Sinds de installatie van Christine Lagarde in 2019 als president van de Europese Centrale Bank is er enige hoop dat, of in elk geval wat discussie of, de ECB haar monetaire soevereine macht zal aanwenden om aardeopwarming te ontmoedigen. Die hoop werd onder meer gegenereerd door haar in het Europese parlement in december 2019 uitgesproken voorkeur voor opname van ‘climate change’ in ‘our modelisation of the economy’, in ‘our supervision of banks’ en in ‘our investment operations’.
Daarvoor uitte zij al woorden van gelijke strekking en zij is dat blijven doen erna. Zo tekende de Financial Times in juli 2020 op dat de ECB ‘has to look at all the business lines and the operations in which we are engaged in order to tackle climate change, because at the end of the day, money talks’. En op 3 januari j.l. schreef dezelfde krant aan haar toe dat ‘central bankers should “ask themselves” if they are taking “excessive risk” by trusting investors to price environmental issues.’
Uiteraard dient elke ECB-stap weg van aardespoliatie gestimuleerd, verwelkomd en verhoopt te worden. Vanzelfsprekend moet elke open brief daartoe ondertekend en dient elk doorwrochte rapport met een alternatief voor aardevernietiging onder de aandacht gebracht worden. Tegelijkertijd kan noch aan de biografie van Lagarde noch aan de ECB-praxis hoop ontleend worden. Integendeel, de ECB was, is en zal blijven belangenbehartiger van financieel en fossiel kapitaal. Niet alleen Shell must fall, ook ontmanteling van de ECB is een noodzakelijke voorwaarde voor aardeconservatie. Kapitalisme, zeker het gefinancialiseerde Spätkapitalismus waarvan de ECB hoeder en voorvechter is, is incompatibel met klimaatbehoud.
In 2015 ving de ECB aan met zogenoemde kwantitatieve verruiming. Via de nationale centrale banken koopt de ECB sedertdien obligaties uitgegeven door eurolanden en bedrijven. Daarbij schaft de ECB obligaties aan van automultinationals (Volkswagen, Daimler en BMW), luchtvaartmaatschappijen (o.a. Lufthansa en Ryanair) en oliebedrijven (Shell). Zij zijn niet de enigen; 62,2 procent van de aangeschafte bedrijfsobligaties zijn uitgegeven door vervuilende bedrijven. Zo helpt de ECB hen rentekosten te drukken. De ECB koopt obligaties immers boven de marktprijs (zo niet, was de renteverlaging beogende interventie onnodig).
De ECB steunt bij kwantitatieve verruiming klimaatvervuilende multinationals. Het legt daarbij geen voorwaarden op aan obligatieverkopers, althans niet wat betreft milieuspoliatie, belastingontduiking of arbeidsomstandigheden. Het zou wel voorwaarden kunnen opleggen. Sterker, de ECB doet dat in de aankoopprogramma’s van staatsobligaties; het sloot Griekenland uit van kwantitatieve verruiming. In het in maart 2020 gelanceerde noodaankoopprogramma ter bestrijding van de pandemie (Pandemic Emergency Purchase Programme) is Griekenland wel weer opgenomen. Dat is een goede zaak, maar geeft ook aan dat de ECB voorwaarden naar eigen goeddunken verandert. Dat heeft het niet gedaan voor spoliërende grootbedrijven, waarvan ook in het PEPP obligaties opgekocht worden. De woorden van Lagarde zijn dus zonder gevolg gebleven.
Verrassend is dat niet. Lagarde mag dan een minder bevlekt blazoen hebben dan haar voorganger Draghi, die voor zakenbank Goldman Sachs werkte, maar zij heeft zich steevast een opportunist getoond die zich aan het script houdt van de institutie waarvoor zij werkt. Zo stelde zij in 2010 als Frans minister van Financiën dat ‘IMF financing for Greece would be as “odd” as the IMF (…) to rescue California‘. In 2015, inmiddels directeur van het Internationaal Monetair Fonds, wilde zij van herstructurering van Griekse obligaties evengoed niets weten, want ‘a debt is a debt, and it is a contract.’ Precies dát echter had niet gegolden voor Europese banken die vanaf 2010 gered werden door overheden en door renteverlagingen en opkoopprogramma’s van de ECB. Franse banken werden vooral geholpen door de ‘reddingen’ van Griekenland in 2010 en 2012, waarbij banken hun obligaties konden dumpen bij het IMF en de ECB. Het IMF en de ECB schoven hun schulden bij de derde ‘redding’ in 2015 vervolgens weer door naar het Europees Stabiliteitsmechanisme, waar Griekse burgers tot 2059 aan hebben af te betalen.
Hoe dat ook zij, Lagarde is een carrièrepolitica en dat kan ook niet anders. Principiële mensen worden niet benoemd tot president van de ECB. Maar juist vanwege haar opportunisme zijn haar uitspraken opmerkelijk, want kennelijk acht zij het opportuun groen te lijken. Nu dankzij onder andere Extinction Rebellion een toenemend aantal mensen een toenemend besef heeft dat het klimaat onherstelbaar beschadigd wordt, tracht een toenemend aantal bedrijven en instituten het groene momentum te annexeren en te exploiteren. Het is in zekere zin een goed teken dat de ECB daar ook toe overgaat. Het kan er niet meer omheen klimaatverandering te erkennen en zich er toe te verhouden. Het blijft evenwel een pose die niet verward worden moet met overtuiging, laat staan daden.
Al ruim een jaar worden vrome woorden gesproken over klimaatrechtvaardigheid, maar tot op de dag van vandaag steunt de ECB onverkort Volkswagen, Shell en Ryanair. Dat is wel consistent. De ECB heeft sinds haar inauguratie in 1998 altijd, overal en compromisloos de belangen van financieel en fossiel kapitaal gediend. Daartoe is het ook opgericht. Daartoe bepaalde het Verdrag van Maastricht dat het aan geen enkel parlement, nationaal of Europees, en aan geen enkele regering verantwoording schuldig is. Daarom hebben vijftien van de sinds 1998 actieve negentien bestuursleden in de financiele secor gewerkt of zijn er gaan werken. En dát verklaart dat 508 van de 517 mensen in de tweeëntwintig adviesgroepen van de ECB werken in de financiële sector.
Hopen mag, maar eerder nog zullen wapenfabrikanten pacifistisch worden dan dat de ECB banken en oliemaatschappijen zal afvallen.
David Hollanders doceert politieke economie aan de Universiteit van Amsterdam.
