Joaquim Barbosa is populair door zijn optreden in een van de grootste corruptiezaken in de nationale geschiedenis. Daarin waren leiders van de regerende Arbeiderspartij (PT) en voormalige ministers van de regering van Luiz Inácio Lula da Silva (2003-2010) aangeklaagd voor het gebruik van overheidsgeld om stemmen te kopen in het parlement.

Barbosa was nog door Lula benoemd als rechter in het hooggerechtshof. Bij de stemmingen in de corruptiezaak gold hij als ‘rigoureus’ en ‘onpartijdig’.

Symbolisch zeer belangrijk

In Brazilië, waar de helft van de bevolking van Afrikaanse origine is, werd het opperste gerechtshof nog nooit geleid door een zwarte rechter.

“Het is op een dubbele manier belangrijk: voor het feit dat hij zwart is en voor het feit dat hij niet zomaar zwart is”, zegt analist Carlos Alberto Medeiros.

Medeiros weet uit eigen ervaring hoe moeilijk Brazilianen met een donkere huidskleur het hebben om hoge functies te krijgen in de Braziliaanse instellingen. De benoeming van Barbosa is symbolisch zeer belangrijk, zegt hij, vooral omdat ze op een moment komt dat steeds meer Brazilianen met een donkere huidskleur belangrijke plaatsen innemen.

Door diezelfde sociale veranderingen schopte metaalarbeider en vakbondsleider Luiz Inácio Lula da Silva het in 2003 tot president en werd zijn opvolger Dilma Rousseff de eerste vrouwelijke president.

Zoon van een arbeider

De toekomstige voorzitter van het federale hooggerechtshof is 58, zoon van een arbeider uit een klein dorp in de deelstaat Minas Gerais.

Om zijn studie te betalen, ging hij schoonmaken in de rechtbanken, waar hij later als advocaat en rechter zou werken.

Andrei Koerner, docent politieke wetenschappen aan de Universiteit van Campinas (Unicamp) en kenner van het Braziliaanse rechtssysteem, zegt dat Lula’s benoeming van Barbosa destijds zeer belangrijk is geweest.

Rousseff zet dat beleid nu voort. Zo heeft ze een groot aantal vrouwen in haar kabinet. In augustus kondigde ze een wet af waardoor universiteiten voorrang moeten geven aan studenten die zichzelf zwart, mulat of inheems noemen.

Toch geen democratisering

Toch zal de recente bevordering van Barbosa niet bepalend zijn voor de democratisering van de machtscentra in Brazilië, zegt Koerner. “De rechterlijke macht is zeer geïsoleerd, en de selecties en promoties verlopen er volgens een interne dynamiek waarover we weinig te weten komen.”

“Voor een echte democratisering zouden vertegenwoordigers van het volk mee moeten kunnen beslissen in de instellingen van de rechterlijke macht, en dat is nu zeker nog niet het geval.”

In de rechtenafdelingen van staatsuniversiteiten is het aantal studenten van Afrikaanse origine zeer klein. En op belangrijke plaatsen in het rechtssysteem, onder meer in de rechtbanken, neemt hun aantal zelfs af.

“In het rechtssysteem vormen de zwarten nog steeds een minderheid”, zegt ook Ivanir dos Santos, directeur van het Centrum voor Gemarginaliseerde Bevolkingsgroepen (Ceaps).

“Maar net daarom zal de benoeming van Barbosa aan het hoofd van het federale hooggerechtshof door zijn symbolische waarde en intellectuele kracht een stimulans zijn voor andere zwarten om belangrijke plaatsen in de samenleving in te nemen.”