen consolideren op het toneel van verschillende wereldconflicten, met name in het Midden-Oosten en Sahel-Afrika, als een onmisbare bondgenoot voor sommige lokale autoritaire regeringen, als de belangrijkste leverancier van militaire instructeurs en vooral als de belangrijkste verkoper van wapens.

‘Winst’ voor Biden?

Dit alles maakt het moeilijker te begrijpen waarom de Verenigde Staten niet meer hebben gedaan om dit conflict in Oekraïne te voorkomen. Dat is een centrale vraag. Wat heeft Washington te winnen bij dit conflict?

Voor Biden kan deze oorlog de aandacht van de media afleiden van zijn strategische doelstellingen. Zijn situatie is niet gemakkelijk. Hij heeft een jaar van middelmatig bestuur achter de rug in de binnenlandse politiek, hij is er niet in geslaagd zijn projecten door het Congres te loodsen, hij heeft geen tastbare verbetering van de levensomstandigheden bereikt na de verschrikkelijke pandemie van covid-19, noch een correctie van de ongelijkheden…

En wat het buitenlands beleid betreft, blijft hij enkele van de slechtste beslissingen van Donald Trump handhaven en heeft hij een aantal misstappen gemaakt, zoals de overhaaste en rampzalige terugtrekking uit Kaboel. Dit kan hem ertoe hebben gedreven om niet in te zetten op een vastberaden strategie om een oorlog in Oekraïne, die er zat aan te komen, alsnog te vermijden… Het resultaat is dat de Verenigde Staten en de andere NAVO-mogendheden Oekraïne riskeren te verliezen, in de zin dat het land uit hun invloedssfeer zou verdwijnen.

Voor Biden kan deze oorlog een media-afleiding zijn van zijn strategische doelstellingen.

De positie van Washington is des te verrassender omdat zijn grote strategische rivaal in deze 21^e eeuw niet Rusland is, maar China. Daarom is dit conflict tot op zekere hoogte gehuld in een ouderwetse sfeer, een overblijfsel uit de Koude Oorlog (1948-1989).

Misschien is een van de doelstellingen van Washington om Rusland van China weg te duwen door Moskou te betrekken bij een conflict in Europa, zodat China niet op Rusland kan rekenen terwijl de VS en zijn bondgenoten in de ASEAN (Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten) en AUKUS (strategische militaire alliantie tussen Australië en het VK en de VS) van de gelegenheid gebruik maken om Peking te intimideren in de Zuid-Chinese Zee.

Misschien is dit de reden waarom China in dit conflict in Oekraïne voorzichtig is: het heeft de soevereiniteit van de twee ‘Volksrepublieken Donbas’ niet erkend of gesteund. Peking wil andere mogendheden geen voorwendsel geven om de onafhankelijkheid van Taiwan te erkennen. Maar het zou ook kunnen dat China zich laat inspireren door het besluit van Rusland om Oekraïne binnen te vallen, ondanks de enorme verschillen, om ook Taiwan te veroveren.

Of misschien zullen de Verenigde Staten profiteren van de oorlog in Oekraïne om te betogen dat China zich opmaakt om Taiwan binnen te vallen en zo een preventief conflict met China uitlokken.

Dit conflict is tot op zekere hoogte gehuld in een ouderwetse sfeer, een overblijfsel uit de Koude Oorlog.

Het zijn hypothesen, want het enige dat zeker is, is dat de geschiedenis opnieuw in beweging is gezet en dat de wereldwijde geopolitieke dynamiek aan het verschuiven is.

Europa

De positie van de Europese Unie was zwak. Emmanuel Macron, momenteel voorzitter van de Europese Unie, heeft niets bereikt met zijn demarches op het laatste moment. Aan de vooravond van de oorlog was het idee van de Westerse politieke leiders en de media om Poetin te vertellen om niets te doen, niet verder te gaan. Het was redelijker geweest, ik herhaal, om zijn eisen te analyseren

Gesprek tussen Bondskanselier van Duitsland Olaf Scholz en president Poeten. Foto: Wikimedia Commons

en aan de onderhandelingstafel te gaan zitten en zo Rusland op de een of andere manier te verzekeren dat de NAVO geen kernwapens aan zijn grenzen zou stationeren.

