(Simon Ostrovsky)
Analyse - Chris de Ploeg, Het Groene Lab

In Oekraïne werkt Europa samen met oligarchen en fascisten

Oekraïne wordt gekenmerkt door repressie, corruptie en chauvinisme. De huidige machthebbers flirten met antisemitisme, terwijl extreem-rechtse fracties hun politieke vijanden belagen. Tijd om moeilijke vragen te stellen over de Europese samenwerking met Oekraïne.

maandag 29 december 2014 12:24
Spread the love

Een
nieuwe vijfpartijencoalitie, bestaande uit een mengelmoes van
pro-Europese neoliberalen, conservatieven, oligarchen en
nationalisten, heeft in Oekraïne onlangs het roer overgenomen. De
voorafgaande
verkiezingen werden door eurocommissarissen Herman Van Rompuy en Jose
Manuel Barroso ‘een overwinning van het volk van Oekraïne en de
democratie’ genoemd.
Dat was niet verwonderlijk. Het pro-Russische oppositieblok,
aangevuld door zo’n veertien procent pro-Russische onafhankelijken,
kreeg namelijk maar zes procent van de zetels.

De
EU heeft al een associatieverdrag getekend en een hechtere
samenwerking ligt met deze coalitie voor de hand. Ondertussen
ondersteunt
de Navo Oekraïne zowel politiek als militair. De
Oekraïense minister van Defensie gaf
aan
 ook
wapens te ontvangen van individuele Navo-landen.
Recent onderzoek
wijst uit dat de kans groter is dat een Amerikaan een interventie
steunt als hij het betrokken land niet kan aanwijzen op een kaart.
Dus nu verdere samenwerking met het Westen in steen lijkt gebeiteld,
wordt het toch de hoogste tijd om een paar moeilijke vragen te
stellen.

Ik
wil hierin een paar stappen verder gaan dan de gangbare
verslaggeving, en aantonen dat de regering in Kiev in geen enkele zin
het bastion is van de vrije democratie zoals ze vaak wordt
beschreven. Integendeel, het huidige bewind is met geweld in het
zadel geholpen en wordt gekarakteriseerd door repressie, corruptie en
chauvinisme. De helft van de bevolking, die de huidige pro-Europese
en anti-Russische koers niet ziet zitten, wordt resoluut aan de kant
geschoven. Ten slotte is een verontrustende band ontstaan tussen
fascistische
bewegingen en het centrum van de macht in Oekraïne.

De
mythe van de universele Europese droom

Toen
de voormalige Oekraïense president Janoekovitsj in november 2013 een
associatieverdrag met de EU uitstelde en vervolgens een nieuwe
gasdeal met Rusland sloot, kwamen er massademonstraties op gang die
eind februari 2014 tot de val van de democratisch gekozen
Janoekovitsj zouden leiden. Deze protestbeweging noemde zichzelf
EuroMaidan, naar hun Europese aspiraties en het Maidanplein in Kiev
dat het hart van de protestbeweging was.



(WikiMedia Commons)

Deze
‘Maidan-revolutie’ werd in westerse media vaak beschreven als een
brede volksbeweging. Maar in Oekraïne zijn relaties met de EU juist
altijd een erg polariserend punt geweest. Dit komt doordat Oekraïne
door haar geschiedenis een enorm etnisch-linguïstisch verdeeld land
is. In het oosten bevindt zich een overwegend Russischtalige
arbeidersklasse werkend in een industrie die grotendeels exporteert
naar de Russische markt. Veel mensen hebben familie vlak over de
grens.

Maar
in het westen spreekt vrijwel iedereen van huis uit Oekraïens, en
hun emigratie was juist gericht op Europa en de VS. Het stemgedrag is
sinds het ontstaan van Oekraïne voornamelijk door deze
etnisch-linguïstische kaders bepaald en verkiezingsdebatten draaien
dan ook grotendeels rond het buitenlandse vraagstuk: meer Europa, of
meer Rusland?
Meer
Rusland lag aan de basis van de verkiezingscampagne
van voormalig president Janoekovitsj.

Janoekovitsj
had niettemin beloofd vaart te zetten achter de onderhandelingen over
een handelsovereenkomst met de EU, die in 2008 onder de pro-Europese
Joesjtsjenko waren begonnen. Maar aan de andere kant zou hij proberen
toegang te krijgen tot de Euraziatische Economische Gemeenschap, een
douane-unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan. Zo zou hij
naar eigen zeggen de gepassioneerde buitenlandse interesses van het
volk in evenwicht brengen.

