We betreden onbekend terrein, zei Tedros Adhanom Ghebreyesus, hoofd van de Wereldgezondheidsorganisatie deze week. Hij had het specifiek over de snelheid waarmee het coronavirus zich nu verspreidt buiten China, de plaats waar het iets meer dan twee maanden geleden voor het eerst opdook. Maar er is nog wel meer onbekend terrein. De wereld die met het coronavirus te kampen krijgt, is niet de wereld die 17 jaar geleden het veel dodelijkere SARS overwon.

De meeste reacties op de uitbraak van de epidemie zitten ergens tussen paniek en totale relativering. Maar één ding kan moeilijk ontkend worden. Het coronavirus raast over een planeet die al met serieuze uitdagingen kampt. In veel analyses wordt dat wel eens over het hoofd gezien. Ja, de mensheid kan met de huidige stand van de wetenschap en technologie de uitbraak van een dergelijke epidemie aan. Alleen zijn onze gezondheidssystemen niet zo robuust als ze zouden kunnen zijn en staan er op het speelveld figuren als Trump, Salvini en hebzuchtige speculanten en waren er fenomenen rond als nepnieuws en racisme.

Een voorbeeld: twee jaar geleden ontsloeg Trump Tim Ziemer die als directeur van de Global Health Service in de nationale veiligheidsraad zat. Tegelijk werden enkele andere specialisten aan de deur gezet die deel uitmaakten van het team dat Obama had opgebouwd om ebola te bestrijden. Trump sneed ook 80 procent van het budget weg van het bestrijdingsprogramma tegen een globale epidemie. En dat alles vanuit een roep om een kleine overheid en een besparingslogica die ook bij ons luid klinkt.

Big Pharma

Op een persconferentie kondigde Trump dan maar aan dat zijn vice-president, de oerconservatieve Mike Pence, de operatie tegen het coronavirus zou leiden. Dat werd al heel snel tegengesproken door zijn eigen minister van Gezondheid Alex Azar die prompt zelf die positie opeiste. De gewone chaos onder Trump dus die onlangs zelf op een andere persconferentie aan ceo’s van de farmaceutische industrie vroeg of het anti-griepvaccin niet kan worden ingezet tegen het coronavirus. Uiteraard kan dat niet en een Amerikaanse president zou dat moeten weten.

Alex Azar zelf komt – zoals dat gaat in de regering van Trump – uit de farma-industrie en werkte lang als lobbyist voor Big Pharma. Toen hij ondervraagd werd over de kostprijs van het toekomstige vaccin bleek dat hij die vroegere job gewoon voortzet als minister: “Wij kunnen de prijs niet controleren want de privésector moet kunnen investeren. De controle van prijzen zal daarbij niet helpen.” VS-burgers zullen dus diep in de buidel moeten tasten als ze zich willen beschermen tegen het coronavirus.

Farmaceutische bedrijven zijn nochtans bijna dubbel zo winstgevend als andere bedrijven. Geen enkele industrie geeft ook meer uit aan lobbywerk (4,7 miljard dollar de afgelopen twintig jaar). Met succes dus als je een voormalige lobbyist tot minister van Gezondheid kan promoveren.

Beschamend onwetend

Trump en co zijn nu verplicht beroep te doen op wetenschappers terwijl ze al jaren een oorlog voeren tegen de wetenschap. Zoals de columnist Farhad Manjo schrijft in The New York Times: “Wat overblijft is een samenleving die beschamend onwetend is over de wereld rondom ons. De vice-president denkt dat roken niet doodt, dat condooms slechts weinig bescherming bieden tegen ziektes en dat je HIV het best bestrijdt met gebeden. De president zegt dat klimaatverandering een hoax is en dat pogingen om er iets tegen te doen alleen maar een aanval zijn op de Amerikaanse manier van leven.”

Dat soort figuren in het Witte Huis zijn niet de enige zwakte van de VS. Experten waarschuwen dat het land niet opgewassen is tegen een epidemie omdat de gezondheidszorg privaat is en veel te veel werknemers geen recht hebben op betaald ziekteverlof. Zij slepen zich dus ziek naar hun werk en werken vaak net in sectoren waar ze veel contact hebben met klanten zoals in de horeca of warenhuizen. Dat zelfde geldt ook voor de UK waar zieke werknemers een heel laag bedrag krijgen. Een groot percentage van de Amerikaanse en Britse werknemers leeft van loonbrief naar loonbrief. Een buffer tegen loonverlies is er niet.

In België krijgen zieke werknemers in een eerste periode een gewaarborgd loon, al is er een discriminerend verschil tussen arbeiders en bedienden. Niet alleen zieke werknemers kunnen hun loon verliezen. De verspreiding van het coronavirus heeft ook ernstige economische gevolgen. Evenementen worden afgelast. De impact op het toerisme is groot. In België bestaat er iets als economische werkloosheid. Een werkgever die geconfronteerd wordt met een terugval kan de werknemers tijdelijk richting de RVA sturen. Daar krijgen ze dan wel een uitkering, maar die is beperkt tot 65 procent van het gemiddelde én begrensde brutoloon. Dat betekent dus loonverlies.

