We kennen Hiam Abbass onder meer van films als Lemon Tree, Paradise Now en Spielbergs Munich. Abbass groeide als Palestijnse op in Israël, maar woonde het grootste deel van haar leven in Parijs. Op 24 en 25 maart stond ze op het podium van het Kaaitheater voor de première van ‘In the Eyes of Heaven’. Tussen de repetities door, maakte ze voordien al eens tijd voor een gesprek.

‘In the Eyes of Heaven gaat over een simpele vrouw, die als prostituee werkt tijdens de Arabische revolutie’, steekt Abbass van wal. De vrouw heeft klanten uit de hele maatschappij en komt zo te weten wat zich op dat moment afspeelt op straat. Ze komt ook veel te weten van haar vriend, een (homoseksuele) sekswerker die één van de belangrijkste politieke bloggers is. ‘Daarnaast gaat het over drie generaties vrouwen. Haar moeder, eveneens prostituee, zichzelf en haar dochter, waarvoor ze zich als het ware opoffert, zodat ze niet hetzelfde lot moet ondergaan.’ 

Een prostituee in de Arabische wereld, geen evident thema.

Het gaat hier om een verhaal. De reis van een vrouw. Je zou kunnen zeggen dat ze de innerlijke roep om vrijheid van vele vrouwen vertegenwoordigt. Vrijheid in een wereld en politieke context waar islamisme fel opkomt en vrijheden beknot. Maar tegelijk vertegenwoordigt ze zeker niet elke vrouwelijke stem of situatie. Uiteindelijk wil ze leven zonder veroordeeld te worden. Zeker niet om wat ze doet als job en de keuze die ze maakte. Het leven deed haar dat werk kiezen, of god zoals zij het zegt, en ze wil dat in alle rust blijven doen.

Het onderwerp van prostitutie is bovendien verre van een evidentie in Europa en ook homoseksualiteit is vaak nog een issue. In elke samenleving kunnen bepaalde onderwerpen voor instabiliteit zorgen en vanzelfsprekendheden over het leven in vraag stellen. Dus ik ben ook benieuwd naar de reacties hier. Sommige topics zijn makkelijker bespreekbaar hier dan in de Arabische wereld, maar het omgekeerde geldt ook. Het gaat over het algemeen om samenleving, gedragscodes, manieren en tradities.

Hoe verzoent het personage haar geloof met haar beroep?

Ze gelooft in god en heeft een speciale, maar tegenstrijdige band met hem. Velen zijn tegenstrijdig wanneer het op hun geloof aankomt. Ook ik word geconfronteerd met mijn eigen tegenstrijdigheden met religie.

Mijn vader, bijvoorbeeld, was heel erg trouw aan zijn god. Zijn geloof was groot en daarvoor respecteerde ik hem. Maar als ik zijn graf onlangs bezocht, vertelden andere vrouwen me hoe ik me moest gedragen of kleden als moslima. Uiteindelijk wil ik gewoon zijn graf bezoeken, ongeacht of mijn hoofd bedekt is of niet.

Mijn relatie met god of religie is alleen van mij en ik denk dat deze vrouw dit ook zegt. Niemand moet haar opleggen wat haar gelovig of niet gelovig maakt. Ze heeft haar eigen kijk op de wereld en haar eigen manier waarop ze kijkt naar, spreekt met en bidt tot god.

Hoe belangrijk is het voor jou om over zo’n thema’s te spreken in je werk?

Het is vooral belangrijk om sterke verhalen te vertellen die menselijke stemmen verheffen. Het gaat niet alleen maar om het vertellen van een verhaal, maar ook om de reflectie die het teweeg brengt bij het publiek en voor ons als artiesten die ze vertolken. Dat is het fijne aan artistiek werk: het delen van ervaringen zonder dat je belerend wil zijn over wat er gaande is in de Arabische wereld of de moeilijke situatie voor vrouwen. Het gaat hier echt om die ene stem en die stem heeft een eigen connectie met iedereen overal, wat die stem universeel maakt, ongeacht de politieke of sociale context.

