IJslands minister van Binnenlandse zaken Ögmundur Jónasson (Left-Green Movement) deelde onlangs mee dat hij de mogelijkheden van een verbod wil verkennen. Sinds 2010 geldt er op het eiland al een verbod op het distribueren van porno en in datzelfde jaar werden ook alle stripclubs van het eiland verbannen.

Hoe gewelddadig is het gemiddelde pornofilmpje dat je op internet ziet?

De ene pornofilm is immers de andere niet. Seksuoloog Wim Slabbinck deed onderzoek naar het effect van pornografie. “Er bestaat een enorme grijze zone in de pornografie”, zegt hij. “Sommige Japanse en Amerikaanse pornografie wordt in Europa algemeen als gewelddadig gezien. Maar het is niet omdat iemand iets gewelddadig vindt, dat dit de enige waarheid is. Het ligt ‘in the eye of the beholder’. Iemand kan een harde bondagescène opwindend vinden, voor de ander is dit net aanstootgevend. Daarover bestaan geen regels.”

Slabbinck stelt dat het beter is dat mannen hun fantasie kunnen beleven op de laptop dan dat je het hen afneemt. “De stap naar grensoverschrijdend gedrag is sneller gemaakt wanneer men iets verbiedt. Indien men het domineren of het uitoefenen van macht over de vrouw niet langer kan beleven in een fantasiewereld, zal men sneller de fantasie de vrije loop laten in het dagelijks leven.”

Schadelijke effecten porno op jongeren

Voor de IJslanders is het echter geen kwestie van smaak of smakeloosheid. Volgens minister Jónasson heerst er op IJsland consensus over de schadelijke effecten van porno op jongeren en de duidelijke link naar geweldpleging. Hij refereert aan conclusies uit onderzoek van de IJslandse overheid naar de gevolgen van porno op kinderen. Dit onderzoek stelt dat de gewelddadige aard van internetporno de intensiteit van seksmisdrijven vergroot.

Kinderen worden blootgesteld aan een bijna constante stroom van hardcore pornobeelden, zegt ook Gail Dines. Zij is professor in de sociologie en fervent antipornoactiviste. “Veel mensen realiseren zich niet hoe online porno eruitziet”, zegt zij in The Guardian. “Als een twaalfjarige ‘porno’ intikt in een zoekmachine, krijgt die geen Playboy-foto’s voorgeschoteld, maar wrede, hardcore plaatjes van vrouwen die worden gewurgd terwijl de tranen over hun wangen lopen.”  En dat is enkel het begin.

“Kinderen worden getraumatiseerd door wat ze zien”, stelt Dines. “Je ontwikkelt je seksuele identiteit rond je pubertijd. Als je naar wrede porno kijkt, dan kan dat niet anders dan een effect hebben op je ontwikkeling en seksuele beleving.”
Diverse onderzoeken tonen aan dat porno invloed heeft op de seksuele ontwikkeling van jongeren. Hoe meer seksueel expliciet materiaal ze te zien krijgen, hoe seksueel onzekerder ze zijn. En hoe vaker ze porno kijken, hoe positiever ze denken over losse seksuele contacten.

Toch bestaat er geen keihard bewijs voor de vermeende schadelijke invloed op kinderen. Wel werd er een correlatie aangetoond tussen jongens die op jonge leeftijd porno kijken en de kans dat zij zich op latere leeftijd schuldig maken aan seksuele intimidatie.

Dines verwerpt het argument dat er geen direct bewijs is en vergelijkt het met de discussie over de opwarming van de aarde. “Je vindt altijd wel een paar global warming-ontkenners die een of ander stukje onzinresearch kunnen quoten waaruit moet blijken dat het niet zo is.” 

Effecten nuanceren

Slabbinck ontkent de schadelijkheid van porno echter niet, maar nuanceert het effect. Het kijken naar porno heeft lang niet in alle gevallen een schadelijk effect, zegt hij. “Porno kan schadelijk zijn bij zeer frequent gebruik, in die mate dat het verslavend wordt. Maar dat geldt voor heel wat zaken. Porno is wat dat betreft net als alcohol of drugs. Lang niet iedere pornokijker heeft dus een pornoverslaving.” 

Voor de IJslandse minister is het echter ook een kwestie van vrouwenrechten en de manier waarop vrouwen worden geportretteerd. “In pornografie is er vaak sprake van een duidelijke machtsverhouding”, beaamt Slabbinck. “De man dirigeert, de vrouw volgt. De macht die een man over een vrouw uitoefent in de pornografie wordt door veel mannen als ‘opwindend’ gezien, hoewel zij dat gedrag zelf nooit zullen stellen in het echte leven.”

“De vrouwen die in porno ten tonele gevoerd worden, zijn altijd gewillig. Ze doen wat mannen willen. Dat trekt onzekere mensen aan”. Ironisch genoeg toont onderzoek dus aan dat porno de kijker seksueel onzekerder maakt. En net die onzekere kijker grijpt volgens Slabbinck vaker naar porno. Een self-fullfilling prophecy?

Gezonde kijker wéét dat pornowereld fantasiewereld is

Naast het feit dat pornografisch gedrag zich volgens Slabbinck niet stelt in het echte leven, wéét de gezonde kijker dat de pornowereld een fantasiewereld is. “Vrouwen dragen écht geen hakken in bed. En als een vrouw pizza bestelt, heeft ze echt geen behoefte aan een man die samen met de bestelling geleverd wordt. Fantaseren is van groot belang, maar die fantasieën botvieren, gebeurt vrijwel niet in de huiskamer.” Dat toont ineens ook het belang aan van pornografie. “Wat niet meer mag in de huiskamer, mag des te meer in de pornografie.”