Volgens
de peilingen
schommelde de steun voor beide verdragen inderdaad ook rond de
veertig procent. Ook de beslissing van Janoekovitsj om niet door te
zetten op een Navo-lidmaatschap reflecteerde het
feit

dat de Navo in Oekraïne vaker als dreiging dan als potentiële
protectie werd gezien. De helftvan de 
Oekraïners
was dan ook tegen de Maidan-protesten, en de partij van Janoekovitsj
was zelfs in februari, drie weken voor zijn val, met dertig
procent
de meest populaire partij in de peilingen. De oppositie had immers
ook een track-record van corruptie
.

De
regionale verschillen verklaren waarom er in de meest pro-Russische
provincies, zoveel
steun

is voor

separatisme. In de Krim tonen de peilingen ruim
steun voor de aansluiting bij Rusland en in de Donbass-provincies
(Luhansk en Donetsk), waar het gewapende verzet plaatsvindt, wil de
meerderheid onafhankelijkheid,
aansluiting bij Rusland of federalisering.

Een
andere peiling
uit
mei, nog voor de meest heftige escalaties, gaf aan dat 66 procent
voor onafhankelijkheid wilde stemmen in het referendum. Zelfs in de
gebieden van de Donbass die nu door het Oekraïense leger worden
bezet, wil 41
procent

onafhankelijkheid of aansluiting bij Rusland, en wil 25 procent
autonomie voor de regio. De leider van een pro-Kiev-bataljon, Semen
Semenchenko, beweerde 
dat
de helft van de rebellen bestaat uit ‘lokale idioten’. De
rebellen beweren zelf dat lokale burgers ruim tachtig
procent

van het gewapend verzet representeren.

Kiev
is in geen enkele zin het bastion van de vrije democratie

De
andere Oost-Oekraïense provincies willen wel deel blijven uitmaken
van Oekraïne. Maar hoewel er indirecte indicaties zijn dat hun
houding ten opzichte van de Navo en de EU dankzij de oorlog is
verbeterd
,
blijft een overduidelijke meerderheid 
daar
tegen lidmaatschap. De
helft

van alle Oekraïners exclusief de Krim en de Donbass had zelfs in
september, kort na de enorme nederlaag
van
het Oekraïense leger, nog een positief beeld van Rusland, en wenste
hechte relaties met open grenzen zonder visa en douane. De
opkomst
 bij
de parlementaire verkiezingen, die niet werden gehouden in door
rebellen bezette gebieden, was met 52 procent dan ook de laagste in
de geschiedenis van Oekraïne. Alle oostelijke provincies
vielen,
soms heel ver, onder dit gemiddelde.




Voor
degenen die denken dat dit simpelweg het resultaat is van effectieve
Russische propaganda wijs ik graag op een recente peiling
van het gerenommeerde Kiev Instituut voor Sociologie, dat aantoont
dat Oekraïne de informatieoorlog overduidelijk aan het winnen is.
Als een van hun top-drie nieuwsvoorzieningen noemde 83,5 procent van
de bevolking de Oekraïense televisie, tegenover 21 procent die ook
naar de Russische televisie kijkt. Voor kranten en tijdschriften was
dit 29 procent tegenover 2 procent, en voor de radio 16 procent
tegenover 1 procent.

Dit
betreft een Oekraïens medialandschap dat net zo propagandistisch te
werk gaat als zijn Russische tegenhanger. Ook de Oekraïense
geschreven ‘kwaliteitsmedia’ publiceren
bijvoorbeeld over het gebruik van tactische nucleaire wapens door
Rusland in de Donbass. Niettemin vertrouwt 22 procent van de
bevolking de Oekraïense televisie volledig, en 60 procent
gedeeltelijk, tegenover respectievelijk 5 procent en 26 procent voor
zijn Russische tegenhanger. De Donbass-regio is meegenomen in deze
peiling, en zelfs in het hart van het gewapend verzet kijkt maar 24
procent regelmatig naar Russische televisie en vertrouwt 21 procent
van de bewoners daar die media volledig (7 procent vertrouwt de
Oekraïense televisie volledig).

Wie
de huidige pro-Europese en anti-Russische koers niet ziet zitten,
wordt resoluut aan de kant geschoven.

De
mythe van de vredige revolutie

De
ongetwijfeld positieve kant van de Maidan-revolutie is inmiddels bij
de meeste mensen bekend. De voormalige Oekraïense president
Janoekovitsj had
zijn termijn gebruikt om zijn presidentiële macht over het kabinet
en het parlement te consolideren. Het justitieel systeem werd steeds
afhankelijker, en het meer en meer autoritaire regime was wellicht
het meest corrupte in de geschiedenis van Oekraïne.

