Nadat het VRT-programma De Afspraak vorige week drie dagen na elkaar heftig gedebatteerd had over één joodse man op een onverkiesbare plaats van de kleinste partij van Antwerpen die geen handen wilde schudden, ging het woensdagavond over antisemitisme.

Met een cameraploeg binnenvallen in joodse winkels en daar verbouwereerde winkeliersters ter verantwoording roepen over hun toch wel heel vreemde gebruiken, dat is natuurlijk totaal geen antisemitisme, maar gezonde nieuwsgierigheid, zullen ze bij de VRT-nieuwsdienst denken.

Maar goed, antisemitisme dus. Wie kan je voor zo’n onderwerp beter uitnodigen dan twee niet-joodse experten van … het Midden-Oosten? Het is een framing die een bepaalde rechterzijde graag promoot. Hier was alles peis en vree tot Angela Merkel die ene zin uitsprak (Wir schaffen das) en er plots veel te veel Arabische vluchtelingen – of liever: moslims – in Europa neerstreken. Merkel maakte er zich ondertussen zelf al schuldig aan. Zoals een scribent die framing op Doorbraak samenvatte: “Als er al antisemitisme rondhangt in onze samenleving, dan komt het vooral uit de moslimhoek.”

Antisemitisme is ondanks de wortels die diep doordringen in de Europese geschiedenis en ondanks de Holocaust die een door en door Europese gruwel was, in de ogen van rechts en blijkbaar ook van De Afspraak in de eerste plaats een moslimprobleem.

Aanleiding voor het debat in De Afspraak was de betoging in Duitsland. Honderden mensen droegen uit solidariteit met Duitse joden een keppeltje. Dat was een reactie op de aanval op een Israëlische (niet-joodse) man die een keppel droeg. De dader van die aanval was een Syrische Palestijn die nog maar enkele jaren in Duitsland was. De precieze omstandigheden van die aanval zijn trouwens nog niet bekend. De dader werd wel opgepakt.

Het buikgevoel van de redactie van De Afspraak kennen we. Maar wat zeggen de statistieken? Uit cijfers van de politie blijkt dat er in 2016 in totaal 1468 antisemitische strafdaden werden gesteld. 1381 daarvan of 94 procent werden door de politie toegedicht aan extreemrechts.

Natuurlijk zijn dat de cijfers van de politie en eigen aan die cijfers is dat de politie enkel kan bijhouden wat er bij hen wordt gemeld. Volgens verschillende joodse organisaties gaat het om een onderschatting. Niet elke belediging, duw of racistische graffiti wordt aangegeven bij de politie.

Maar de cijfers zijn wel een duidelijke aanwijzing dat antisemitisme in Duitsland geen geïmporteerd probleem is. Neonazi’s en ander extreemrechts gespuis blijven het grootste gevaar voor joodse Duitsers die in alle veiligheid over straat willen lopen.

Extreemrechts heeft het niet trouwens alleen gemunt op joodse burgers. In 2016 waren er 3533 gewelddadige aanvallen op asielcentra. Daarboven werden ook 2545 individuele mensen van kleur aangevallen. Net in dat klimaat is het bijzonder kwalijk dat één specifieke groep verantwoordelijk gesteld wordt voor het antisemitisme.

Deze week werd trouwens een omvangrijke studie voorgesteld over de band tussen migratie en antisemitisme. De studie werd besteld en gefinancierd door de Duitse Stiftung Erinnerung, Verantwortung, Zukunft.

Het rapport stelt dat de houding tegenover joden, ondanks enkele verschillen per land, over het algemeen positief is en dat “de statistieken van geregistreerde antisemitische haatmisdrijven en andere incidenten in het algemeen geen stijgende trend vertonen”.

En dan komt het: “Noch de analyse van bestaande gegevens noch de interviews die voor dit rapport zijn afgenomen suggereren enig significant verband tussen recente MENA-migranten en de omvang of aard van antisemitisme in West-Europese samenlevingen. Antisemitisme is een probleem dat voortkomt uit de meerderheid van de bevolking, en niet alleen of hoofdzakelijk uit de minderheden”, zo schrijft Andreas Eberhardt, voorzitter van de Stiftung Erinnerung, Verantwortung und Zukunft.

Volgens de onderzoekers komen antisemitische attitudes wel meer voor bij bepaalde bevolkingsgroepen. “Antisemitische attitudes en/of gedragingen zijn onevenredig aanwezig onder moslimminderheden, evenals bij mensen met sympathie voor extreemrechtse groeperingen.”

Uit de cijfers over antisemitische incidenten blijkt alvast dat die ‘attitudes’ zich niet automatisch omzetten in antisemitisch gedrag. Of tenminste dat dat bij extreemrechts veel meer het geval is dan bij moslimminderheden.

