Wat zijn de korte termijn gevolgen van de pandemie?

“Er is vooral impact op ongelijkheid. Die wordt in België zichtbaarder en groter. Winkelbedienden moet blijven werken en lopen zo meer kans om ziek te worden, terwijl ze vaak een laag loon hebben. Thuiswerken is intussen weggelegd voor mensen met hogere lonen. Bovendien is het niet voor iedereen even erg om een job te verliezen. Zelfstandigen en mensen met een flexibel arbeidscontract hebben minder toegang tot steunmaatregelen. Het bewijst dat de sociale bescherming die we hier hebben, niet voor iedereen een even sterk vangnet is.

Daarnaast zijn er nog sociaal-economische ongelijkheden die plots bovendrijven. Thuisblijven is gemakkelijker voor wie een villa heeft in Sint-Martens-Latem, dan voor wie in een klein appartement woont in Gent.”

Maar die ongelijkheden waren eigenlijk al sluimerend aanwezig?

“Verregaande ongelijkheid zit ingebakken in de manier waarop we onze samenleving organiseren. Maar sociale bescherming kan die verzachten. In de Verenigde Staten dreigt 30 procent van de werkende bevolking zonder werk te vallen en daardoor hun gezondheidszorgverzekering te verliezen. In België laten we dat niet toe en is er niet alleen een uitkering voor wie zijn job verliest, maar ook een systeem van tijdelijke werkloosheid.

© Miguel Discart

Toch zijn er ook bij ons mazen in het net. Werkgevers willen steeds meer flexibilisering, ondersteund door bepaalde academici en politici, om werkloosheid tegen te gaan. Dat leidt tot onzekere statuten, denk aan schijnzelfstandigen. De crisis legt nu bloot dat die minder beschermd zijn en daardoor uit de boot vallen. Zelfs in de landen waar een schijnbaar sterke sociale bescherming is, blijkt die onvolledig.”

Zelfs in de landen waar de sociale bescherming sterk lijkt, blijkt die onvolledig

De crisissituatie pleit dus voor meer sociale bescherming …

“Sociale bescherming staat al langer bekend als ‘automatische stabilisator’. Landen met een stevig beschermingssysteem, worden minder zwaar getroffen door economische crisissen. Dat komt vooral door de inkomensbescherming. Wanneer mensen écht niets meer kunnen kopen, gaan nog meer bedrijven overkop en worden nog meer mensen ontslagen. Die neerwaartse spiraal maakt crisissen veel groter. Dat blijkt ook in de praktijk. Maar ook op sociaal vlak is het belangrijk dat mensen kunnen overleven, een inkomen hebben, naar de dokter kunnen gaan.

Maar dat betekent niet dat sociale bescherming wereldwijd zal versterkt worden door de coronacrisis. Ook in 2008 zagen we in België het nut van sociale bescherming, maar daarna is die toch afgebouwd. Maar ik denk dat de situatie vandaag anders is. Het nut van een vangnet in moeilijke tijden is nu zichtbaar voor brede lagen van de bevolking, wat de legitimiteit versterkt.”

Maar de politiek lijkt vandaag toch vooral bekommerd over het lot van de bedrijven …

“Het is niet erg dat bedrijven in crisistijden geholpen worden. De vraag is eerder wie daarvoor op langere termijn zal betalen. Hoe kunnen we die bedrijven nu helpen en vervolgens inschakelen in een groter solidair geheel? Daarop moeten we ons focussen.

Het is terecht om je af te vragen waarom plots alle registers worden opengetrokken voor grote bedrijven, maar de structurele armoede niet wordt aangepakt. Landen moeten daarom vandaag zowel voor mensen als voor bedrijven zorgen. Achteraf moeten we zorgen dat niet de werknemers deze crisis moeten betalen.”

Sommigen zeggen dat er pas kan geïnvesteerd worden in gezondheidszorg als de economie groeit. Klopt dat?

