Geweld en intimidatie zijn geen nieuwe fenomenen maar komen overal voor waar onevenwichtige machtsstructuren aanwezig zijn. Ook in de wereld van werk. Wereldwijd strijden vakbondsleden en activisten al jaren voor een toekomst waar waardig werk centraal staat.

Sinds 21 juni 2019 is er eindelijk een nieuw wettelijk kader voorhanden die hun strijd kan sterken, namelijk de nieuwe Conventie 190 van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Die conventie biedt het maatschappelijk middenveld een nieuw instrument om zich verder te bewapenen in hun strijd voor de uitbanning van seksisme en geweld op het werk.

2019 was een historisch jaar voor de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), de enige tripartiete organisatie binnen de Verenigde Naties die zowel vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers als overheden samenbrengt om arbeidsnormen te overleggen. De organisatie vierde toen haar 100-jarig bestaan, een verjaardag geheel in het teken van sociale rechtvaardigheid en internationale samenwerking. Met als kers op de verjaardagstaart, de nieuwe Conventie 190 waar maar liefst 187 landen voor stemden. Het resultaat van jarenlang lobbywerk van middenveld- en werknemersorganisaties wereldwijd.

Omwenteling

In 2018 waren al de eerste stappen ondernomen richting een nieuwe conventie tegen geweld en intimidatie op het werk. Exact een jaar later, op de 108e conferentie van de IAO in Genève, heeft de organisatie een reeks krachtige internationale arbeidsnormen aangenomen in de vorm van Conventie 190 (C190) en Aanbeveling 206 (R206), gericht op het voorkomen en aanpakken van geweld en pesterijen in de wereld van werk. De nieuwe conventie wil werknemers, en vooral kwetsbare groepen (vrouwen, LGBTQ-personen, migranten..) binnen specifieke sectoren zoals de huishoudsector een hefboom bieden om op te treden tegen geweld op het werk. Tot dan bestond er geen internationaal aanvaard kader om geweld op het werk tegen te gaan.

Geweld

Brede definitie geweld en werkvloer

De IAO maakt in de vorm van conventies en aanbevelingen bindende afspraken met als doel een toekomst van waardig werk. Op 21 juni 2019 zag een nieuwe IAO-Conventie het licht: Conventie nr. 190: Verdrag betreffende de uitbanning van geweld en intimidatie in de wereld van werk. Het verdrag definieert geweld en intimidatie als “een reeks onaanvaardbare gedragingen en praktijken, of het dreigen daarmee, ongeacht of het gaat om één of herhaaldelijke gebeurtenissen, die gericht zijn op, leiden tot of waarschijnlijk zullen leiden tot fysieke, psychologische, seksuele of economische schade, en omvat dit ook gender-gerelateerd geweld en intimidatie”. Dit is dan ook de eerste internationale wet die geweld en intimidatie, inclusief gendergerelateerd geweld op de werkvloer wil aanpakken.

Binnen de conventie gaat bijzondere aandacht naar gendergerelateerd geweld op het werk.  Een van de meest getolereerde schendingen van de mensenrechten van werknemers. Volgens de statistieken heeft 35% van de vrouwen – 818 miljoen vrouwen wereldwijd – ouder dan vijftien jaar thuis, in hun gemeenschap of op het werk te maken met seksueel of fysiek geweld.  Terwijl zowel vrouwen als mannen geweld en pesterijen ervaren, leiden ongelijke status en machtsverhoudingen in de werkcontext  ertoe dat vrouwen meer worden blootgesteld aan geweld en pesterijen.

C190 erkent niet alleen dat vrouwen en meisjes onevenredig zwaar getroffen worden door gendergerelateerd geweld en intimidatie op de werkvloer, maar ook dat een geïntegreerde aanpak nodig is die de onderliggende oorzaken zoals de bestaande genderstereotypen in de maatschappij bespreekbaar maakt.

