Het goede nieuws wordt bekend dat twee belangrijke parameters van onze bevolking gunstig blijken te zijn geëvolueerd in het voorbije jaar. De geboortes zijn na zes jaar dalen met bijna één procent gestegen. En het aantal “allochtonen” in de markt van de tewerkstelling is gestegen. De feiten nodigen mij uit tot reflectie. De eerste evolutie had ik overigens met zoveel woorden in een blog voor De Wereld Morgen voorspeld meteen na de aanslagen in Brussel in maart vorig jaar. Wij hebben er in dit Driekoningenweekend een verhaal van gemaakt met een paar bonen erin. Zoals Vitaliteit, Ontzag voor vriend en vijand en Waakzaamheid naar de kleine technologische sluipmoordenaartjes (2500 wn)
Soms biedt het voordelen van vele markten thuis te zijn. Zo kon ik reeds op 25 maart voorspellen dat het na de aanslagen op Brussels National Airport en in de metro bij de Wetstraat, gedaan zou zijn met de slabakkende geboortecijfers in ons landje. Deze tekst valt na te lezen: stefaanhublou/2016/05/19/collateral-pleasures. Het is allicht “een moeilijke waarheid”, maar terreuraanslagen hebben ook positieve gevolgen, naast alle ellende waar niemand om zit te springen. Ik vertrouw op de wijsheid van mijn lezers, op hun intelligentie, ook al is dat riskant. Wij moeten alle kansen grijpen om te leren dieper kijken dan de oppervlakte. De terreurdagen in casu, hebben gefunctioneerd als het opschudden van ons bestaan, en dit tot op een zeer diep niveau van onze geest, waar de meeste mensen meestal met het bewustzijn niet bij raken.
Ik gebruikte in de lente in de blog onder anderen deze woorden:
Naar mijn mening gaan de demografen op het eind van dit rampzalig gestarte jaar bij het gebruikelijke overzicht met heuglijk nieuws komen. Voor de geboortecijfers is een dagelijkse leefsfeer met wat echte dreiging erdoor, een krachtige incentive. Het einde van de droeve lage fertiliteitspercentages in onze populatie komt in zicht, let op mijn woorden.
Beleidsmensen zien een deel van deze aspecten van het leven van vandaag. Zij zitten al jaren met de handen in het haar, omdat het geboortecijfer zo laag geworden is. Babies zijn nodig. Hoe komt het dat Vlamingen en Walen nu plots weer kindjes kopen? Aan het Instituut voor de jachtopleiding behandelen wij de kwestie van hoge of lage “voortplanting” wat de dierenwereld betreft. Daar is het bekende materie dat dieren als fazanten zich maar voortplanten als zij niet te mager zijn, maar ook niet te veel vetreserve hebben. Het is zoals met de tarwe, die ontkiemt maar als er een paar dagen vorst, koude, is opgetreden op de velden. Ik onthield als jongen die zeer leergierig in het leven stond, meteen het merkwaardige feit dat IJsberen, Leeuwen, Gorilla’s en zo vele anderen dieren in de dierentuin wel veruit de langste levensverwachting hebben, maar bijna niet tot voortplanting komen. Bij schepsels in het wild zijn deze levensparameters net omgekeerd. Zij leven niet zo lang, maar de struggle for life laat hen wel juist toe vruchtbaar te zijn en jongen te werpen.
Te veel comfort maakt lam, lusteloos, dat mogen wij besluiten, in een variatie op het bekende thema dat schuilt in de uitdrukking “Rust roest”. Misschien dat daarom, op een dieper niveau, in tijden als heden waar er zo enorm veel comfort is (denk alleen al maar aan essentiële zaken als centrale verwarming die betaalbaar is, aan transportmogelijkheden die maken dat wij niet meer lange afstanden moeten doen op eigen spierkracht, en aan de hemelse ervaringen van bad en stortbad), dat er in deze tijden van mooie verzorging, zo veel mensen juist niét kiezen voor een gemakkelijk leven. Zij verkiezen niet te streven naar een 35 uren week. De meesten zien wij meestappen in een arbeidscircuit dat zeer veel eist. Tot de draad breekt, in bepaalde gevallen. Maar het blijft een terechte strategie, in de zin dat uitdagende Opdrachten ons scherp houden. Deze vaststelling lijkt mij overig onmisbaar en nodig mee te nemen in een debat over het Basisinkomen.
