Sinterklaas is ook dit jaar
van de partij; het is u allicht niet ontgaan. Zijn intrede verliep immers niet
zonder de nodige ophef. De centrale kwestie: kan Zwarte Piet anno 2014 nog wel?

Een vraag die zich opdringt is
in welke mate we bereid zijn om culturele tradities als steeds veranderende
uitingen van een collectief bewustzijn te zien. Bekijken we cultuur niet als
een verzameling van “gegevenheden”, statische gewoonten en praktijken, maar als
een leerproces, dan zijn de kritische reflecties over de legitimiteit van
Zwarte Piet toe te juichen. We herpositioneren ons ten opzichte van een
traditie die als vanzelfsprekend werd genomen. Het gebruik kan wijzigingen
ondergaan die we nodig achten – tijden veranderen immers en verbreden onze
ethische horizonten.

Tegelijk benadrukt zo’n proces ook welke aspecten wél nog
relevant zijn en waarom. Cultuurvormen krijgen zo een authenticiteit die niets
te maken heeft met een bepaalde, “correcte” uitvoering van een traditie, die in
haar objectiviteit aan intimiteit inboet; eerder gaat het om een samenvallen met hetgeen leeft in een
groep. Dat hierbij rekening gehouden moet worden met de belangen van allen die op één of andere manier
betrokken zijn bij de traditie is duidelijk. Idealiter omvat zo’n leerproces (een
zorg voor) iedereen die er door “geraakt” wordt en laat het zich tevens
informeren door stemmen die internationaal weerklinken.

In heel deze discussie worden
de belangen van kinderen vaak naar voor geschoven, en daarbij ook als
vanzelfsprekend genomen. Eén van de veel aangehaalde redenen om Zwarte Piet te
behouden is dat het hele Sinterklaas-gebeuren toch zo fijn is voor onze
kinderen. Dat is natuurlijk wel zo. Maar is dat nu echt aan Zwarte Piet te
wijten? En is het beeld van Zwarte Piet – iemand die kinderen in een zak zal
stoppen als ze niet gehoorzaam zijn of zich niet goed gedragen – voor kinderen
wel zo onschuldig? Je zou je voor minder angstig voelen als je iemand tegenkomt
die ook maar vaag op Zwarte Piet lijkt. Het zal je als persoon met een meer
donkere huidskleur maar overkomen dat in december plots alle kinderen al
schreeuwend wegrennen wanneer ze je zien. Maar hoe zit het met onze integriteit
naar onze kinderen toe? Als Zwarte Piet in een ver verleden gehoorzaamheid
afdwong van kinderen met een dreigement, wat vinden we daar dan van vandaag?

Als ouder kies ik er bovendien
voor mijn kinderen niet wijs te maken
dat Sinterklaas en Zwarte Piet “echt” zijn. Verpest ik nu en feest voor mijn
kinderen? Met een beetje creativiteit kunnen we het beste van Sinterklaas
behouden én hierover integer communiceren naar onze kinderen toe – iets waar de
21ste eeuw toch wel om smeekt. Waarom zou je afbreuk doen aan het vertrouwen
dat je kind in jou als ouder heeft als het ook anders kan? En er hierbij niet aan plezier ingeboet moet worden? Elke
ouder kent de evenwichtsoefening tussen Sinterklaas als een festijn van cadeautjes
en snoepgoed en een sociale gelegenheid. Ik stel voor dat we dezelfde zorg aan
de dag leggen om onze kinderen bewust het verhaal
van Sinterklaas mee te helpen navigeren.

Sinterklaas spreekt tot de
verbeelding van kinderen wanneer zij zich ontwikkelingspsychologisch in een
“magisch stadium” bevinden. De grens tussen wat “waar” is en wat niet is in die
periode vaag. Om Sinterklaas te beleven
maakt het voor kinderen dan eigenlijk niet uit of Hij “écht” bestaat of niet.
Wél maakt het voor kinderen vaak uit of je tegen hen gelogen hebt of niet, en
dat komt aan het licht op het moment van de grote onthulling dat Sinterklaas niet
bestaat. Veel ouders van oudere kinderen herinneren zich nog de uitbarsting van
boosheid, onbegrip (“jij mag wel liegen en ìk niet?”), frustratie, enzovoort. Het
is echter zeer eenvoudig om dit soort frustratie te vermijden. Het magisch
denken van kinderen is nu precies het mooie aan de kindertijd, waar wij allen
wel eens heimwee naar hebben. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat je je als
ouder in het bijzijn van je kinderen als Sinterklaas kan verkleden, en je
kinderen tòch helemaal opgeslorpt raken in het avontuur. Zonder dat je daarbij
Sinterklaas eerst als ontologisch “echt” dient te poneren,

Tegelijk zou het oneerlijk
zijn te stellen dat Sinterklaas helemaal
niet bestaat. Kinderen begrijpen ontzettend veel, wanneer we de tijd nemen
om iets in uit te leggen op een manier die ze kunnen begrijpen. Je kan je
kinderen vertellen dat Sinterklaas in de gedachten van mensen bestaat, of in de
culturele wereld. Je vertrouwt je kinderen dan om kritisch mee te denken en
genuanceerd om te gaan met de vele niveaus waarop waarheden niet-waarheden zijn
en omgekeerd.

Door louter de klemtoon te
leggen op het ontologische
waarheidsgehalte van Sinterklaas leren we onze kinderen zich enkel te laten
raken door wat ontologisch “echt” is, en hun droombeelden te laten varen als zij
daarbuiten blijken te vallen. Wanneer we de mythe dat Sinterklaas waar is met
openheid en integriteit brengen, geven we kracht aan de verbeelding van
kinderen.