Virus of geen virus, voor Weyts kon het allemaal niet snel genoeg gaan. Zoveel mogelijk leerlingen moeten zo snel mogelijk weer op de schoolbanken, met het doel maximaal leerstof aan te bieden en nog gauw examens af te leggen. Desnoods moet het schooljaar dan maar een week verlengd worden.

De plannen van Weyts zijn grotendeels economisch gemotiveerd, al wordt dat zedig verzwegen. Ze zijn op maat gesneden van de sterke richtingen en sterke leerlingen, en passen daarmee perfect in het elitair denkkader van zijn partij. Het is ook een geforceerde en kortzichtige aanpak. Alle aandacht en energie wordt nu gericht op de volgende zes weken in plaats van een lange termijnvisie uit te rollen en het volgend schooljaar – en wie weet enkele schooljaren daarna – grondig voor te bereiden. Met zijn profileringsdrang tenslotte oogst de minister veel mediabelangstelling. En dat is natuurlijk lekker meegenomen.

De plannen van Weyts zijn grotendeels economisch gemotiveerd, al wordt dat zedig verzwegen. Ze zijn op maat gesneden van de sterke richtingen en sterke leerlingen, en passen daarmee perfect in het elitair denkkader van zijn partij.

Vanuit het perspectief van het welzijn van de leerlingen, de ouders en de leerkrachten is nochtans een totaal andere aanpak nodig en aangewezen. We zetten enkele elementen op een rijtje.

Welzijn van de leerlingen

Het wekenlange huisarrest hakt zwaar in op het emotioneel welbevinden van kinderen en jongeren. In De Standaard trokken meer dan honderd experten hierover aan de alarmbel. Scholen zijn belangrijk in het eerstelijnszorgsysteem van de jeugd. Een serieus percentage van de jongeren zijn de afgelopen weken onder de radar verdwenen en verkeren misschien in ernstige problemen. Daar hebben we nu niet het minste zicht op.

Bij een pak leerlingen is de sociaalemotionele schade ongetwijfeld groter dan de eventuele leerachterstand.

Daarom is het belangrijk dat alle jongeren, en niet een deel ervan, in de komende zes weken, al was het maar een halve dag, terug in fysisch contact komen met school. Zo kunnen ze klasgenootjes terugzien, kunnen ze hun verhaal doen, en kan er eventueel emotionele ondersteuning geboden worden voor zij die het nodig hebben. In de geforceerde aanpak van Weyts is het onmogelijk dat alle leerlingen zullen kunnen terugkeren en zal het deel van de leerlingen voor wie geen lessen voorzien zijn, dat belangrijk contact missen. Bij die groep kan er ook niet ingespeeld worden op eventuele emotionele of andere problemen.

Bij een pak leerlingen is de sociaalemotionele schade ongetwijfeld groter dan de eventuele leerachterstand. Daarom is het in de volgende weken belangrijker om ruimte te bieden voor dat aspect, eerder dan de leerlingen nog snel snel wat leerstof in te proppen of ze per se examens te doen afleggen. Heel wat scholen hebben dat gelukkig ook zo begrepen en negeren de hoogdravende excellentiedrang van de onderwijsminister.

Daarnaast zijn de komende weken ook nog belangrijk voor de leerlingen van het zesde studiejaar en de leerlingen van het tweede, vierde en zesde leerjaar van het secundair om een goede oriëntatie te krijgen. In de voorbije weken was daarvoor geen ruimte en tijd.

En dan zijn er nog de zwakke leerlingen uit alle leerjaren, de leerlingen die afstevenen op een C-attest. De kloof tussen sterke en zwakke leerlingen is in Vlaanderen bijzonder groot. Het afstandsonderwijs heeft die kloof nog verder doen toenemen. Om te vermijden dat al te veel leerlingen dit jaar niet zouden slagen, of erger, helemaal afhaken, is bijzondere aandacht nodig voor deze groep. In de aanpak van Weyts is daar geen of veel te weinig ruimte voor.

Om te vermijden dat al te veel leerlingen dit jaar niet zouden slagen, of erger, helemaal afhaken, is bijzondere aandacht nodig voor deze groep. In de aanpak van Weyts is daar geen of veel te weinig ruimte voor.