Toen
Janoekovitsj in 2013 op het laatste moment besloot het EU-verdrag uit
te stellen, gingen tienduizenden burgers de straat op. Nadat de
demonstranten met knuppels en traangas waren verjaagd was de emmer
definitief overgelopen
.
Er ontwikkelde zich een grote volksbeweging, voornamelijk in
West-Oekraïne, die primair bestond uit een middenklasse die hongerde
naar verandering.

Niettemin
lijkt een kleine maar vastberaden minderheid doorslaggevend te zijn
geweest voor de val van Janoekovitsj. Hoewel het meeste geweld van de
autoriteiten en door de overheid ingehuurde knokploegen kwam, doemden
even gewelddadige beelden
op van demonstranten die met gas en knuppels de politie belaagden.

Dit
waren geen alledaagse vandalen. Op 1 januari 2014 werd er een
vijftienduizend man sterke fakkeloptocht
gehouden
ter herinnering aan de nazi-collaborateur Stepan Bandera.
Nazisymbolen verspreidden zich over de muren van Kiev terwijl
tientallen fascisten
uit
Zweden binnenstroomden
om
hun broeders te steunen.

Het
Centrum voor Maatschappelijk Onderzoek, dat protesten en repressie al
sinds 2009 in Oekraïne monitort, geeft
aan dat
extreem-rechts aanwezig
was bij minstens 25 procent van de protesten in het land, die in 36
procent van de gevallen gewelddadig of confronterend waren. In het
hart van Kiev was dit 50 procent. De Antifascistische Unie van
Oekraïne schat dan ook dat 30 procent van de demonstranten op het Maidanplein op z’n
minst nationalisten waren.

Na
en voor vrijwel elke speech op het podium van Maidan schreeuwde
de spreker: ‘Glorie aan Oekraïne!’, waarna de menigte terugriep:
‘Glorie aan de helden!’ Dit was de slogan van de voormalige
Oekraïense fascistenbeweging
, die had bijgedragen aan de enorme ‘holocaust door kogels’ door
onder meer een Oekraïense Waffen-SS-divisie op te zetten.

De
Oekraïense media gaan net zo propagandistisch te werk als hun
Russische tegenhangers

Een
frontman van de fascistische Svoboda-partij vertelde The New York
Times onlangs trots dat ze een wapendepot in Lviv hadden geplunderd
en zeshonderd strijders per dag richting Kiev stuurden. Al snel
stonden neonazi’s aan de frontlinies met schilden, en
molotovcocktails
om overheidsgebouwen te bestormen. Aan beide kanten vielen doden.

Janoekovitsj
ging in onderhandeling met de oppositieleiders en een wapenstilstand
werd uitgeroepen. Maar
de radicale contingenten van Maidan wilden hier niets van weten, en
bleven oprukken met vuurbommen. Het geweld mondde uit in een ongekend
drama toen groepen sluipschutters op zowel politie als demonstranten
schoten. Vrijwel de hele wereld veroordeelde direct de zittende
president Janoekovitsj, waardoor zijn dagen waren geteld.

Maar
inmiddels is het eerste academische onderzoek
naar het bloedbad verschenen, van de Oekraïense wetenschapper Ivan
Katchanovski. Gebaseerd op een enorme hoeveelheid beeldmateriaal,
onderschepte radiocommunicatie van politie-eenheden, ooggetuigen,
ballistiek onderzoek en talloze andere bewijsstukken concludeert de
Oekraïense academicus dat het bij de bulk van de moorden, zo niet
het volledige bloedbad, om een false flag-operatie ging, waarbij de
daders op hun eigen mensen schoten om de val van hun vijand te
provoceren.

Katchanovski’s
bevindingen worden ondersteund door
doortimmerde
onderzoeken van, onder
anderen
,
de Duitse publieke nieuwszender ARD
,
de Amerikaanse documentairemaker John-Beck en persagentschap Reuters
.

Andere
voorgaande gevallen van repressie lijken destijds ook ten onrechte in
de schoenen van Janoekovitsj te zijn geschoven. Een van de meest
gepubliceerde schandalen betrof bijvoorbeeld de gijzeling en
marteling van EuroMaidan-activist Dmytro Bulatov, die later met een
ministerspost zou worden beloond in de nieuwe interim-regering.
Bewijzen voor de aantijgingen waren vanaf het begin erg schaars, en
een van zijn mede-protestleiders heeft inmiddels toegegeven
dat
Bulatov nooit ontvoerd was.

Maar
vooral na het sluipschuttersbloedbad van 20 februari stond
Janoekovitsj onder enorme druk. Hij kwam tot een overeenkomst
met de oppositieleiders waarin hij toezegde om onder meer alle
politie-eenheden terug te trekken uit de binnenstad, vervroegde
verkiezingen te houden en binnen 48 uur de vorige grondwet van 2004
te herstellen die zijn presidentiële macht zou beperken.