Zo is het ook gegaan met het geboortecijfer in dit landje. Op een diep niveau heeft de schokgolf van dat nieuws onze mensen bereikt en bang gemaakt, wakker geschud. Onze geest heeft een knop omgedraaid, vanuit het besef, met de exacte woorden van Marc van Mossevelde, mijn snoeimeester in de fase dat ik werkte als tuinman:
“Hola, ze willen ons hier nekken, het is tijd dat wij aan de voortzetting van ons leven gaan energie besteden!”
Tot voortplanting overgaan, dat doen seksuele partners (mens/dier) uit armoede, “uit arren moede”. Uit noodzaak, omdat het leven lastig wordt, omdat het leven meer bedreigd wordt dan in een vorige fase.
Een ander voorbeeld. Wie in 1976 al geboren was en bewust rondkeek, zal het zich herinneren: de zomer was extreem warm, droog en duurde uitzonderlijk lang. Ik zal het nooit vergeten, want in die maanden trok ik voor het eerst mee de natuur in met De Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud als jonge enthousiaste ornitholoog op zoek naar nieuwe species en nieuwe “waarnemingen”. De eiken hebben toen extra veel eikels afgezet en de beuken lieten een regen van beukennootjes vallen. Wij van de soort Homo sapiens horen in dat rijtje thuis. Dat is “a humbling experience” zoals Barack Obama het zou opmerken. Maar wel een diepe waarheid, waar wij ons niet om hoeven generen.
Vitaliteit, een interessant ideaal?
De dagen van echte doodsdreiging, zij hebben dus zoals ik had voorspeld, een effect gehad op de vitaliteit van onze populatie. Dat fenomeen valt inderdaad te vergelijken met de snoei van struiken en bomen. Met hoe het gras in de prairie door de koeien of de bizons wordt kort gegraasd. “Snoeien, indien het op vakkundige, wijze manier en met mate gebeurt, laat de plant een opstoot van levenskracht vertonen” zo doceerde Van Mossevelde bij Wonen en Werken. “Het betreffende wezen zal dankzij snoei over zijn hele bestaan bekeken, ook langer leven”. Een hoger geboortecijfer is intussen om verschillende redenen welkom. Onder anderen omdat het de verjonging van onze gemeenschap meebrengt, nieuwe krachten om te arbeiden, om meerwaarde te creëren, mee te denken, te zorgen, en last but not least, om de Vrolijkheid en de Verwondering erin te houden. “Kinderen zijn onze toekomst” is geen loze slogan. Intussen lijkt mij onmiskenbaar dat de Vitaliteit en veerkracht, de levensmoed en de bijhorende hoop en Visie in onze gemeenschap verwonderlijk zwak is, op een laag pitje staat. Dat betoog ik al vele jaren in opiniërende artikels, brieven, blogs. En ik doe ook suggesties voor remediëring.
Dat is mijn besluit na zeer aandachtig luisteren en kennis nemen van de gang van zaken in zeer diverse maatschappelijke domeinen en subculturen. En ook na open minded, kritische, zo eerlijk mogelijke vergelijking met andere populaties & culturen. Ik merk bijvoorbeeld met pijn in het hart dat sinds de jaren tachtig de psychiatrische klinieken voller komen te zitten, dat die sector “bloeit” en overal instituten bijbouwt. In die context heb ik de ziekenhuispastor Katrien Cornette van psychiatrisch Universitair Ziekenhuis Sint Kamillus te Bierbeek in 2006 geïnterviewd voor het weekblad Tertio. Ik zie de licht slabakkende levenskracht ook in andere domeinen, zoals de politiek. In tegenstelling tot twee-drie generaties terug, maken wij nog maar weinig sterke karakters mee bij onze leiders. Waar zijn de Adenauers, de Churchills, de Bevins, de De Gaules? Ik merk dat slappe levensgevoel verder ook onmiskenbaar bij vergelijking met “exotische culturen”, niet alleen de (sub)tropische of de Russische. Waar ik beduidend meer levensvreugde bemerk. Het is legendarisch dat onze historische broeders de Congolezen, meer vertrouwen hebben in de dag van morgen en dit met veel minder middelen. Zij blijken meer open te staan voor een goede ontmoeting, doen meer aan enthousiast en langdurig zingen en dansen dan wijzelf. De technologie en de manier waarop wij die collectief zijn gaan omarmen, speelt hier ongetwijfeld een rol. Het is wel “gemakkelijk” als je zelf niet meer “hoeft” te zingen, en een cd van een ster kan opzetten, maar gaat op die manier niet iets wezenlijks op het vlak van menselijke Expressie verloren? (Het gebrek aan doeltreffende traditionele Expressie is bijna zeker een hoofdreden van de vele Depressies, daar volg ik psycholoog en schrijver Bob Vansant in). Iets onmisbaars en wezenlijks in het domein van de sociale interactie is op sluipende manier verdwenen. Kortom, een teveel aan machines tast de natuurlijke vitaliteit van gemeenschappen aan. In metaforische zin hadden de domme boeren die voorspelden dat de komst van de stoomtrein de gezondheid van de koeien zou aantasten, dan toch gelijk. Niet de melkproductie is het probleem geworden, maar er is wel degelijk op sluipende manier een groot probleem met al die tuigen die het leven “gemakkelijk” maakten, meegekomen. Wij zijn samen met al die snelheid en dat gemak “verrijkt” met een ongezonde situatie die verband houdt met de industriële schaal, de deshumanisering van ons handelen, spreken, van ons omgaan met dieren en met elkaar.
