Om een probleem op te lossen is het belangrijk de verschillende mogelijkheden te bekijken. Als een oplossing niet blijkt te werken, moet je iets anders proberen. In de wetenschap noemt men dit trial and error en ligt aan de basis van de wetenschappelijke methodologie. Op een moment dat de samenleving zich in een chaotische situatie bevindt en de bevoegde instellingen er niet in slagen om de stabiliteit te herstellen, zijn ervaringen over alternatieve oplossingen meer dan welkom. Het beleid van IJsland om met de financiële crisis om te gaan gaat tegen de stroom in, maar daarover komen we niets te weten via de massamedia. Het kan nochtans inspirerend zijn ervaringen uit IJsland te bekijken.

Het faillissement van Griekenland is geen vrees meer, het is een feit. De nerveuze inspanningen van staatshoofden, Europese instellingen en de financiële sector hebben nu voornamelijk als doel de schade te beperken die deze wanbetaling voor hen kan teweegbrengen. Dit gaat gepaard met een potje getouwtrek over hoe de verliezen geïncasseerd zullen worden, maar een ding is zeker: de bevolking zit niet aan de tafel waar de beslissingen genomen worden. Griekenland vormt het epicentrum van de aardbeving die werd veroorzaakt door de financiële crisis waarbij staten de gigantische schulden van banken nationaliseerden om de financiële sector, en bij gevolg de wereldeconomie, van een totale stilstand en ontbinding te redden.

Vervolgens oordeelden financiële markten dat de schuld van deze staten te hoog was en dat de staten die hen gered hadden, moesten snoeien in de overheidsuitgaven – voornamelijk in de niet rendabel geachte sociale voorzieningen. De besparingen die volgden bleken al gauw op protest te stuiten en inefficiënt te zijn. Het was namelijk Griekenland dat ons toonde dat besparingen in sociale voorzieningen tot een vertraging van de economie leiden, wat op zijn beurt de capaciteit van het land om zijn schulden af te betalen ondermijnt. Echter, men blijft er ook bij dat de overheden geen budgettaire ruimte hebben om zelf de economie te stimuleren. Dit zou de staatsschuld verhogen, waar de markten op hun beurt weer negatief op zouden regeren. Griekenland is geen geïsoleerd geval. Een hele boel landen met een belangrijk gewicht in de wereldeconomie zitten in dezelfde situatie geprangen.

Het gamma aan remedies voor een sputterende markteconomie – gaande van een monetair beleid, privatiseringen en besparingen in de publieke uitgaven tot het aanwakkeren van de economische activiteit door grootschalige investeringen van de overheid – kunnen de gevreesde ‘double dip’, de heropflakkering van de economische crisis, niet stoppen. De in de publieke opinie circulerende oplossingen zijn onwenselijk voor het merendeel van de samenleving, bereiken hun doel niet en worden bovendien op een zeer ondemocratische manier in beleid omgezet. In de context van deze chaos en ideeën-armoede is aandacht geven aan alternatieve oplossingen en ervaringen uit de praktijk geen overbodige luxe.

In Europa is IJsland een voorbeeld van een land dat het over een andere boeg gooit. Wat er gebeurt wordt echter doodgezwegen in de pers. De recente geschiedenis van dit land biedt nochtans stof tot nadenken. IJsland is in 2008 failliet gegaan toen drie grootbanken onderuit gingen. Na vervroegde verkiezingen kwam er een regering aan de macht die ook rekening hield met de mening van het volk over  wat er met de schulden van de banken moest gebeuren. Regeringsleider Olafur Ragnar Grimsson stemde in met een referendum en weigerde de wet te bekrachtigen die de IJslandse burgers verantwoordelijk zou gemaakt hebben voor de schulden van hun banken.

Dit leidde tot immense internationale druk vanwege het IMF als ook vanuit het Verenigd Koninkrijk en Nederland, omdat hun inwoners er veel geld belegd hadden en dat dreigden te verliezen. In maart 2010 stemde 93 % van de deelnemers aan het referendum tegen het terugbetalen van de schuld. Het IMF reageerde door haar lening aan IJsland te blokkeren, maar de IJslandse regering bleef bij haar beslissing. De overheid startte gerechtelijke onderzoeken naar de verantwoordelijke bankiers, wat tot  enkele bankiers achter de tralies en een exodus van topbankiers leidde. Bovendien besloten IJslanders dat ze een nieuwe grondwet nodig hadden om hun land te bevrijden van de alomtegenwoordige macht van de internationale financiële markten. Het herwerken van de grondwet is een experiment in participatieve democratie.

IJsland is een land dat zich in een zeer specifieke situatie bevindt, maar ze tonen wel aan dat er andere mogelijkheden zijn dan de chaos van herkauwde maatregelen die we deze dagen te horen en te zien krijgen via de klassieke media. Die beperken zich tot een welbepaalde visie op economische politiek. Een visie die een dominante invloed heeft op de beleidsvorming en claimt dat economie een exacte en objectieve wetenschap is. Het is ironisch dat men binnen deze visie een basisbeginsel uit de exacte wetenschappen, de trial and error methode, negeert.

Frank Vanaerschot

Meer informatie over IJsland:

    “A story missing from our media: Iceland’s on-going revolution” op NewsnetScotland.com
    “Iceland’s loud No“ uit Le monde diplomatique