Nieuwe ethanolfabriek in São Miguel dos Campos. De grootste expansie van suikerriet voltrekt zich in Centrum-West Brazilië en in het zuiden, dichtbij de ethanolfabrieken, de havens en de afzetmarkten voor ethanol. Zestig procent van de suikerrietplantages bevindt zich in de deelstaat São Paulo (foto: Alagoasweb.br).
Reportage, Nieuws, Economie, Milieu, Ontbossing, Brazilië, Wervel, Soja, Luc Vankrunkelsven, Cerrado, Recyclage, Ethanol, Hannah Arendt, Biobrandstoffen, Voedsellandbouw, São Paulo, Suikerriet, Friends of the Earth Europe, Round Table on Responsable Soy (RTRS), Round Table on Sustainable Palm Oil (RSPO), Aluminium, Internationale dag van de boerenstrijd, Ethanolfabriek -

Indirect grondgebruik

Elk jaar zit ik met hetzelfde gewetensprobleem. Wat met de uitstoot van het vliegtuig dat me naar Brazilië brengt? Wat met de enorme afvalberg die zo'n reis voortbrengt aan plastic en aluminium? Al sinds 1997 trek ik aan de alarmbel over het misbruik van het 'groene metaal'. De platicsoep in de oceanen en de plasticbouillon in de Noordzee begint ons de laatste jaren te verontrusten.

dinsdag 19 maart 2013 15:45
Spread the love

Internationale boerenstrijddag

Ik vraag de stewardess of er iets gerecycleerd wordt? “Nee, daar hebben we geen plaats voor.” Mijn hart breekt. De evidentie van de vernietiging brengt me keer op keer in Carajás (deelstaat Pará), één van de mijnstreken van Brazilië. Naast ijzererts wordt er ook massaal bauxiet in aluminium omgezet. Een erg vervuilende en energie vretende operatie.

Heel wat stuwdammen verjoegen de inheemse bevolking en kleine boeren om dat ‘groene’ metaal (1), dat eigenlijk voor 100 procent kan worden gerecycleerd, mogelijk te maken (2). Hetzelfde Carajás waar 19 landloze boeren vermoord werden. Sinds deze slachting werd 17 april tot ‘Internationale dag van de boerenstrijd’ uitgeroepen (3).

En toch: met internet, Skype, Twitter en Facebook alleen komen we er niet. Als we internationaal in dialoog tot bewustzijn willen komen, als we verbanden willen leren leggen en als we ons hopen te organiseren, dan moeten mensen en groepen elkaar ook in ‘real time’ ontmoeten. Dus tóch elk jaar deze tournee. Zolang het mij gegeven is qua leeftijd en gezondheid. Om te discussiëren, te dialogeren, te overleggen en om internationaal verzet te inspireren.

Friends of the Earth Europe

Mundo B, waar Wervel huist, is zo’n plek van studie, dialoog, verzet en opbouw van alternatieven. We werken er met 400 mensen rond ecologie en sociale rechtvaardigheid; 40 vooral Europese organisaties. Neem nu Friends of the Earth Europe. (4) Ze zijn met tal van thema’s druk doende. Zo zijn er hun interessante briefings over ‘Biofuel crops, indirect land use change and emissions‘. (5) Het is mijn vliegtuigliteratuur, een beetje gedateerd, maar nog bijzonder actueel.

De Europese Unie besliste dat tegen 2020 20 procent van de energievoorziening in de EU uit hernieuwbare energiebronnen moet bestaan. De transportsector zou minstens 10 procent uit ‘bio’brandstoffen moeten worden gevoed. Het oogt erg ‘groen’, maar er is te weinig nagedacht over de perverse effecten van deze politieke doelstelling. De gevolgen zijn meestal verborgen: vér weg in Argentinië, Brazilië, Colombia, Maleisië, Indonesië, Somalië.
 