Welzijn van de leerkrachten

Leerkrachten hebben op enkele dagen tijd hun manier van lesgeven volledig en onvoorbereid moeten omschakelen. Ze hebben zich uit de naad gewerkt en onder meer hun paasvakantie opgegeven om het online lesgeven tot een goed einde te brengen. Uit het grootschalige tijdsbestedingsonderzoek van vorig schooljaar weten we dat leraren tijdens het schooljaar tot bijna 50 uur per week werken. De afgelopen weken waren dat er vaak nog een pak meer. Bovendien moest dat in veel gevallen gebeuren in combinatie met de opvang van de eigen kinderen.

Als we de minister zijn zin zouden geven, dan moeten de leerkrachten voor de helft van de leerlingen hun klassen ontdubbelen en dus voor die groepen hun lessen verdubbelen. Daarnaast moeten ze blijven afstandsonderwijs aanbieden voor de leerlingen voor wie de school niet heropent. En tenslotte moet de school ook nog eens instaan voor de opvang van de kinderen waarvan de ouders gaan werken. Alsof dat nog niet genoeg is, vraagt de minister dat ze nog eens een week van hun vakantie inleveren.

Als de minister nog wat meer solt met het onderwijspersoneel dreigt het lerarentekort nog verder op te lopen.

De aantrekkelijkheid van de lerarenjob heeft de afgelopen jaren een absoluut dieptepunt bereikt. Met de geldende werkvoorwaarden vindt men gewoon niet meer voldoende mensen die kiezen voor een onderwijsjob. Tegen 2024 dreigt een acuut tekort van 7.000 leerkrachten. Als de minister nog wat meer solt met het onderwijspersoneel dreigt dat tekort nog verder op te lopen.

Organisatie op lange termijn

Experts voorspellen dat het virus nog lange tijd kan huishouden en dat we ons nog aan verschillende periodes van lockdowns kunnen verwachten. We moeten dus op langere termijn denken in plaats van in allerijl alles te proberen forceren voor de resterende weken vóór de zomer.

Die lange termijn betekent dat we goed uitgewerkte plannen maken voor het bieden van onderwijs ‘met anderhalve meter afstand’. Alle leerlingen op een veilige manier daarin een plaats geven, zal een hele opdracht zijn. Het is volstrekt onbekend terrein en we weten niet hoe zowel leerlingen als leerkrachten daarop zullen reageren, of en in welke mate het organisatorisch haalbaar is, enz. Zo nodig zal er in heel wat scholen zelfs moeten verbouwd worden: vergroten van lokalen, aanbrengen van ontbrekend sanitair, enz. In veel scholen is het respecteren van de anderhalve meter niet oplosbaar zonder te alterneren tussen thuisonderwijs en les op school. Dat wordt een enorme puzzel.

We moeten op langere termijn denken in plaats van in allerijl alles te proberen forceren voor de resterende weken vóór de zomer.

De huidige anderhalve maand had daar perfect kunnen voor dienen. Gelukkig trekken een heel aantal scholen zich weinig aan van de overtrokken plannen van de minister en zien ze deze periode in de eerste plaats als een proefdraaien voor volgend schooljaar. In dat verband getuigt het voorstel van de minister om de eerste week van juli te delibereren van gebrek aan respect voor de inzet van de leerkrachten. Sowieso zal een flink stuk van de grote vakantie broodnodig zijn om september op een fatsoenlijke manier te kunnen starten.

De huidige regeling vraagt bovendien ontzettend veel energie voor bijzonder weinig resultaat. Als je het uitrekent gaat het voor de klasgroepen in het secundair die op 18 mei starten om maximaal 6 volle lesdagen. En zelfs nog minder als je zou gaan voor examens. Meer zit er organisatorisch voor de meeste scholen niet in. Voor de klasgroepen die nog later starten, gaat het over vier of minder lesdagen. De gigantische reorganisatie moet m.a.w. in elkaar gestoken worden voor amper 4 of 6 lesdagen. Veel leerstof zal dat niet opleveren. Is het sop wel de kool waard, zo vragen veel onderwijsmensen zich terecht af.

Gelukkig trekken een heel aantal scholen zich weinig aan van de overtrokken plannen van de minister en zien ze deze periode in de eerste plaats als een proefdraaien voor volgend schooljaar.

Zoals we hierboven al aangaven had men de energie veel beter gestoken in het socio-emotionele dan in het krampachtig vasthouden aan enkele uren leerstof, voor dan nog een deel van de leerlingen. Bovendien hebben de leerkrachten ondertussen heel wat expertise opgedaan in afstandsonderwijs en boeken daarbij vrij goede resultaten. Wat is dan het nut om een deel van de leerlingen voor enkele uurtjes nog per se face to face leerstof aan te bieden?