Maar
EuroMaidan was niet onder de indruk, en gaf hem publiekelijk
een ultimatum:
vóór 22 februari tien uur moest hij opstappen, of anders zouden ze
‘de wapens oppakken en toeslaan’. Die dag vluchtte Janoekovitsj
naar Rusland en werd hij afgezet door het parlement. Deze
afzettingsprocedure was in
strijd

met de grondwet, die een drie-vierde meerderheid en een toetsing door
het grondwettelijk hof vereiste.

De
belangrijke rol van de fascistenbeweging wordt duidelijk in het licht
van de
talloze posities
die haar vertegenwoordigers in de interim-regering 
ontvingen. Ze kregen zeven ministeries, waaronder die van Defensie,
Agricultuur, Educatie en Ecologie en Grondstoffen. Andere posities
waren zowel secretaris als vice-secretaris van de nationale
defensieraad, secretaris van de nationale anticorruptiecommissie,
procureur-generaal en vice-voorzitter van het parlement.

Tot
slot vertelde de nieuwe vice-premier Oleksandr Sich het Europees
Parlement op 4 februari dat ‘de fascistische dictatuur de beste
manier is om een land te regeren’, zo rapporteert het Italiaanse
Panorama. Hoewel deze fascisten maar een paar maanden hebben
geregeerd, vervulden ze een essentiële rol in het ontketenen van de
Oekraïne-crisis, en het normaliseren van banden met de fascistische
beweging.

Janoekovitsj
was nog geen 24 uur weg of het overgebleven parlement stemde
al overweldigend voor een afschaffing
van het Russisch als de tweede taal van de oostelijke provincies.
Russische nieuwszenders werden
uit de lucht gehaald en talloze
Lenin-beelden, inclusief
een monument voor de gevallen soldaten tegen de nazi’s, werden
omvergeworpen en vaak bewerkt met nazisymbolen.

Toen
de oostelijke burgers vervolgens,
naar het voorbeeld van Maidan, ook overheidsgebouwen begonnen te
bestormen, antwoordde Kiev met tanks en soldaten. Het conflict mondde
in de Donbass uit in een burgeroorlog waarbij Kiev openlijke
neonazi milities
inzette, die
net als veel rebellen aan het martelen
en , executeren sloegen met de centrale autoriteiten. Maar
ook
werden
woonwijken,
waar ook scholen en ziekenhuizen
stonden, gebombardeerd met Grad-raketten en clustermunities.

Democratie
is een veel te mooi woord om het politieke systeem van Oekraïne te
beschrijven

De
mythe van de marginale fascisten

Het
extreem-rechtse kamp had gelukkig geen denderend electoraal succes.
Samen kregen de Radicale Partij, Svoboda en de Rechtse Sector zo’n
14 procent van de stemmen en een magere 6,5 procent van de zetels.
Alleen de Radicale Partij is deel van de nieuwe coalitie en zij kreeg
maar één ministeriële post (vice-premier).

Maar
dit is geen goede graadmeter voor de invloed van extreem-rechts, die
zich vaak via buitenwettelijke
middelen

doet gelden. Zo gaf president Poroshenko eind juni aan van plan te
zijn om de jonge unilaterale wapenstilstand te verlengen. Maar toen
op 30 juni tijdens een belangrijke vergadering Poroshenko en een
aantal van zijn ministers werden geconfronteerd met een gewelddadige
demonstratie van extreem-rechts besloot Poroshenko de wapenstilstand
onmiddellijk te beëindigen.

Verschillende
fascistische organisaties hebben, vooral sinds de permanente
wapenstilstand, aangegeven bereid te zijn ook Poroshenko omver
te werpen
.
Überhaupt zal de dreiging hiervan in het achterhoofd van de
president meespelen nu vrijwel de enige goed functionerende
strijdmachten tot de tand bewapende extreem-rechtse milities zijn, en
de staat minder controle heeft dan ooit.

Der
Spiegel bezocht bijvoorbeeld onlangs de havenstad van Odessa, tweehonderd kilometer
buiten het oorlogsgebied, en constateerde dat de politie daar de
straten schuwde terwijl leden van de Rechtse Sector nu recht spraken.
Nog verder richting West-Oekraïne werd 
op 6 december in de Vinnytsia-regio de gemeenteraad bestormd door de
achterban van de fascistische Svoboda-partij om het ontslag van de
gouverneur te eisen. De volgende dag werd de lokale Svoboda-leider
Oleksii Furman door de menigte als ‘volksgouverneur’ verkozen.