Friends of the Earth Europe spit drie cases uit: suikerriet in Brazilië, soja-olie en ‘duurzame’ palmolie voor biodiesel. Ik beperk me tot de verdringingseffecten van suikerriet voor ethanol (6). Voor biodiesel uit soja-olie kan je terecht bij mijn voorgaande artikels.

“Nee, wij ontbossen niet!”

Zowel de suikerrietsector als de sojaketen bezweren al jàren ieder die het horen wil, dat ze niet aan ontbossing doen. De ‘Round Table on Responsable Soy’ (RTRS) heeft naar analogie met de iets oudere ‘Round Table on Sustainable Palm Oil‘ (RSPO) een aantal criteria opgesteld om deze monocultuurproducties ‘duurzaam’ te verklaren.

GGO-vrij hoort bijvoorbeeld niet bij de criteria. Over rechten van inheemse volkeren valt nergens iets te bespeuren. Nochtans worden zij omsingeld, verdreven en langzaam vergiftigd door Round Up en andere (dikwijls verboden) vergiften.
 
Bovendien houden de criteria alleen rekening met wat op het bedrijf zelf gebeurt. Het werk van Friends of the Earth Europe legt de vinger op één van de vele stinkende wonden: soja voor veevoer/biodiesel en suikerriet voor ethanol (en andere toepassingen) pikt de gronden in waar tot voor kort nog voedsellandbouw was of veeteelt.

De veeteelt wijkt uit richting Amazonegebied en Cerrado. De vlees’productie’ kent er de laatste 15 jaar een ware explosie. In het Amazonegebied: het rundvee steeg er van 1997 tot 2007 met 78 procent. Anno 2007 waren er 69,575 miljoen runderen in de regio, 35 procent van het nationale totaal.

São Paulo: voedsellandbouw neemt af

De grootste expansie van suikerriet voltrekt zich in Centrum-West Brazilië en in het zuiden, dichtbij de ethanolfabrieken, de havens en de afzetmarkten voor ethanol. Zestig procent van de suikerrietplantages bevindt zich in de deelstaat São Paulo. In Goiás nam de productie met 55 procent toe; in Mato Grosso do Sul met 30 procent (7).

Het epicentrum van het suikerriet is alsnog São Paulo. De recente expansie verplaatst de veehouderij naar hogere regionen (waar dan ontbost wordt) en verdrijft andere teelten. Tussen 2005 en 2008 nam het areaal suikerriet er met 1,8 miljoen hectare toe. De helft was voorheen weiland, 44 procent was bedekt met andere teelten. Nochtans is São Paulo een belangrijke voedselbron voor de Zuidoostelijke regio, maar cijfers laten duidelijk zien dat maïs, soja, tarwe en bonen afnemen.

Verhoging opwarmingsgassen door agrobrandstoffen

Besluit van Friends of the Earth: “Het gebruik van ethanol in plaats van petroleum leidt duidelijk tot economische, sociale en ecologische problemen. Zij ondermijnen de veronderstelde voordelen van suikerriet. Indirect landgebruik als resultaat van de suikerrietexpansie leidt tot een substantiële verhoging van gassen die de opwarming van de aarde meebrengen. Misschien genereren ze zelfs meer uitstoot dan fossiele brandstoffen.”

Friends of the Earth roept op: om sterke ILUC-factoren (ILUC: indirect land use change), die moeten worden meegenomen in de analyse van de levensloop van agrofuel-uitstoot; tot een dringende herziening van de EU-biobrandstofdoelen, omdat de ILUC-uitstoot disproportioneel hoog is tegenover de afgesproken doelstellingen.

