Bijna twee jaar na de start van de Covid-19-pandemie blijven veel ontwikkelende economieën worstelen met basale kwesties zoals voldoende vaccins veiligstellen en essentiële medische zorg verlenen. Veel economieën zitten in herstelmodus nu regeringen ze proberen te reanimeren met herstelpakketten en ‘build back better’-plannen.

Tegen die achtergrond valt één bloeiende sector op: ‘Big Tobacco’. Covid-19 veroorzaakte nog geen rimpeling in de winsten van de tabaksindustrie. De sector wist de pandemie uit te buiten door regeringen te overtuigen om sigaretten als ‘essentieel’ te bestempelen, overheidssteun te accepteren en belastingvoordelen binnen te slepen.

Dat zijn de belangrijkste bevindingen van de Asian Tobacco Industry Interference Index 2021. De ranking meet de inmenging van de tabaksindustrie in negentien Aziatische landen. Hoewel een paar landen wat vooruitgang laten zien, is de invloed van de tabaksindustrie op veel plekken toegenomen, voornamelijk door de agressievere tactieken van de industrie.

Overheidssteun

Omdat Azië een notoir doelwit is voor Big Tobacco’s expansiedrang, doen veel landen al pogingen om giften van de industrie buiten te houden. Toch vielen landen ten prooi aan projecten rond ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ tijdens de pandemie, zo blijkt uit het rapport. De industrie deelde medische noodapparatuur, ziekenhuisbenodigdheden en voedselvoorzieningen uit in afgelegen gebieden. De tabaksindustrie richt zich op sociaaleconomisch kwetsbare groepen om haar imago op te poetsen. Brunei, Laos, de Malediven, Mongolië, Myanmar, Nepal en Thailand hebben dergelijke activiteiten al verboden.

De tabaksindustrie profiteert van overheidssteun in de vorm van vrijstelling van accijnzen, belastingvoordelen en subsidies. Al die misgelopen inkomsten kunnen overheden niet uitgeven aan medische of sociale diensten. Toen de meeste fysieke bijeenkomsten werden verboden, hadden veel overheidsfunctionarissen onnodig contact met de tabaksindustrie. Bijkomend probleem is het gebrek aan transparantie hierover: geen van de landen heeft een register om de organisaties, individuen of lobbyisten gelinkt aan de tabaksindustrie openbaar te maken. Ook de overheidsinteracties met de tabaksindustrie zijn alles behalve transparant.

Uit het rapport blijkt verder dat zeker acht landen nog steeds niet beschermd zijn tegen de invloed van de tabaksindustrie. In de andere landen is veel ruimte om de handhaving van de beschermende maatregelen te versterken.

Vrijstellingen

Veel regeringen legden beperkingen op aan het vervoer van niet-essentiële tabak om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Maar de regeringen van Bangladesh en de Filippijnen zwichtten voor de druk van de industrie en stelden de productie en verkoop van tabaksproducten vrij van beperkingen.

In Bangladesh kregen British American Tobacco en Japan Tobacco International – terwijl het land in een landelijke lockdown zat – speciale toestemming om tabaksbladeren te kunnen blijven inkopen en produceren en de afgewerkte producten te distribueren.

De Filippijnen classificeerde tabak aanvankelijk als niet-essentieel en beperkte het transport en de levering ervan in maart 2020, maar besloot uiteindelijk de beperkingen op te heffen, waardoor de tabaksindustrie vrij kon opereren in gebieden die in algemene quarantaine verbleven.

In Thailand werd de einddatum van een ineffectief tweeledig belastingtarief voor sigaretten met een jaar verlengd, en ook India, Korea, Maleisië en Nepal voerden geen belastingverhoging in voor 2021. In Indonesië versoepelde de regering de accijnsregeling door de betalingstermijn te verlengen, waardoor de industrie tegen oude marktprijzen kon verkopen, de regering extra inkomsten misliep en het tabaksgebruik in stand werd gehouden in plaats van ontmoedigd.

In Japan, waar de accijnstarieven voor sigaretten sowieso al laag zijn, worden nieuwe tabaksproducten zoals e-sigaretten nog eens aanzienlijk lager belast. Ook in de Filippijnen is het accijnstarief op elektronische rookproducten aanzienlijk lager dan dat op gewone sigaretten.

Toch is er ook hoop: sommige regeringen zetten stappen om het openbare beleid te beschermen tegen de invloed van de tabaksindustrie. Zo heeft het Indiase ministerie van Volksgezondheid een gedragscode voor ambtenaren aangenomen gericht op interactie met de tabaksindustrie. En het Cambodjaanse ministerie van Onderwijs voerde een tabaksvrij beleid in voor onderwijsinstellingen en verbood elke sponsoring of samenwerking met tabaksbedrijven.

Megawinsten

Tabak is jaarlijks verantwoordelijk voor 8 miljoen doden. En terwijl de pandemie voortduurt, blijft Big Tobacco zijn activiteiten uitbreiden. Philip Morris International rapporteerde een winst van bijna 11 miljard dollar voor 2020, terwijl British American Tobacco een omzet van zo’n 12 miljard dollar rapporteerde, voornamelijk uit de verkoop van sigaretten. Deze getallen overstijgen de gehele gezondheidsbudgetten en budgetten voor de bestrijding van de pandemie van veel arme landen.

Terwijl het maatschappelijk middenveld zich al steeds verder inzet om deze schadelijke industrie en haar producten te controleren en te de-normaliseren, moeten ook regeringen hun inspanningen opvoeren om de volksgezondheid te beschermen en corruptie te bestrijden.