Dat politieke, culturele of religieuze thema terugkeren in mijn werk is geen keuze. Journalisten noemen me vaak de ‘geëngageerde’ actrice of regisseur, maar dat minimaliseert mijn blik op het leven. Ik ben geboren in een politieke situatie, ik kan daar niets aan doen, dat is een feit. Als ik aan iets werk, zoek ik iets dat verbonden is met mij, mijn geschiedenis en mijn roots. Je kan het politiek of engagement of iets anders noemen, ik noem het alleen maar mezelf zijn.

Je zegt het zelf, je bent geboren in een politieke situatie: je bent Palestijnse, groeide op in Israël, en je bent actrice. Hoe kijk jij naar de oproep uit het Palestijnse middenveld voor BDS (Boycot, Desinvesteringen en Sancties), en specifieker een culturele boycot?

Dat is een moeilijke vraag, eerlijk. Als ik naar mijn hart luister, ben ik tegen, maar als ik rationeel ben, begrijp ik waarom (die oproep er is, red.). Ik geloof eerlijk gezegd niet dat een culturele boycot ooit al artiesten heeft geholpen. Integendeel, ik geloof dat we barrières moeten afwerpen en kunst laten leven zoals het is, want dat is van iedereen. Bovendien is het belangrijk om je vijand iets te geven waardoor die weet wie je bent. Je kunst is wie je bent en het is je plicht om hen te laten weten wie je bent. 

Maar het is moeilijk omdat ik een Palestijnse ben die opgroeide in Israël, dus voor ons is die hele oproep voor boycot anders. Je groeide op in de Israëlische samenleving en met Israëli’s en ik werk soms samen met Israeli’s waar ik goed mee overeen kom. Dan is het moeilijk om er muren tussen te zetten. Het is heel ingewikkeld en wanneer het om politieke problemen gaat, moet je tonen waar je tegen bent, maar in dit geval weet ik niet of dit de beste manier is.

Heeft het iets te maken met het (niet willen) mixen van politiek en kunst?

Mijn kunst is in zekere zin politiek, dus het heeft niets te maken met het mixen van politiek en kunst, maar eerder met het mixen van de puurheid of zuiverheid van kunst met politiek misbruik. De politieke praktijk heeft niets te maken met wat ik doe. Ik kan erover oordelen en mijn mening uiten, maar als mensen willen weten wie ik ben, dan weten ze dat door mijn kunst.

Maakt het een verschil dat je opgroeide in Israël om moeilijke kwesties, bijvoorbeeld over de positie van vrouwen, te kunnen aankaarten?

Het is geen kwestie van moediger zijn, maar de bezettingen zijn anders. De bezetting van het dagelijkse leven is anders. Als je zo lang onder bezetting leeft en je wil het uitschreeuwen, dan denk ik dat er bepaalde prioriteiten zijn waarom je wil schreeuwen. In de eerste plaats gaat het om een fatsoenlijk en comfortabel leven leiden, en voor ons, die in Israël opgroeiden was dat relatief beter.

Daardoor kunnen we het leven anders invullen. We worden nog steeds behandeld als tweederangsburgers in Israël, maar we hebben de vrijheid om te bewegen en een paspoort om te reizen. We hebben geen soldaten op onze daken en we ondergingen de oorlogen niet zoals de mensen in Gaza of de bezetting op de Westelijke Jordaanoever. Maar je hart is bij de natie waar je toe behoort. Zelfs al groeide ik op in Israël, niemand kan me het gevoel afnemen dat ik Palestijns ben. Het is mijn cultuur en taal.

Ik zag dat je werd omschreven als Israëlisch-Arabische actrice, vind je dat ok? 

Ik heb die term nooit begrepen. Het is alsof Israëli’s het introduceerden om ons onze Palestijnse identiteit te ontzeggen. Ik zal nooit begrijpen wat het betekent, maar het blijft opduiken in mijn carrière. Gelukkig kan ik er goed mee om, omdat ik weet wie en wat ik ben. En wat ik doe, geeft mijn identiteit vorm en wat ik doe gaat om de kunst. Daarom heb ik het niet graag dat ze me de ‘geëngageerde actrice’ noemen. Ja ok, ik ben geëngageerd, maar ik ben dat meer voor mijn kunst, dan voor eender wat.

© C. Bastin