De ‘banaliteit van het kwaad’

Bij de lezing van deze brochures moet ik voortdurend denken aan de Joods-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt. Ze werd in 1962 op slag bekend met haar boek ‘Eichmann in Jeruzalem‘. Een verslag van het proces van de nazi Eichmann. Ondertitel van het controversiële boek: ‘De banaliteit van het kwaad‘. Zij beschrijft de ‘gedachteloosheid’ van dit grijze burgermannetje, die de logistiek opzette voor de vernietiging van miljoenen Joden, zigeuners, homoseksuelen, communisten, …

Niet het kwaad is voor haar banaal, maar het gedachteloze mannetje, dat het kwaad mee mogelijk maakte. Het was een refrein in de naoorlogse processen: “Wij waren maar een radertje in een machinerie. We moesten gehoorzamen”. Arendt stelt daartegenover dat een mens, een persoon altijd geappelleerd kan worden aan zijn verantwoordelijkheid.
 
Mag ik deze ‘banaliteit van het kwaad’ voorzichtig doortrekken van vernietigende politiek naar vernietigende economie? Geldt voor ons, ‘gedachteloze’ consumenten en onwetende producenten-gevangen-in-een-internationale-productie ook dat “we’t niet geweten hebben”? Het is zó ver weg! Zó onzichtbaar (gehouden).

Goed dat er organisaties en bewegingen bestaan, zoals Friends of the Earth. Zij, die het onzichtbare proberen te openbaren. Opdat we zouden wéten en niet langer deelgenoot zijn in de banaliteit. Misschien dat de jaarlijkse Wervelreis en deze uitwisseling hiertoe ook een bijdrage kan leveren.
 
Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde in 2012 het boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(São Paulo, 14 maart 2013)

Voetnoten:

(1) ‘De spiritualiteit van de brooddoos’ in Tijdschrift voor Geestelijk Leven – TGL, 1997, opgenomen in de Wervelkrant ‘Van wereldvoedseloorlog naar Wereldvoedselbeweging’, 1998.

(2) ‘Plastic bouillon of hennepkleding?’ in Wervelkrant, september 2012.

(3) Wervel en ‘Associations 21’ organiseren op 17 april 2013 in Mundo B (www.mundo-b.org) een debatnamiddag  over ‘Fair Trade Lokaal’: http://www.wervel.be/lokaal-eco-fair/1386-rondetafelgesprek-qfair-trade-lokaalq-17-april-2013-brussel  
Tegelijkertijd valt de vernieuwde tentoonstelling over de Braziliaanse Cerrado te bezoeken. Op zaterdag 23 maart organiseert Wervel een vormingsnamiddag over de ‘rol van banken in de  landbouw & financiële alternatieven’: http://www.wervel.be/landbouwbeleid-themas-93/1380-vormingsdag-rol-banken-in-landbouw-23-maart-2013-brussel

(4) www.foeeurope.org

(5) Drie brochures: ‘Soy oil and indirect land use change‘, ‘Sugar cane and land use change in Brazil’, ‘Sustainable’ palm oil driving deforestation’, met telkens dezelfde ondertitel: ‘Biofuel crops, indirect land use change and emissions‘, FOE, 2010.

(6) Wereldwijd neemt landgrabbing toe, niet alleen door suikerriet voor ethanol, maar ook door suikerriet als biomassa als substituut voor alles wat we nu nog uit petroleum maken (plastics, etc.). Zie: ‘Neoquímica, compromisso com a vida’ in ‘Legal! Optimisme–realiteit–hoop‘, Wervel 2012.

(7) Zie de aangrijpende film van An Baccaert ‘The dark side of the green‘. Over het oprukken van suikerriet in Mato Grosso do Sul en het lot van de Guarani: http://www.thedarksideofgreen-themovie.com

(8) Door de aanhoudende kritiek, begint de Europese Commissie toch een beetje van politiek te veranderen. Er wordt nu een plafond van 5 procent ethanol uit landbouwgewassen voorgesteld en 5 procent uit ‘geavanceerde biobrandstoffen’ (bv. algenbrandstof): http://www.vilt.be/Ethanolindustrie_vindt_EU_bijmengdoelen_onrealistisch
 

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!