Drie jaar na het begin van de Arabische Lente heeft de regio een kaleidoscoop aan dramatische ontwikkelingen gekend, van vrije verkiezingen tot gewelddadige onderdrukking van de veranderingen. Hoe zou jij de Arabische Lente vandaag beschrijven?

“De voorbije jaren heb ik dat een ‘werk in uitvoering’ genoemd. Nu is de term ‘werk in stilstand’ meer van toepassing. De oliedictaturen zijn er in geslaagd zelfs pogingen tot milde hervormingen de kop in te drukken, Syrië stevent op een zelfmoord af, waarschijnlijk zelfs een opdeling, Jemen gaat gebukt onder de wereldwijde droneterreurcampagne van Obama, Tunesië hangt er ergens tussenin, Libië heeft een regering die de milities niet kan controleren.”

“In Egypte, het grootste land van de Arabische wereld, hebben de militairen met extreem geweld gereageerd – en met steun van de bevolking die ze volgens mij niet zouden mogen hebben. Dit lijkt me eerder een poging om hun brutale politieke controle en hun economisch imperium te handhaven, terwijl ze ondertussen de belangrijkste verworvenheden van het begin (van de Arabische Lente) hebben teruggedraaid. Ik denk dan aan persvrijheid en onafhankelijkheid. De voortekenen zijn niet goed.”

“Daar komt nog Irak bij, dat uit elkaar wordt gescheurd, door het conflict tussen sjiïeten en soennieten dat door de Amerikaans-Britse agressie is aangestoken en zich dreigend over de hele regio verspreidt.”

“Er zijn ook twee delen van de Arabische wereld die nog steeds effectief kolonies zijn. In de Westelijke Sahara werden de betogingen voor democratie keihard onderdrukt en de vrijheidsstrijd van de Sahrawi’s is bijna vergeten.”

“Dan is er natuurlijk Palestina. Daar worden nu onderhandelingen voorbereid die beantwoorden aan de twee essentiële voorwaarden van de VS en Israël: geen beperkingen van de expansie van de illegale koloniale nederzettingen en onderhandelingen geleid door de VS. Dat land is een deelnemer aan het conflict aan de zijde van Israël en heeft de overweldigende internationale consensus voor een diplomatieke oplossing sinds 1976 geblokkeerd. Toen heeft de VS zijn veto gesteld tegen een resolutie van de VN-Veiligheidsraad dat daar toe opriep.”

“Onder deze voorwaarden gaan de komende onderhandelingen weinig meer zijn dan een dekmantel voor Israël om voort te gaan met de integratie van al wat het waardevol vindt op de Westelijke Jordaanoever. Daar horen slechts enkele Arabieren bij om het ‘demografisch probleem’ te vermijden met de steun van de VS. Israël gaat er ook mee door Gaza van de Westelijke Jordaanoever te isoleren en een wrede bezetting verder te zetten. Dit is dus geen schitterend moment, maar de vonkjes van de Arabische Lente gaan waarschijnlijk weer in vlammen uitbarsten.”

De aanvankelijke hoop op een lijnrecht traject naar machtsovername en democratie is al lang vervlogen. Was die euforie misplaatst? Waar en wanneer is het mis gelopen?

“Men had nooit op zo een lijnrecht traject mogen hopen. De Arabische Lente was een historisch belangrijke gebeurtenis, die vele machtige belangen bedreigde. Macht zegt nooit ‘dank je wel om ons te ontmantelen’ om dan netjes weg te wandelen.”

De reacties in het Westen gingen van militaire interventie tot handen-af, zoals in de Golfstaten. Zie jij daar een logisch patroon achter?

“Het onderliggende denkkader is bekend: steun je favoriete dictator zo lang mogelijk. Zodra dat onmogelijk wordt, bijvoorbeeld omdat de economische elite of het leger zich tegen hem keert, zend hem dan ergens heen. Daarna geef je klinkende verklaringen over je passie voor democratie en probeer je de oude orde zo veel mogelijk te herstellen. Dat gebeurt telkens weer. Om maar een paar voorbeelden te geven: Somoza (Nicaragua 1979), Marcos (Filipijnen 1986), Duvalier (Haïti 1986), Soeharto (Indonesië 1998), Mobutu (Zaïre/Congo 1997).”

“Het is de natuurlijke aard van een imperialistische macht om zo te handelen. Het hoort er ook bij om die weergave van de zaken te negeren of te onderdrukken. Het is de taak van de intellectuelen om machtsstructuren te steunen en te rechtvaardigen, niet om ze te ondermijnen – hoewel er wel zijn die die regels overtreden.”