Ja, hoewel slechts een klein laagje van de denkende elite er van wakker ligt, ons denken en onze taal, en ook onze idealen en Waarden, ze zijn als gevolg van de economische en technologische successen al te zeer op economische leest geschoeid geraakt. En daardoor verschrikkelijk ‘afgevallen’: magertjes geworden. Een aspect van de slechte verandering is dat wij tellen en rekenen, en te weinig nog aan nadenken doen, en zeker niet aan het beoefenen van ‘de innerlijke voeling’. Wij achten verder het geld misschien toch wat te hoog. De vervreemding die door de veranderde sociale ruimte is ingetreden op nauwelijks merkbare, zeer trage wijze, treft zowel superrijken als dompelaars uit sociale woonwijken. Ga maar na, iedereen wordt getroffen door depressie en zelfdoding in de familie, en door de verzieking van de geestelijke gezondheid die intussen vele namen kreeg. Gelukkig raakt het probleem heel stilletjes aan uit de taboesfeer. (Dat ik daar vanaf mijn 26 -ste op hoog niveau aan heb meegewerkt met publicaties in kranten, zal ik als een pluim op mijn laatste hoed ervaren, als mijn lichaam voor altijd horizontaal zal gaan.)
Materialisme versus aandacht voor cultuur en zorg
Ik spreek veel met mensen onderweg. De man in de straat noemt het kort geschetste probleem vaak “materialisme” en spreekt er geregeld kritisch over. Is het niet zo dat bij rechtse “wilskrachtige” politici en partijen, maar ook in de hoofden van vele (mannelijke) mensen die geen grote tegenslagen kenden in het persoonlijke leven, de hele zachte sector, cultuur en zorg, vaak als niet volwaardig beschouwd wordt? Terwijl uit recent onderzoek blijkt hoe de intellectuele beroepen, van schrijvers en dichters tot filosofen en andere vertellers, zo veel tot de levenskracht en het welbevinden, tot de creativiteit bijdragen, dat het zelfs duidelijk meetbaar blijkt in economische termen. En natuurlijk in levenszin, in levensblijheid, in voldoening tot onze levende gemeenschap te mogen behoren. Intussen blijkt wel dat de overgrote meerderheid van de hoogopgeleide, verstandige mensen dagelijks bezig is met routinetaken… Onze “diepe waarden”, ook juist rond “arbeid” en “vitaliteit” liggen met andere woorden niet optimaal.
Een andere bedenking vandaag in verband met vruchtbaarheid en vitaliteit, levenslust. Ons mensbeeld blijkt nog al te elitair, in de zin dat wij ons ver boven de dieren verheven voelen. Denk aan de intelligente en vlotte Terzake presentatrice die een jaar geleden zwaar gechoqueerd was toen een studiogast, een kweker van varkens, de vruchtbaarheid van (het lichaam van) de vrouw vergeleek met die van een zeug. Die vergelijking gaat dus echt wel op. Die “basale” kant van onze identiteit mogen wij leren verdisconteren.