Gail Dines beweert echter niet dat iedereen die porno kijkt de straat op gaat om in het wilde weg vrouwen te verkrachten, maar dat het effect subtieler is. “Het beïnvloedt de manier waarop mensen over seksuele relaties denken, en over intimiteit en vrouwen.”

Pornografie vormt een uitlaatklep voor heel wat frustraties die zich in de maatschappij voordoen, zegt Slabbinck. “Pornografie is dan een vorm van machismo of  hypermasculiniteit – een irrealistische visie op mannelijkheid die we vaak zien in pornografische films, maar ook in actiefilms zoals ‘Rambo’ en ‘Terminator’. Het alfamannetje neukt of schiet iedereen plat.”

Daarbij moet echter wel beklemtoond worden dat slechts bepaalde versies van mannelijke pornografie deze totale objectivering nastreven. Deze vormen weliswaar het grootste aandeel van de pornomarkt, maar dat betekent geenszins dat het pornografische spectrum ermee samenvalt.

Porno-industrie vertoont gelijkenissen met prostitutie

Is een verbod op gewelddadige porno op zich geen gek idee voor een land dat zich laat voorstaan op zijn aandacht voor feminisme en gendergelijkheid? De porno-industrie vertoont veel gelijkenissen met de prostitutie.

Hoewel er heus vrouwen zijn die uit eigen beweging de seksindustrie zijn ingestapt, is het ook een wereld van mensenhandel, uitbuiting en machtsmisbruik. Dat zijn kenmerken die niet passen in een samenleving als die van IJsland. Ze worden op geen enkele andere manier in de samenleving getolereerd, dus waarom zou je ze op internet wel toestaan?

Dat je gewelddadige internetporno wilt verbieden, is dus één ding. Maar hoe ga je dat uitvoeren? Is censuur een geoorloofde tool om zo’n pornoverbod te handhaven? Minister Jónasson noemde het plaatsen van filters een mogelijk instrument, wat inhoudt dat internetproviders verplicht worden om websites te filteren op inhoud.

Internetcensuur per definitie niet wenselijk

Volgens Tim Toornvliet van de digitale burgerrechtenbeweging Bits for Freedom is zo’n filter per definitie onwenselijk. “Zo’n filter kan niet bestaan zonder op grote schaal inbreuk te plegen tegen grondrechten van burgers”, zegt Toornvliet.

“Daarbij is het ineffectief; het is heel eenvoudig te omzeilen. Je kunt beter de content laten verwijderen dan dat je ze achter een filter verstopt”. Met zo’n filter wordt door providers gescreend waar je vandaan komt en wat je wilt zien. Kom je uit IJsland, dan krijg je dus geen toegang tot bepaalde websites. Het is echter technisch heel eenvoudig om te doen alsof je uit een ander land komt, en zo via een omweggetje achter een filter te komen. Dat schiet dus niet op.

Wat een pornoverbod lastig te handhaven maakt – in vergelijking met bijvoorbeeld een verbod op kinderporno – is dat het internet een internationale omgeving is en het pornoverbod een nationale kwestie. Voor het verbod op kinderporno bestaat een groot internationaal draagvlak, waardoor je in de bestrijding ervan niet gehinderd wordt door landsgrenzen en lokale wetgeving. Dan heb je veel meer mogelijkheden om achter de makers aan te gaan dan in dit geval.

Toch is dat volgens Toornvliet geen reden om een filter in te stellen. “Het is verleidelijk om meteen naar technische hulpmiddelen te grijpen. Maar in plaats van ongewenste inhoud te verstoppen, kan de IJslandse overheid haar aandacht beter richten op de makers en kijkers van gewelddadige porno.”

Zo’n veertig vrijheid-van-meningsuiting-activisten en -ambassadeurs, onder wie mensen van Bits of Freedom, schreven minister Jónasson een open brief, waarin zij hem oproepen om censuur af te wijzen als reële optie. Zij geven aan dat het technisch onmogelijk is om gewelddadige porno te censureren, zonder alle telecommunicatie te monitoren. De manier waarop dat zou worden uitgevoerd, is technisch identiek aan de wijze waarop regimes in Iran, China en Noord-Korea dat doen.

“Dit niveau van overheidstoezicht conflicteert direct met het idee van een vrije samenleving”, schijven zij. IJsland zou, als liberale en democratische staat, niet als rolmodel moeten dienen voor internetcensuur. Bovendien is het voorstel volgens de schrijvers zelfs nu al schadelijk, omdat IJsland in feite aangeeft dat het censuur niet verwerpt als instrument om overheidsbeleid uit te voeren.

Internet is niet de bron van geweld

“Door te stellen dat IJsland overweegt om pornografisch internetmateriaal om morele redenen te censureren, rechtvaardigt de overheid het gedrag van totalitaire regimes, in plaats van het te verwerpen.”

Daarbij, geven zij aan, is het internet niet de bron van het geweld, maar slechts een medium. “Als de IJslandse regering zich zorgen maakt dat kinderen hun seksuele voorlichting uit internetporno verkrijgen, zou betere voorlichting thuis en op school de oplossing moeten zijn. Seksuele voorlichting die niet alleen over (anti)conceptie en seksueel overdraagbare aandoeningen gaat, maar ook over relaties, communicatie en respect.

Minister Jónasson wacht dus een grote uitdaging. De uitdaging om enerzijds trouw te blijven aan de IJslandse waarden omtrent feminisme en gendergelijkheid, zonder andere belangrijke waarden rondom privacy en vrijheid van meningsuiting overboord te gooien.

Want als je de rechten van vrouwen en kinderen wilt beschermen door een ieders burgerrechten te schenden, span je het paard achter de wagen.