Kopje onder

De toeristische sector in Italië wordt bijzonder hard getroffen. In Rome werd 90 procent van de hotelreservaties geannuleerd. Luchtvaartmaatschappijen annuleren hun vluchten naar het land. De International Air Transport Association (IATA) vreest dat de verliezen kunnen oplopen tot 113 miljard dollar. In een hyperconcurrentiële sector zal dat verschillende maatschappijen aan de rand van de afgrond brengen. In de UK ging de eerste luchtvaartmaatschappij – Flybe – kopje onder. Meer dan 2000 mensen verliezen hun job.

Maar de gevolgen voor de toeristische sector zijn maar het tipje van de ijsberg. Lombardije waar de epidemie hard toeslaat, is goed voor 40 procent van de industriële output. Het land herstelde nog niet helemaal van de financiële crisis en in het laatste kwartaal van 2019 daalde het BNP al met 0,3 procent. Het is zo goed als zeker dat Italië dus in een recessie terechtkomt.

Dan kom je onvermijdelijk weer uit bij het Europese besparingsbeleid. De Europese Unie zal voor dit jaar wel een hoger begrotingstekort door de vingers zien, maar daarna dreigen er weer sancties en strafbanken. Voor de extreemrechtse Salvini is dat een uitgelezen kans om nog eens te keer te gaan en stemmen te ronselen. De coalitie tussen de Democratische partij en de Vijfsterrenbeweging was voor de komst van het coronavirus al wankel. Twaalf jaar na de financiële crisis weet de Europese Unie nog altijd niets beters te verzinnen dan overheden in een dwangbuis te stoppen.

‘Wilde rit’

Doordat economisch nieuws zich in de meeste media beperkt tot een specialist die wat uitleg komt geven bij het op en neer gaan van beurskoersen wordt de ernst van de situatie onderschat. Bij de financiële journalisten van Bloomberg voelen ze wel al nattigheid. Het wordt een ‘wilde rit’, klonk het daar deze week. Hun columnist Mohamed A. El-Erian vatte het zo samen: “De aanvankelijke romance met een snelle V (een daling gevolgd door een snelle stijging, nvdr.) door de markten en economische analisten heeft plaats gemaakt voor een meer realistische inschatting van de ernst en de hevigheid van de plotse onderbrekingen door het coronavirus.”

Het coronavirus confronteert ons met de ongelooflijke verstrengeling in ons geglobaliseerde wereldsysteem. Niet alleen de heel snelle verspreiding van het virus is daar een bewijs van. China waar het virus uitbrak en waar enorm ingrijpende maatregelen werden genomen, groeide de afgelopen decennia uit tot de fabriek van de wereld. Containerschepen doen er zo’n zes weken over om hier te geraken. Aangezien een groot deel van de productie in China stilviel, zullen de effecten deze maand te voelen zijn in Europa en de VS.

De productieketen van het moderne kapitalisme is zo complex dat fabrieken vaak nauwelijks kunnen reconstrueren waar alle onderdelen vandaan komen. We kunnen ons dus aan onderbrekingen in de productieketen verwachten, ook in sectoren die niets met de horeca of toerisme te maken hebben, ook op plaatsen die niet getroffen worden door het coronavirus. De econoom Albert Jan Swart van ABN Amro zegt in De Telegraaf dat er circa 30 procent minder schepen zijn vertrokken vanuit China naar de Rotterdamse haven. En schepen die onderweg zijn, hebben gemiddeld genomen 30 tot 50 procent minder lading. In Nederland vroegen al 130 bedrijven gedeeltelijke werkloosheid aan. In België zou het om een 100-tal ondernemingen gaan. De productie in China wordt stilaan hervat, zodat gehoopt wordt dat de onderbrekingen van korte duur zullen zijn. Wat nu gebeurt, is wel koren op de molen van nationalisten die grenzen willen sluiten. America first zal nog wat luider klinken.

Dansen

In België moeten we de uitbraak en de sociale en economische gevolgen te lijf met negen ministers van Gezondheid. Tot vorige week had ons land dus meer bevoegde ministers dan besmette landgenoten. Sinds eind 2018 (!) is er ook geen volwaardige federale regering. Nieuwe verkiezingen lijken in deze situatie plots een stuk verder weg dan enkele weken geleden. Gelukkig wordt de huidige federale minister van Gezondheid Maggie De Block omringd door een ervaren team van epidemiebestrijders die haar wisten te bewegen om op de meest wetenschappelijke manier met de epidemie om te gaan.

Alles verandert dus. In een economisch en politiek systeem waar manipulatieve brandstichters altijd een lucifer in de hand houden, kan elke crisis tot ontwrichting leiden. Maar mensen blijven mensen en crisissen tonen telkens ook de weerbaarheid en de veerkracht van heel gewone mensen die op zo’n momenten helden worden. Kijk maar eens naar de filmpjes van Iraanse medische werkers die dag en nacht werken en elkaar opmonteren met filmpjes op sociale media waarin ze even dansen. Denk ook aan hun collega’s over de hele wereld. Hulde aan hen en alle anderen die op zo’n momenten volledig anoniem klaar staan om noodlijdende medemensen te helpen.

Dansende medici in Iran