Arabische Belgen: negatieve aandacht is ook aandacht
Tot slot een woordje over het andere cijfer. Hier ook heb ik een “moeilijke waarheid” als verklaring. Even vooraf: hebt u dat ook gemerkt, hoe bibliotheken, boekhandels, wetenschappers, tv-makers en krantenmensen na de aanslagen van nine eleven plots weer uitgaven en programma’s gingen wijden aan de cultuur van de Arabieren, aan de Islam? Een veelvoud van de decennia voordien, daar hoefde ik geen systematische tellingen voor te doen. Hoe onmenselijk ook, door de aanslagen op de Twin Towers met lijnvliegtuigen, hadden die mensen uit het nabije Oosten zichzelf weer in de aandacht gezet. Voordien, werden zij verwaarloosd wat hun cultuur, geschiedenis en visie op het leven en de economie en de relaties betreft.
Gun ons “nuttelozen” onze bezigheid
Iets dergelijks lijkt mij in 2016 in ons land te hebben gespeeld. Je moet er mee rekening houden dat de menselijke geest een veel grotere diepte vertoont dan wij doorgaans bemerken. Het lijkt dat de aanslagen in Brussel niet alleen “slechte reclame” betekenden voor de betrokken culturen en gemeenschappen, maar ook leidden tot meer aandacht en in tweede orde tot meer ontzag. Hier past het dit laatste begrip goed te defniëren. Volgens mijn grote exemplaar van Websters New World Dictionary of the American Language is “awe – ontzag” inderdaad een rijkgeschakeerd begrip, dat mij zeer interessant lijkt, hoewel het Vlaams het vaak lijkt te schuwen. Luister:
(ontzag) refers to a feeling of fearful or profound respect or wonder, inspired by the greatness, superiority, grandeur, etc. of a person or thing and suggests an immobilizing efffect.
… caused by something majestic, sublime, sacred etc.
Reverence op zijn beurt, “is applied to a feeling of deep respect mingled with love for something one holds sacred or inviolable and suggests a display of homage, deference etc.”
Ik stel voor, mensen, dat wij toch wat meer opschuiven naar de houding van de grootste held van vorige eeuw, in strikte zin, Lawrence of Arabia, die vaak spreekt van zijn behoefte zelfs de Vijand te kunnen respecteren en er ontzag voor te ervaren (zie “Seven Pillars of Wisdom. A triumph” zijn autobiografie over de oorlogsjaren in het Midden Oosten en de woestijn).
Het werd in maart nu ook bij ons op indringende wijze on-mogelijk nog, zoals de vorige eeuwen, nààst die mensen met hoofddoeken en zwarte baarden te kijken. Bovendien werden de gewone mensen, de buren van Arabische origine door de vreselijke aanslagen plots in een realistischer licht zichtbaar: niet elke Arabier in onze steden is gelijk te stellen met de zwaar wanhopige, ziek denkende en extreem agressieve daders. Of met IS-strijders in verder afgelegen landen. Een “existentiële schok” als Brussel 22/3 heeft als effect dat hij tot een her-ijking leidt van de Schaal van ons Bewustzijn.
Na diep in de put te hebben gezeten, klimt de mens weer omhoog, en ziet nieuwe perspectieven. Misschien mag zo een jaar en zulk perspectief de trotse leiders van de elites in de lage landen en de vele (krampachtig) hardwerkende mensen aanzetten tot begrip voor wie in de cultuursector creatief actief is, zoals wijzelf. Voor wie in stilte de kunst verstaat van de Afzondering, en hardnekkig de tijd neemt om diep na te denken. Om zich te informeren met nieuwsgierige aandrang en krachtige interesse in diepe Waarheid; op jacht in alle mogelijke domeinen van de kennis en van de werkelijkheid. Geregeld zien wij verder. Zien wij met meer inzicht, dieptezicht en doorzicht wat er is. En soms zien wij lang voor het peleton wat er op ons afkomt. Wie kan er ontkennen dat wij op deze manier mee werken aan een goed leven voor iedereen? Vandaag mag ik schrijven: niet alleen de bekende koppen verdienen het te worden gezien als Herders die hun schapen werkelijk kennen. En als de mannen die wij zijn: figuren die ten diepste welmenend handelen, denken en publiceren.
Stefaan Hublou Solfrian
Historicus (1988), opiniemaker, actief als Front Desk medewerker voor het Agentschap Inburgering en Integratie en het Huis van het Nederlands. Voert een blog bij De Wereld Morgen sinds januari 2013.