De onderzoekers wijzen er bovendien op dat bij moslimminderheden sociaal-economische factoren meespelen. “In het geval van moslimminderheden kunnen antisemitische attitudes verklaard worden in het licht van hun eigen ervaring van vooroordelen, discriminatie en ‘gedwarsboomde integratie’.”

Eén bevolkingsgroep met de vinger wijzen (tegen alle bewijslast in) is net wat er niet moet gebeuren om antisemitisme effectief aan te pakken, concluderen de onderzoekers. “Antisemitisme moet worden begrepen als een uniek fenomeen, maar het kan en moet in verband worden gebracht met andere vormen van vooroordelen, discriminatie en racialisering. Daarom moet de strijd tegen antisemitisme worden voortgezet op manieren die ook gericht zijn op racisme en vooroordelen in het algemeen. Onder niet-joodse minderheden zal deze benadering helpen om verbanden te leggen tussen hun eigen ervaringen en antisemitisme. Op deze manier kunnen we het begrip van soortgelijke ervaringen tussen verschillende groepen bevorderen.”

Of nog: “Alle sectoren van de maatschappij hebben de plicht om op verantwoorde wijze te spreken over kwesties van immigratie, antisemitisme en islamofobie. Politici, beleidsmakers, journalisten en gemeenschapsleiders hebben met name een kans om het probleem aan te pakken op een manier die een evenwichtige en op bewijzen gebaseerde discussie bevordert.”

Goede en slechte minderheden

Dat is precies waar De Afspraak en ook N-VA tegen zondigen. In het geval van N-VA en Vlaams Belang zien de onderzoekers daar een tactisch trucje in: “In België en Nederland is het antisemitisme in de propaganda van extreemrechtse partijen afgenomen. Dit kan te maken hebben met de nadruk die de partijen leggen op recente migranten en de aanduiding van joden als een ‘model van goede integratie’ in vergelijking met moslimminderheden.”

Denk aan Bart De Wever die vorige week nog liet optekenen: “In tegenstelling tot moslims proberen joden niemand te bekeren, is er binnen het jodendom geen stroming met extremistische opvattingen. Joden zijn bovendien afwezig in alle statistieken over criminaliteit en overlast.”

Zo werd antisemitisme twee keer geïnstrumentaliseerd vorige week. Door De Afspraak om nog eens vluchtelingen te stigmatiseren en door premier Michel om één van de meest integere cineasten van deze tijd van racisme te beschuldigen. Ken Loach, maker van empathische klassiekers als Kess en Sweet sixteen, moest zich op een vernederende wijze verantwoorden voor het eredoctoraat van de ULB. De enige reden dat hij geviseerd werd, is dat hij zich al jaren inzet voor de rechten van de Palestijnen. In bepaalde kringen hebben ze niet verteerd dat Loach tijdens een vorige passage in ons land lid was van het Russell Tribunal dat een speciale zitting hield over de oorlog tegen Gaza. Tijdens die zitting werd onder meer door enkele Israëlische dissidenten een huiveringwekkend beeld geschetst van de moorddadige Israëlische politiek.

Maar zoals het rapport duidelijk maakt, is dat bijzonder schadelijk voor de strijd tegen antisemitisme en tegen racisme in het algemeen. Strijden tegen racisme was natuurlijk niet de bekommernis. De Afspraak wou gewoon nog eens meedrijven op een identitair golfje en premier Michel was aan het hengelen naar stemmen.

Michel horen we bijvoorbeeld nooit tegenpruttelen als zijn staatssecretaris voor Migratie zijn gebruikelijke racistische tweets afvuurt (waarbij het hondenfluitje steeds meer op een jachthoorn begint te lijken). Evenmin zei hij iets toen ‘collaboratiekind’ en N-VA’er Jan Tollenaere in een VRT-programma joden ‘parasieten’ noemde en de Holocaust ontkende. In plaats van hem meteen te ontslaan, nodigde zijn lokale afdeling hem uit voor een gesprek. Tollenaere nam uiteindelijk zelf ontslag.

Twee maanden eerder had Tollenaere gelijkaardige uitspraken gedaan in De Standaard. Maar omdat er toen geen stormpje over ontstond, mocht hij nog twee maanden lid blijven van N-VA en bleef een debatje in De Afspraak natuurlijk ook achterwege.

Nog meer oorverdovend was de stilte na de voetbalwedstrijd tussen Beerschot Wilrijk en Antwerp. Dan hebben we het even niet over de gebruikelijke rellen en vernielingen, wel over het antisemitische spandoek en de spreekkoren – ‘Wij zijn anti-joden, we slaan, schoppen en steken ze neer’. Die dubbele moraal is zo flagrant dat je er stilaan een beetje moedeloos van zou worden.