Maar
vooral weerzinwekkend is dat de pro-Europese beleidselite zelf ook
bereid was om samen te werken met de fascistische beweging. Het was
erg genoeg dat dit werd toegelaten in de formatie van de
interim-regering, maar inmiddels is duidelijk dat de banden ook van
langdurige aard zijn. Nummers 2 en 4 van de partijlijst van de
huidige premier Jatsenjoek hebben bijvoorbeeld in het verleden
topposities in neonazi-organisaties bekleed, en zijn
Volksfront-partij nam
leiders van verscheidene extreem-rechtse milities op in haar militaire raad.

Een
daarvan is bijvoorbeeld Andriy Biletskiy, die onlangs schreef:
‘The historic mission of our nation (…) is to lead the White
Races of the world in (…) a crusade against the Semite-led
Untermenschen.’ Diezelfde Biletskiy werd overigens ook gesteund
door premier Jatsenjoeks Volksfront tijdens zijn succesvolle
verkiezing in het Kiev-kiesdistrict voor een zetel in het nationale
parlement, waar
twaalf
andere
 extreem-rechtse collega’s hem vergezellen die veelal via de lijsten
van ‘gematigde’ pro-Europese partijen hun zetel hebben verkregen.

Biletskiy
werd ook benoemd
tot luitenant-kolonel van de politie. Zijn voormalige vice-commandant
van het neonazibataljon Azov, Vadim Troyan, werd benoemd tot hoofd van de regionale politie van Kiev. Andere belangrijke
posten bekleed door regelrechte neonazi’s zijn twee
vice-voorzitters van de Nationale Veiligheidsraad, en de eerste vice-voorzitter
van de parlementaire raad voor rechtshandhaving. Ten slotte werd de
oprichter van het Joseph Goebbels Politiek Onderzoekscentrum
aangesteld als
hoofd van de propaganda- en analysedivisie van de Oekraïense geheime
dienst.

Dat
neonazi’s in posities komen waar ze significante overheidsmiddelen
tot hun beschikking krijgen is natuurlijk meer dan zorgwekkend. Maar
de pro-Europese beleidselite lijkt zelf ook in de richting van een
gevaarlijk chauvinisme te zijn geschoven. Zo noemde premier Jatsenjoek Russen ‘submensen’,
en de huidige president Poroshenko prees recentelijk voormalige nazicollaborateurs als helden die een legale
status verdienen.

Zijn
eigen tv-kanaal zendt regelmatig een commercial uit die de
separatisten vergelijkt met ongedierte
dat dient te worden uitgeroeid. De minister van Binnenlandse Zaken,
Arsen Avakov, nam
dezelfde de-humaniserende retoriek in de mond door pro-Russen als
ongedierte te bestempelen. Keith Gessen, die met eigen ogen de brute
bombardementen in de woonwijken van de Donbass had aanschouwd,
schreef
voor The London Review of Books: ‘This is what I heard from
respectable people in Kiev. Not from the nationalists, but from
liberals, from professionals and journalists. All the bad people were
in one place – why not kill them all?’

Met
het verlies van de Krim, en bijna een miljoen 
Donbass-bewoners die naar Rusland zijn gevlucht, is het
onwaarschijnlijk dat het pro-Europese kamp nog grote electorale
zorgen zal hebben. Niettemin gaf het post-Maidan-establishment de
fascisten ook carte blanche 
in de rest van Oekraïne. In Odessa werden bijvoorbeeld zo’n
veertig pro-Russische activisten levend
verbrand.Talloze onthullende amateurbeelden belandden al direct
op het internet, en de fascistische Rechtse Sector nam op website
zelfs de verantwoordelijkheid voor deze ‘sprankelende pagina in
onze nationale geschiedenis’.

Pro-Russische
media, die niet al centraal uit de lucht zijn gehaald, worden vaak
geïntimideerd
en aangevallen
om hun berichtgeving aan te passen of te beëindigen. Leiders,
parlementsleden en activisten
van de pro-Russische oppositiepartijen
worden geregeld, zelfs midden in
het parlement
,
bedreigd en in
elkaar
 geslagen,
en hun huizen en kantoren . De leider van de Radicale Partij, die met
5 procent van de zetels net zijn intrede in het parlement heeft
gedaan en deel is van de regerende coalitie, zet
regelmatig
de
beelden ervan trots op zijn website.

Alle
drie de pro-Russische presidentskandidaten
werden destijds aangevallen en twee daarvan trokken zich vervolgens
terug uit de race. De Oekraïense academicus Ivan Katchanovski
schreef
eind augustus dat de absolute meerderheid van door het parlement
doorgevoerde wetgeving geen enkele stem tegen had gekregen. Een
fenomeen dat zich voor het laatst voordeed in sovjet-Oekraïne.