“Dat slaat nergens op. De gezondheidszorg is een sector die zelf voor groei kan zorgen. Het zorgt voor tewerkstelling, voor inkomen en is noodzakelijk voor een economie met gezonde arbeiders. Je moet de relatie tussen economische groei en zorg eigenlijk omdraaien.

Daarnaast zijn er internationaal voorbeelden genoeg van kleine landen, zelfs met een lager nationaal inkomen dan België, die toch een hoge levensverwachting hebben door hun goede zorg. Landen als Cuba en Costa Rica bewijzen dat investeren in zorg een politieke keuze is. Je kan perfect meer aan zorg uitgeven en minder aan pakweg defensie.”

Luidt de coronacrisis het einde van de mondialisering in?

“Ik vrees dat de impact op economische mondialisering vrij klein zal zijn. Ook onderzoekers stelden onlangs dat de pauze van het liberaal Europees handelsbeleid maar tijdelijk is. Toch toont de crisis de kwetsbaarheid van verregaande liberalisering. Plots dreigt er een tekort aan medisch materiaal of zelfs voedsel. Het pleit voor een heroriëntatie van de wereldeconomie. Zelfvoorzienend zijn als land of regio, iets wat buiten het Westen al vaak ter sprake kwam, is plots een thema. Een andere vorm van mondialisering is geen taboe meer. Toch vrees ik dat op korte termijn niet veel zal veranderen.

Het belang van sociaal-politieke mondialisering neemt daarentegen wel toe. Een pandemie kan je niet klein krijgen zonder samen te werken. Zonder een schokdemper als sociale bescherming, ontwricht een plotse schok zoals de huidige gezondheidscrisis je samenleving. Als je toelaat dat bedrijven landen tegen elkaar uitspelen om zo minder bij te dragen aan die sociale bescherming, is instabiliteit onvermijdelijk. Door internationaal samen te werken en regels vast te leggen, steek je daar als land een stokje voor. Ik geloof daarom in meer universele vormen van bescherming, op een hoger niveau. Dat zie je trouwens nu al met het voorstel voor werkloosheidsuitkering op Europees niveau.”

Is er vandaag nog een rol weggelegd voor het middenveld?

“Zeker en vast. Enerzijds door informatie te verspreiden over het nut en het belang van sociale bescherming, anderzijds door mensen te mobiliseren en een tegenmacht op te bouwen. Er is geen positieve verandering mogelijk, zonder de machtsverhoudingen te wijzigen.

Ons systeem blijkt niet perfect. Een groot deel van het middenveld beseft dat we het daarom in vraag moeten stellen. Organisaties moeten wijzen op het onrecht dat we vandaag zien en dat linken aan de tekortkomingen van het systeem. Door samen een machtsblok te vormen, is verandering mogelijk. De initiatieven die we nu bij ons zien, denk aan #BeterNaCorona, geven hoop.

In sommige landen willen vakbonden fabrieken net draaiende houden …

“Het is niet altijd even gemakkelijk voor organisaties om zich kritisch op te stellen. Maar vakbonden die pleiten om bedrijven op volle toeren te laten draaien in crisistijden, vergeten dat ze hun leden eerder in gevaar brengen dan helpen. Kiezen om te blijven werken, omdat er geen of te weinig sociale bescherming is, toont een gebrek aan verbeelding. Nu toegeven, betekent eeuwig in het defensief zitten.

Internationale solidariteit is daarom belangrijk. Wanneer middenveldorganisaties wereldwijd met elkaar samenwerken, krijgen hun ideeën en belangen meer gewicht. Dat zorgt vervolgens op nationaal niveau voor meer geloofwaardigheid.

Ook tussen landen is er solidariteit nodig. Rijke landen hebben een mondiaal economisch systeem uitgebouwd dat ten koste gaat van armere landen. Nu de uitdagingen op mondiaal vlak duidelijk worden, denk aan de pandemie of klimaatverandering, moeten ze hun verantwoordelijkheid nemen. Dat moet evenzeer uit eigenbelang. Als de rijke landen nu niet solidair zijn, dan kunnen ze de problemen zelf niet de baas.”

Auteur: Dries Merre