De Europese regering die aanvankelijk het intelligentst optrad, was die van Duitsland, onder leiding van zijn nieuwe kanselier, de sociaaldemocraat Olaf Scholz. Van meet af aan was hij er voorstander van om de eisen van Poetin in overweging te nemen. Maar zodra de oorlog begon, veranderde de positie van Berlijn radicaal.

De herbewapening van Duitsland roept verschrikkelijke historische herinneringen op en bewijst dat we een nieuw geopolitiek tijdperk binnentreden.

Het recente besluit van Scholz om Duitsland te herbewapenen door een uitzonderlijk bedrag van meer dan 100 miljard euro toe te wijzen aan de militaire begroting en voortaan bijna 3% van het bnp te besteden, is niet minder dan een revolutie op militair vlak. Dat besluit is unaniem goedgekeurd door de Bundestag.

De herbewapening van Duitsland, Europa’s grootste economische macht, roept verschrikkelijke historische herinneringen op. Het is eens te meer een spectaculair en angstaanjagend bewijs dat we een nieuw geopolitiek tijdperk binnentreden.

Geavanceerde wapens

Tenslotte blijven wij ons afvragen waarom de VS en de Westerse mogendheden niet hebben ingestemd met een dialoog met Poetin en niet hebben gereageerd op zijn eisen. Zij wisten dat zij in geval van een militair conflict niet konden ingrijpen. Dit is heel belangrijk.

In zijn boodschap over het begin van de oorlog waarschuwde Vladimir Poetin de grote NAVO-mogendheden, met name de drie landen met kernwapens – de VS, het VK en Frankrijk – dat Rusland “bepaalde voordelen heeft op het gebied van geavanceerde wapens” en dat een aanval op Rusland “verwoestende gevolgen zou hebben voor een potentiële agressor”.

Moskou heeft de afgelopen jaren, evenals China, een beslissende technologische voorsprong op de VS verworven op het gebied van hypersonische raketten.

De 3M22 Zircon is een hypersonische kruisraket van Russische makelij. Foto: screenshot

Over welke “voordelen op het gebied van geavanceerde wapens” gaat het? Moskou heeft de afgelopen jaren, evenals China, een beslissende technologische voorsprong op de Verenigde Staten verworven op vlak van hypersonische raketten. Dit betekent dat in het geval van een Westerse aanval op Moskou, de Russische reactie werkelijk verwoestend zou kunnen zijn.

Hypersonische raketten verplaatsen zich met vijf tot zes maal de geluidssnelheid, Mach 5 of Mach 6. Bij een conventionele raket is de snelheid slechts Mach 1. En deze raketten kunnen zowel conventionele als nucleaire bommen dragen…

De VS hebben op dit gebied een aanzienlijke achterstand opgelopen, zozeer zelfs dat Washington onlangs verschillende raketproducenten (Lockheed Martin, Raytheon, Northrop Grumman) heeft gedwongen samen te werken. Ze trokken ook een kolossaal budget uit om de strategische achterstand op Rusland in te lopen. Die achterstand wordt op twee tot drie jaar geschat. Maar tot nu toe zonder effect.

De geschiedenis is opnieuw in beweging gezet en de wereldwijde geopolitieke dynamiek is aan het verschuiven.

De hypersonische raketten van Rusland kunnen conventionele raketten onderscheppen en vernietigen voordat zij hun doel bereiken, door hun baan te berekenen. Op die manier kan Rusland een onkwetsbaar schild creëren om zichzelf te beschermen. De conventionele raketschilden van de NAVO daarentegen hebben dit vermogen niet tegen hypersonische raketten.

Dit verklaart waarom Poetin besloot tot een militaire interventie in Oekraïne, in de wetenschap dat een escalatie van de kant van de NAVO hoogst onwaarschijnlijk was.

Het artikel ‘Una nueva edad geopolítica‘ verscheen oorspronkelijk op de website van Telesur en werd door ons vertaald naar het Nederlands. Auteur van het artikel Ignacio Ramonet is voormalig hoofdredacteur van Le Monde Diplomatique en auteur van diverse boeken.