Ongekend
pervers is dan ook het feit dat de enorme aanwinsten voor
fascistische invloed door Europese leiders worden verkocht als een
‘overwinning van het volk van Oekraïne en de democratie’. Een
bewind dat de westerse mogendheden volmondig en zonder voorbehoud
steunen.

De
mythe van een democratische pro-Europese fractie

Niemand
had deze extreme escalatie kunnen voorspellen. Maar het optimisme dat
EuroMaidan typeerde was wel degelijk misplaatst. EuroMaidan had
namelijk een duidelijk precedent: de Oranje
revolutie

van 2004. Nadat Janoekovitsj in 2004 zijn verkiezing had vervalst
ging de bevolking in West-Oekraïne massaal de straat op. Een derde
verkiezingsronde volgde, die deze keer werd gewonnen door de
pro-Europese Joesjtsjenko met 52 procent van de stemmen.

Onze
Europese partners in Kiev vertegenwoordigen in retoriek de helft van
de bevolking, in praktijk enkel een select gezelschap van oligarchen

Maar
Joesjtsjenko zou weinig verandering
teweegbrengen. Verwikkeld in interne machtsstrijden binnen de oranje
coalitie kreeg hij niets gedaan met de EU en de Navo, wat misschien
wel beter was ook, omdat de meerderheid in Oost-Oekraïne de Oranje
revolutie zag als een westerse coup d’état. Maar ook zou hij de
waarden van de Europese droom verraden: corruptieschandalen bleven
aan de orde van de dag, en tegen het einde van Joesjtsjenko’s
termijn vertrouwde nog maar 6,7 procent van de Oekraïners het
kabinet, 5,3 procent vertrouwde de rechtbanken, 4,7 procent
vertrouwde de president en 4,2 procent vertrouwde het parlement. Bij
de volgende verkiezingen kreeg zetelend president Joesjtsjenko maar 5
procent van de stemmen, waardoor Janoekovitsj in eerlijke
verkiezingen kon winnen.

De
huidige president Poroshenko lijkt, net als Janoekovitsj, nog verder
te gaan dan Joesjtsjenko. Zijn eerste voorstel
voor grondwetswijzigingen zou hem de facto controle geven over het
gehele staatsapparaat. Ondertussen worden repressieve
oorlogswetten
doorgevoerd: mensen kunnen zonder rechterlijk bevel worden
afgeluisterd en opgesloten, en de regering bepaalt welke informatie
op het internet, in print en op tv mag worden verspreid.

Er
is nu zelfs een nieuw orwelliaans ministerie
van ‘informatiebeleid’ opgericht. Bovendien kunnen rechters
inmiddels worden ontslagen door een zuiveringscommissie waarvan de
meerderheid wordt benoemd door de overheid. Onlangs is ook een nieuwe
zuiveringswet aangenomen waarbij wel een
miljoen

ambtenaren die onder Janoekovitsj hebben gewerkt kunnen worden
ontslagen.

Ironisch
genoeg was Poroshenko zelf nog minister onder Janoekovitsj en is hij
volgens een WikiLeaks-kabel van de Amerikaanse ambassadeur in
Oekraïne ‘tainted by credible corruption allegations’.
Grootschalig misbruik
van
de zuiveringswet als een middel voor selectieve vervolgingen ligt dan
ook op de loer.

Ondertussen
is de Communistische Partij van Oekraine (CPO) al ontbonden en een
proces
van verbanning gestart. Sommige van de aanklachten zijn een
regelrechte aanval op de vrijheid van meningsuiting, zoals de
aanklacht
dat CPO-leden ‘openlijk negatieve houdingen tegenover de acties van
ons leger in Oost-Oekraïne hebben geuit’. In twee provincies
werden de CPO en Janoekovitsj’ Partij van de Regio’s al
verbannen.

Natuurlijk
is de territoriale integriteit van Oekraïne in serieus gevaar en
zijn sommige tijdelijke repressieve maatregelen te rechtvaardigen,
zoals het verbannen van propagandistische Russische staatsmedia. De
meest kwalijke keuze, namelijk om neonazi’s te bewapenen, kwam
deels ook voort uit het feit dat er, naast vredesbesprekingen, weinig
alternatieven waren. De
Oekraïense autoriteiten zaten namelijk vol met loyalisten van de
pro-Russische Partij van de Regio’s, en op 23 mei van dit jaar
gaf het ministerie 
van Binnenlandse Zaken aan dat zeventienduizend agenten al waren
overgelopen naar de rebellen, die ook fascisten
in
hun gelederen hebben.

De
oorlog, en een flinke portie propaganda,
fungeert dan ook als een uitstekende bliksemafleider voor Poroshenko.
Waar demonstraties in Oekraïne veelal om burgerrechten en
sociaal-economische emancipatie gingen, staat nationalistische
mobilisatie nu centraal, volgens onderzoek
van het eerder genoemde Centrum voor Maatschappelijk Onderzoek.

