De verzuchting van Björn Soenens over fake nieuws en agressie en leugens op het internet lees ik als historicus en opiniemaker als een alarmkreet voor deze tijd. Overtuigend, aan de ene kant. Als ervaren hulpverlener van mensen die kampen met aandoeningen als depressie en angsten, lees ik tussen de regels ook een persoonlijke noodkreet. In gesprekken met bevriende figuren en ook met allerlei passanten onderweg, hoor ik geregeld dat mensen fysiek lijden onder het boze oorlogsnieuws. Daarom ga ik nog even door met nadenken over remedies. Het is belangrijk werk en luim in balans te houden. Overheden en werkgevers hebben hier een grote taak, maar ook wijzelf staan altijd hopelijk voor een deel aan het roer van ons bestaan. Laten wij ons oor eens te luisteren leggen in de biografie van Churchill; hij is immers de man geweest die wellicht als geen historische tegenhanger doeltreffend heeft weten om te gaan met machtige informatiestromen met (oorlogs)nieuws.
Wij moeten ons nooit schamen te leren van voorgangers. Onlangs was ik te gast in Noorwegen. In het Polar Museum van Tromsö vond ik een biografie van de poolreiziger Amundsen. Die haalde het in zijn race om de zuidpool te bereiken van zijn Britse concurrent Scott, zoals bekend. Een van de doorslaggevende troeven is dat Roald Amundsen zich jarenlang verdiepte in de manieren van de Inuït. Hij keek van hen af hoe je bij min veertig graden overleeft. Scott was meer eigenzinnig, schakelde ponies in voor de sleden in plaats van honden, en ging ook ten onder met zijn team omdat hij teveel geloof had gehecht aan nieuwerwetse technologie zoals motor-sledes. Wat deed Churchill om de immense stress de baas te blijven? (Hij had inderdaad intense, diepgaande ontspanning nodig, want in tegenstelling tot de meeste mensen deed hij totaal niets in het huishouden; kookte hij nooit in zijn leven ook maar een schotel; naar alle waarschijnlijkheid genoot hij ook niet van de herbronnende effecten die een actief seksleven meebrengt.) Wel, de old man werkte de eerste uren van zijn dag vaak gezellig van in zijn bed. (Ook Descartes deed dit overigens).
Bekend is dat Churchill tijdens de oorlog zijn werkkracht vergrootte en zijn werkdagen verder kon verlengen door elke dag uit de kleren te gaan rond vier uur en te bed een dutje te doen. Ik herinner mij uit onze humaniora dat de staatsman tijdens een interview met een Engelse journalist zegde:
“After dinner, sleep a while, after supper, walk a mile”
Toen de journalist daarover verwondering toonde werd de toon wat strenger: “It is neccessary, young man, if you don’t practice this maxim, you won’t last!”. Je zal niet lang leven als je geen dutjes inlast! Zowel enkele oudprofessoren van me die intussen achteraan de tachtig zijn, als wijzelf, leven naar die regel van Churchill. Een jonge vriendin van me draagt op haar blouse een pin met het opschrift: “Naps are the Future”.
Meer toepasbaar wellicht, is zijn frequente omgang met allerlei huisdieren en neerhofdieren. (Zelf beschouw ik mijn hond Fellow als een godsgeschenk om positief te blijven). Verder nam de Prime Minister dagelijks een tot twee keer een bad. Zelfs als hij in afgelegen streken reisde, organiseerde hij die sessies, tot in zijn treinen toe. Churchill raakte in 1943 overigens ernstig depressief, toen successen voor de geallieerde legers uitbleven en de onderhandelingen met Stalin hem op de proef stelden. Hij reisde altijd al veel, en dat doet de mens deugd; toen hij een bezoek bracht aan president Roosevelt in Quebec voor een grote conferentie waar onder meer over Operatie Overlord gewichtige beslissingen werden genomen, was hij na afloop uitgeput. Ook zijn generaal Ismay kreeg toen een hartaanval. Winston Churchill had echter de wijsheid na de conferentie een week vrijaf te nemen in de Canadese natuur. Hij maakte wandelingen waarbij hij naar het Noorderlicht keek; ging mee op jacht in de wouden, viste op Canadese forellen en sloot zich af van de informatiestromen die hem al vier jaar dagelijks plaagden. Doorheen de jaren nam de man ook heel wat whisky tot zich, die hij wijselijk aanlengde met veel bruiswater. Heel zijn leven lang was hij ook een fervent paardenliefhebber en ruiter. (De ouders onder de lezers van wie de kinderen vandaag hyppotherapie volgen zal een lichtje opgaan.) Churchill bleef tot op hoge leeftijd aan polo wedstrijden deelnemen. Hij was ook een bekend zondagsschilder, hoewel hij gedurende de oorlog zo druk was, dat hij slechts één schilderij maakte, tijdens een vakantie na de grote conferentie te Casablanca. Bijna elke avond ontspande de grote man zich aan tafel met boeiende gasten tot na middernacht, gasten en vrienden die hij dan overspoelde met zijn meningen en boutades, en vaak keek hij na zijn lange werkdag met zijn inner cirkle naar een film.
De rijkdom van het smakenpalet die je ontvangt van vers en deskundig bereid voedsel te eten, die was voor hem een onmisbare vorm van ontspanning en inspiratie. Zijn huishouden besteedde daar relatief grote sommen aan en in Downing street 10 werd mits secure formulieren en boekhouding in te vullen, ook in de oorlog vanwege de regeringsadministratie een gestage aanvoer aan goede wijnen en brandy toegestaan om met de hoge gasten te tafelen en op die manier aan “gastronomische therapie” te doen en de (rode) neuzen in de zelfde richting te krijgen te midden van de huizenhoge uitdagingen en de beslissingen over leven en dood van mensen.
Natuurlijk las hij veel. (Hij zegde: je boeken uit je bibliotheek moet je niet allemaal helemaal uitlezen, maar je moet ze geregeld ter hand nemen, en er enkele alinea’s in lezen. Hij verbaasde velen door geregeld hele hoofdstukken uit werken die hem troffen, te debiteren uit het hoofd.) Na zijn nederlaag in de verkiezingen bij het einde van de wereldoorlog, vond hij troost en stabiliteit in het redigeren van zijn History of the Second World War, vijf boeken die hem de Nobelprijs opleverden. Hij was ook een bekend amateur metser, bouwde een muur in zijn tuin bij de woning die hem dierbaar was, ook omwille van de landschappelijke en horticulturele schoonheid die het huis omringde. (Zie de film “The gathering storm”). Zijn humor en “wit” is verder ook legendarisch. Humor is heilzaam omdat het de dingen ontluisterd, van hun heilige ernst beroofd. Mark Eyskens, hoogleraar en minister van Staat die als knaap in het ouderlijke huis in Leuven een ontmoeting had met Churchill, merkt in dit verband met wijsheid op: “Er heerst in onze tijd een gebrek aan humor, dat nog wordt erger gemaakt door een gebrek aan ernst”. Tot slot was een iconische eigenschap van Churchill dat hij genoegen putte uit het roken van sigaren. Dat lijkt misschien niet wijs, maar bedenk dan dat tabak ook de meest universele troost blijkt te zijn die soldaten uit alle landen en tijden zich gunnen.
“All work and no play makes Jack a dull boy”.