Van papier…

Een internationaal kader is een eerste stap maar er is ook nood aan een maatschappelijk draagvlak. Wat geschreven staat op papier moet zich vertalen in de praktijk. Bij het ontbreken van een bewustwording bij werkgevers en leidinggevenden, en de hele samenleving, van deze structurele problematiek blijft het echter dode letter. Zij moeten ook gewezen worden op hun verantwoordelijkheden en nét daarom gaat de definitie zo breed in het benoemen van de werkplek. Ook de privésfeer wordt erkend binnen het concept en zodoende de gevolgen van huiselijk geweld voor de wereld van werk. Huiselijk geweld kan een impact hebben op de “tewerkstelling, productiviteit, gezondheid en veiligheid”. Overheden, werkgevers- en werknemersorganisaties en arbeidsmarktinstellingen moeten dus de gevolgen van huiselijk geweld “erkennen, erop reageren en aanpakken”.

…naar realiteit

Dat dit nieuwe kader een historische winst is, staat buiten kijf. Maar het echte werk moet nog maar beginnen. De volgende belangrijke stap is het ratificeringsproces, zodat het maatschappelijk middenveld een instrument in handen krijgt om waardig werk af te dwingen. Eenmaal landen de conventie hebben geratificeerd zijn overheden verplicht om dit te vertalen in de nationale wetgeving. Vakbonden en andere middenveldorganisaties kunnen zulke internationaal wettelijk kaders aangrijpen om druk uit te oefenen op de overheid. Houden die zich aan hun beloftes? Met andere woorden, dergelijke IAO-conventies zijn broodnodig bij het centraal stellen van mensenrechten.

De Peruaanse huishoudwerkers van FENTTRAHOP namen deel aan de mars in hoofdstad Lima tijdens de Internationale dag tegen geweld op vrouwen in 2019. Beeld: FENTTRAHOP

Samen

We zien hoe de organisaties waar FOS mee samenwerkt de nieuwe conventie aangrijpen om veranderingen op de werkvloer af te dwingen. Ecuadoraanse activisten brengen seksisme en intimidatie in kaart. Nicaraguaanse textielarbeiders trekken naar de fabriek met internationale richtlijnen in de hand. Belgische en Zuid-Afrikaanse vakbondsactivisten zetten hun leven in het teken van de strijd tegen seksisme.

Overal ter wereld organiseren vrouwenorganisaties en vakbonden zich om de ratificatie van de nieuwe conventie en aanbeveling af te dwingen op nationaal niveau. Zo willen ze bestaande wetgeving bijschaven én ervoor te zorgen dat de praktijk volgt. 21 juni 2019 was dan ook een historische dag voor vele partners. Verschillende vrouwenorganisaties en vakbonden binnen kwetsbare sectoren zoals de huishoudsector voerden hierom jarenlang lobbywerk.

10 jaar c189

In 2021 is het tien jaar geleden dat de  IAO-conventie 189 ontstond. Wat leert het afgelopen decennia ons over deze conventie en diens ratificeringsproces? In Peru bijvoorbeeld streed de Peruaanse vakbondsfederatie van huishoudwerkers FENTTRAHOP meer dan zeven jaar voor de ratificering van de conventie. Een strijd die zijn nu vruchten afwerpt. Een van hun eisen? Erkend worden als volwaardige arbeidskrachten aan de hand van een formeel contract.

Eerder dit jaar, te midden van de covid 19-crisis waarbij Peru een van de zwaarst getroffen landen in Latijns-Amerika was, vaardigde de overheid een wet uit die huishoudwerkers het recht geeft op een formeel arbeidscontract. Dat was het resultaat van een sterke campagne waarin FENTTRAHOP C189 aangreep om druk uit te oefenen op de Peruaanse regering, die nog geen werk had gemaakt van de bindende maatregelen.

Toekomst

Het uitbannen van (gendergerelateerd)geweld op de werkvloer zal uiteraard een werk van lange adem zijn. Daarom is het werk van onze lokale en internationale organisaties zo belangrijk. Zij zetten niet enkel in op beleidsbeïnvloeding maar hebben ook oog voor de dieperliggende structurele problemen die aan de basis liggen. Via vormingen, workshops, etc. worden nieuwe vormen van masculiniteit gepromoot en vrouwen aangemoedigd in leidinggevende functies.

Dat de ratificering van C190 niet overal van een leien dakje zal lopen, daar bestaat geen twijfel over. Maar evenmin over de strijdlust van vakbondsactivisten wereldwijd. Meer dan ooit staan ze klaar om de werkvloer te claimen!

Auteur: Michelle De Baene