Dit
weerhoudt de regering er overigens niet van om demonstraties nog
harder aan te pakken dan onder het pre-Maidan-bewind van
Janoekovitsj, aldus het onderzoek. Het lijkt me dan ook evident dat
het post-Maidan-establishment flink misbruik heeft gemaakt van de
situatie, en mettertijd, net
als

de oranje coalitie, het vertrouwen in de democratie ernstig zal
ondermijnen.

De
mythe van de Oekraïense democratie

Democratie
is een veel te mooi woord om het politieke systeem van Oekraïne te
beschrijven. Een 120 pagina’s tellend rapport
van de invloedrijke Poolse denktank OSW noemt het een ‘oligarchische
democratie’. Destijds
had Oekraïne mede onder druk van westerse economen, net als de bulk
van de voormalige sovjetlanden, zijn overgang naar het kapitalisme
volbracht door middel van wat beleidsmakers een ‘schoktherapie’
noemden: economische liberalisering op een ongekende schaal en in een
ongekend tempo, en in scherp contrast met de geleidelijke overgang
die China had doorgemaakt.

Met
de chaos, maffianetwerken en massaprivatisering die volgden wisten
tientallen Oekraïners met connecties steenrijk te worden, terwijl de
economie als geheel kromp met 60 procent. Pas in 2005 zou Oekraïne
zijn economische welvaart weer op peil krijgen, maar die welvaart was
enorm oneerlijk verdeeld.

Momenteel
controleren zo’n vijftig oligarchen de
helft

van alle welvaart in Oekraïne, terwijl 25
procent

van de bevolking bezwijkt onder de armoedegrens.

Hoewel
vergelijkbare systemen in de voormalige sovjetlanden zijn ontstaan,
waarvan Rusland het meest berucht is, stelt het OSW dat ‘big
business at present does not have such a strong influence on politics
in any other Eastern European country as it does in Ukraine’.
Sterker nog, ‘one may risk stating that it is the interplay of the
interests of the oligarchs that is the real mechanism which shapes
Ukrainian politics’.

Gigantische
bezuinigingsplannen worden nu in Oekraïne opgesteld – een eis van
de EU

De
voormalige pro-Russische president Janoekovitsj wist inderdaad ook
een uitzonderlijk aantal oligarchen aan zich te binden. Maar maanden
voor de revolutie begonnen
zijn twee meest belangrijke bondgenoten, multimiljardairs Akhmetov en
Firtash, al weer de oppositie te steunen. Toen in december hun
televisiezenders een kritisch geluid tegenover de regering lieten
horen was duidelijk dat ze Janoekovitsj lieten vallen.

Volgens
de
prominente nieuwssite Ukrainska Pravda heeft het Amerikaanse
ministerie van Buitenlandse Zaken Akhmetov gedreigd met verreikende
sancties om hem zo ver te krijgen. Ukrainska Pravda rapporteerde ook
dat de oligarch zo’n vijftig parlementariërs van Janoekovitsj’
Partij van de Regio’s controleerde.Volgens
de Oekraïense politieke analist Taras Berezovets waren het er
minstens veertig. Het Duitse weekblad Der Spiegel schatte het aantal
op zestig, met nog eens dertig parlementariërs die onder de orders
van Firtash vielen. Hun invloed is ongetwijfeld van belang geweest
voor het gemak waarmee de pro-Europese fractie het interim-kabinet
kon domineren en controversiële wetten kon doorvoeren.

De
oligarchenklasse heeft dan ook hechte banden met het
post-Maidan-establishment. Ten eerste is president Poroshenko zelf
een rijke oligarch, met 1,2
miljard

dollar, compleet met eigen televisiezender. Maar ook werden andere
ongekozen oligarchen belangrijke posities geboden. Kolomoyskyi, met
5,3 miljard dollar de tweede man van Oekraïne, benoemd tot hoofd van
de regionale Dnepropetrovsk-overheid, waar belangrijke corporaties
van zijn Privat Groep zijn gelegen. De staalmagnaat Serhiy Taruta
werd, met een vermogen van 2,1 miljard dollar, gouverneur van de
Donetsk-regio, waar zijn Industriële Unie van Donbass is gevestigd.
Verder werden aan de miljardairs Yaroslavsky en Novinsky belangrijke
posities in het oosten geboden. Akhmetov, met 15,6 miljard dollar de
rijkste man van Oekraïne, beschuldigde
Oost-Oekraïense ‘separatisten’ onlangs ervan dat ze Oekraïne in
de richting van ‘een genocide’ leiden.