Veiligheid eerst?

Het is helemaal geen uitgemaakte zaak dat kinderen meer immuun zouden zijn voor het virus en het ook minder zouden verspreiden. Anthony Fauci, de Marc Van Ranst van de VS: “Ik ben heel voorzichtig en hopelijk nederig in het besef dat ik niet alles weet over deze ziekte. Ik denk dat we beter oppassen om niet arrogant te zijn, en te denken dat kinderen volledig immuun zijn voor de schadelijke effecten”. Daarom waarschuwt hij ervoor om de scholen te heropenen.

Anthony Fauci: “Ik ben heel voorzichtig en hopelijk nederig in het besef dat ik niet alles weet over deze ziekte. Ik denk dat we beter oppassen om niet arrogant te zijn, en te denken dat kinderen volledig immuun zijn voor de schadelijke effecten”.

De reproductiefactor R₀ geeft aan hoe sterk het virus zich verspreidt. Als R₀ groter is dan 1 dan breidt het virus zich uit. Recente studies laten zien dat bij het sluiten van de scholen R₀ vermindert met 0,3. Dat wordt bevestigd door de situatie in Denemarken. Daar gingen de scholen opnieuw open, met in acht name van strikte veiligheidsregels. Desondanks constateerde het Agentschap voor infectieziekten van Denemarken dat die factor gestegen was van 0,6 naar 0,9 na de heropening van de scholen. Volgens vicepremier Koen Geens “kan het onderwijs zorgen voor de opbouw van immuniteit”. De Belgische overheid gaat er dus in elk geval van uit dat er besmetting zal zijn via het onderwijs.

Elke versoepeling doet de R₀ stijgen: het heropstarten van bedrijven, het openen van winkels, het uitbreiden van gezinsbubbels, de heropstart van de scholen, … Het is maar zeer de vraag of alles niet te snel wordt versoepeld.

In Denemarken is de reproductiefactor gestegen van 0,6 naar 0,9 na de heropening van de scholen.

En dan hebben we het nog niet over het risicoprofiel bij de leerkrachten. Er is tot op heden – dus nadat de heropstart al begonnen is – nog steeds geen lijst van ‘aangepaste risicogroepen’ voor het onderwijs. Het is ondertussen geweten dat (ex-)rokers en mensen met een hoge bloeddruk tot de risicogroep behoren, maar daar is in geen enkele aanbeveling of document sprake van. Geen woord over oudere leerkrachten, ondanks het feit dat de 55-plussers 9 tot 15 maal meer kans lopen om te sterven bij besmetting als de -40-jarigen. Over zwangere vrouwen wordt met geen woord gerept. In het oorspronkelijk draaiboek stond dat leerkrachten die tot de risicogroepen behoren naar school moesten “op voorwaarde dat social distancing gehandhaafd kan blijven”. In het huidig draaiboek staat bovendien dat “het samenleven met personen die tot de risicogroep behoren, geen obstakel vormt voor aanwezigheid op school”.

Zoveel mogelijk personeel op school, dat is met andere woorden het devies. Het voorzorgsprincipe is hier zo goed als totaal verdwenen. Het is aan de behandelende arts om te oordelen en een risicopatiënt eventueel thuis te laten werken. Men kan zich afvragen of de individuele artsen genoeg gewapend zijn om hier de juiste en meest veilige beslissingen te nemen. Als zelfs de topexpert van de VS in deze kwestie toegeeft dat hij heel weinig over het virus weet, wat dan met een individuele arts?

Zoveel mogelijk personeel op school, dat is met andere woorden het devies. Het voorzorgsprincipe is hier zo goed als totaal verdwenen.

* * *

Zeker, alles kan erger, denk maar aan de surrealistische toestanden onder Trump in de VS. Maar onze leerlingen, ouders en leerkrachten verdienen beter.

Carine Dedeygere is leerkracht in een middelbare school. Zij schrijft onder een schuilnaam. Naam en adres bekend bij de redactie.

Lees ook:

Heropstart van de scholen: overbodig en levensgevaarlijk experiment

Heropening scholen: enorme inspanningen voor symbolisch resultaat

Heropening van de scholen: zijn onze kinderen echt zo veilig als men beweert? Fact check

Foto: Regionaal Archief Alkmaar, Flickr / CC BY 2.0