Eén van de meerdere breuklijnen lijkt het conflict tussen seculiere en religieuze krachten. Zie jij een constructieve uitweg uit die tweespalt. Welke rol spelen de Westerse regeringen daarin?

“Buiten propaganda is er in de geschiedenis, in de logica, in beleidsanalyses of eender ander welke bron geen enkele reden te vinden waarom machtstructuren een constructieve rol zouden spelen, tenzij dat samen zou lopen met hun belangen. Dat is zeker waar voor de westerse machtsstructuren.”

“In de regio van het Midden-Oosten en Noord-Afrika hebben de grootmachten – aanvankelijk Groot-Brittannië, later de VS – zeer nauwgezet het radicale islamisme ondersteund als tegengewicht tegen het seculiere nationalisme. Hun favoriet is nog altijd Saoedi-Arabië, de meest extremistische radicale islamitische staat, een missionarisstaat die zijn Wahabbisme en Salafisme over de regio verspreid.”

“Er bestaan uitstekende en nauwkeurig uitgewerkte studies van de ‘promotie van de democratie’ door de VS, geschreven door zijn meest prominente verdedigers. Die geven tegen hun zin wel toe dat hun regering democratie enkel en alleen steunt als dat overeenkomt met de economische en strategische belangen – net zoals elk rationeel denkend mens zou verwachten.”

“Welke rol zouden ze moeten spelen? Dat is gemakkelijk. Ze zouden vrijheid, rechtvaardigheid, mensenrechten en democratie moeten steunen. We kunnen hetzelfde zeggen van Rusland en China. Populaire krachten kunnen regeringen dwingen in die richting te gaan. Daar is vandaag weinig van te zien, om allerlei redenen.”

Daarnaast blijken ook tussen de religieuze tendensen de conflicten toe te nemen. De Jordaanse koning Abdullah had het in 2004 al over een ‘sjiietische rijzende maan’. Is deze notie van een ander oorlogsfront tussen soennieten en sjiieten een geschikte bril om de huidige conflicten in de regio te begrijpen?

“Een van de lugubere gevolgen van de Amerikaans-Britse aanval op Irak was het uitbreken van conflicten tussen soennieten en sjiieten. Die waren tot dan onderdrukt gebleven. Dat heeft geleid tot het horrorverhaal dat Irak nu aan stukken scheurt en zich over de regio verspreidt, met vreselijke gevolgen.”

“De eerlijkheid gebiedt ons het verdict van Nuremberg^[1] in te roepen. Dat is één van de funderingen van de moderne internationale wet. Agressie werd daarin bestempeld als ‘de opperste internationale misdaad, die zich van alle andere oorlogsmisdaden onderscheidt, doordat ze in zich al de geaccumuleerde wreedheden van het geheel van die oorlogsmisdaden draagt’. Dat betekent dat deze agressie de verantwoordelijkheid draagt voor deze sectaire conflicten  (en alles wat daarin gebeurt).”

“De eerlijkheid gebiedt ons ook de commentaar op te roepen die (Amerikaans) opperrechter Robert Jackson op dat tribunaal uitsprak: “Wij geven de beklaagden een ‘gifbeker’. Als wij gelijkaardige misdaden begaan, dan moeten wij dezelfde gevolgen dragen. Anders is dit tribunaal een farce, alleen maar de rechtspraak van de overwinnaar.”

“Dat deze woorden vandaag zo deskundig worden verzwegen geeft een goed idee van de kloof tussen de Westerse intellectuele cultuur en de menselijke beschaving.”

Michael Bröning

Dit interview werd gepubliceerd door de organisatie Internationale Politik und Gesellschaft (‘internationale politiek en de maatschappij’). Dit is een vertaling van de Engelse versie. Vertaling Lode Vanoost. Vertaald met toestemming van Michael Bröning. Overname van deze Nederlandse vertaling mag voor niet-commerciële doeleinden met vermelding van weblink naar deze site én naar de originele tekst.

Voetnoten

• [1]De internationale tribunalen van 1945-1946 in de Duitse stad Nuremberg berechtten de economische, politieke en militaire elite van Duitsland voor de misdaden begaan tijdens de oorlog. Daar werd vastgelegd dat ‘agressie’ zelf een oorlogsmisdaad was, dus niet alleen de afzonderlijke daden begaan tijdens de agressie. De initiatiefnemers van ‘agressie’ werden verantwoordelijk geacht voor het geheel van alle misdaden begaan tijdens de agressie.