Het
mediamonopolie van de oligarchie zendt dan ook een uitgesproken
‘antiseparatistische’ agenda uit (ook gaf
één op de vijf Oekraïners in 2010 al aan dat ze bereid waren hun
stem te verkopen). Sommige extreem-rechtse milities worden
zelfs gefinancierd en bewapend door oligarchen en vallen vervolgens
onder hun orders. De winsten van de oligarchen lijken dan ook veilig
onder het nieuwe regime.

Zo
wist

een bank- en gasmagnaat twee van zijn handlangers in de ministeries
van Energie en Financiën te krijgen. Miljarden aan
‘noodliquiditeitssteun’ werden vervolgens in het Oekraïense
banksysteem gepompt, waarvan diezelfde oligarch de grootste ontvanger
was. Maar ook zijn zogenaamde raider-praktijken, waarbij succesvolle
midden- en kleinbedrijven met behulp van dreigementen of omgekochte
rechters worden overgenomen, nog
altijd

aan de orde van de dag.

De
mythe van de Europese principes

Als
we dan de
balans
 opmaken
is
het beeld dat oprijst vernietigend. Onze Europese partners in Kiev
vertegenwoordigen in retoriek de helft van de bevolking, maar in
praktijk enkel een select gezelschap van oligarchen. Helaas geen
bussiness as usual, want hun corruptie gaat nu samen met een
gevaarlijk chauvinisme.

Voor
de eerste keer sinds de Tweede Wereldoorlog is een Europese regering
dusdanig gepenetreerd door fascistische invloeden dat praten over
‘submensen’ de norm is geworden en gewapende neonazi’s
schaamteloos worden ingezet tegen hun eigen bevolking.

In
een tijd dat extreem-rechts in heel Europa een opmars maakt, en
neonazi’s in Griekenland zich mogelijk zelfs voorbereiden
op een gewapende coup d’état, schept dit een uiterst gevaarlijk
precedent. Dat het ‘gematigde’ Europese leiderschap deze regering
financieel, politiek en militair steunt zonder enig voorbehoud zou
onze vergeetachtige schoolboeken
moeten
ingaan als een gitzwarte pagina.

Sommigen
zullen opperen dat Oekraïne in deze zware tijden onvoorwaardelijke
steun nodig heeft tegen Rusland. Maar men negeert dan niet alleen
de rol die Navo-landen zelf ook spelen 
in de Oekraïense burgeroorlog die het pro-Europese kamp heeft
ontketend, maar vooral ook het feit dat de EU wel degelijk
voorwaarden heeft verbonden aan haar steun.

Geen
voorwaarden over de oligarchen, de repressie, de fascisten of de
oorlogsmisdaden, maar wel over de begroting
(dat is in ieder geval hoe Kiev het Europese stopwoordje ‘hervorming’
correct interpreteert).

Begrijpelijk,
want Europese banken hebben 23
miljard

euro aan openstaande leningen staan bij Kiev, en als de EU dan met
een hulppakket komt wil ze elke cent terugzien. Gigantische
bezuinigingsplannen
worden nu in Oekraïne opgesteld. Om te beginnen heeft de regering
alvast alle overheidstransacties richting de Donbass stopgezet,
inclusief alle uitkeringen en pensioenen, en alle medische en
educatieve faciliteiten, een soort collectieve straf voor het wonen
tussen separatisten.

Tijdens de
oorlog
 
worden water-, gas-, en elektriciteitsvoorzieningen regelmatig
gebombardeerd, en nu de winter eraan komt waarschuwen
de VN dat vijf miljoen mensen al ondraaglijke
omstandigheden moeten doorstaan en dat sommigen worstelen om te
overleven. De trucks met hoognodige humanitaire hulp worden
regelmatig onderschept
door het Oekraïense leger.

Waarschijnlijk
zullen er deze winter mensen doodhongeren.

De
bezuiniging levert 1,8 miljard euro op. Hiermee wordt per direct de
achterstallige schuld betaald.

Dat
zijn de enige principes waar de EU voor wil staan.

Chris de Ploeg

Chris de Ploeg is student liberal arts & sciences bij Amsterdam
University College, met een major in social sciences. Hij houdt een
blog bij op radialreport.blogspot.nl. Het
artikel In
Oekraïne werkt Europa samen met oligarchen en fascisten
 
verscheen oorspronkelijk op 24 december 2014 bij Het Groene Lab, een digitaal platform van het
weekblad de Groene Amsterdammer voor achtergrondverhalen, reportages
en onderzoeken. De artikelen in het LAB worden geselecteerd door de
redactie van De Groene Amsterdammer om journalistiek talent een
podium te geven. 

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!