Over twee dagen, op 20 mei, schiet de nieuwe NAVO bijeenkomst in Chicago uit haar startblokken. In tegenstelling tot de bijeenkomsten van de Europese Unie, dewelke bijna maandelijks plaatsvinden, zijn de NAVO-meetings eerder onregelmatig. Dit verklaart dan ook ten dele de opgeblazen retoriek die de top omwasemt: de bijeenkomst in Lissabon in 2010 bijvoorbeeld, werd niet minder dan de ‘belangrijkste top in de geschiedenis van de NAVO’ genoemd. Kan de komende top zich bewijzen als uitzondering op deze schijnbaar niet ten onrechte genoemde regel?
Een tijd lang leek dit bewerkstelligd te worden, toen de meeting werd bestempeld als een ‘top van implementatie’, waar de NAVO’s politieke leiders de focus zouden leggen op de voortzetting van de opgestarte afspraken die in Lissabon werden gemaakt. Met de dag echter, eist het vraagstuk van de heruitvinding van de eigen organisatie een hoofdrol op én wordt het vermoeden sterker dat vier recente en prangende politieke ontwikkelingen de eerder gemaakte afspraken naar een schaduwrijke achtergrond van de veiligheidsagenda zullen verbannen.
Ten eerste hebben de Arabische revoluties en de militaire interventies in Libië de focus van de alliantie grondig verlegd naar het Midden Oosten en Afrika.
Ten tweede heeft de internationale monetaire depressie een immense impact op de militaire budgetten van de NAVO lidstaten.
Ten derde wakkerde aftredend militair secretaris Robert Gates het debat over de transatlantische verdeling van de kosten, en het ontbreken van een tanende (financiële) solidariteit tussen de verschillende leden van de alliantie aan. De wijzende vinger naar Europa werd zelfs niet tussen de lijnen verstopt.
Tot slot: het betreft de eerste NAVO top in 13 jaar die op Amerikaans grondgebied wordt gehouden, en dat in een jaar van nakende presidentsverkiezingen in november. Niet enkel is Chicago de thuisstad van de president, ook zijn administratie kan met niet minder tevreden zijn dan met een top die aan haar staart met tastbare resultaten en doortastende plannen zwaait. Kortom: de angst voor een gebaarde muis zou wel eens groter kunnen zijn dan de inhoudelijke discussie over onderstaande.
Het hoofd van de agenda zal ongetwijfeld Afghanistan heten; een onderwerp dat zwaar onder de belofte gebukt gaat dat alle troepen worden teruggetrokken tegen 2014. De NAVO dient tegen deze tijd klaar te zijn met haar noodzakelijke training van een autonome militaire legermacht én een politie-eenheid die de volledige verantwoordelijkheid voor de stabiliteit in het land kan overnemen en waarborgen. Ondertussen moet het haar publiek overtuigen dat haar langdurige missie en aanwezigheid een onversneden succes is. Niet enkel in het aan banden leggen van Al-Qaeda, maar ook op het vlak van gelijke rechten én (kansen op) werkgelegenheid voor vrouwen, alsook het aantonen van een aanvaardbare inplanting van een onderwijssysteem voor alle Afghaanse kinderen. Of de NAVO het ook zal aandurven om te beweren dat de eenheid van het land, ondanks alle lijden, bewaard is gebleven, valt te betwijfelen.
Het volgende agendapunt in Chicago wordt de inmiddels traditionele spanning tussen NAVO en Rusland, dat bitter weinig heeft gedaan om de angsten van haar buren en voormalige bondgenoten over zijn intenties te verlichten. Bovendien lijkt het erop dat, gezien de falende pogingen tot modernisering stagneren, de houding van Rusland op het internationale toneel steeds agressiever verwordt.
Deze zorgwekkende trends lijken belichaamt te worden in wat sommigen zien als een showcase-project van de relatie tussen Rusland en de NAVO: een gezamenlijk raket afweersysteem. De Russische overheid insisteert op een waarachtig samenwerkingsproject, waarbij beide partijen samen beslissen tot het al dan niet onderscheppen van een oorlogsprojectiel. De verenigde staten aan de andere kant pleiten voor de idee van een coöperatief schild, goed wetende dat Rusland hierin niet dezelfde middelen heeft. Als militaire partner, noch als technologische bondgenoot.
Ook het interne debat over een breed raketafweersysteem, komt op tafel. Want terwijl de VS al dertig jaar plannen maken voor een dergelijk nationaal systeem, zijn de afspraken voor een alliantieoverkoepelende oplossing één van de kinderen van Lissabon. Een werkelijke uitvoeringsdatum voor dit project lijkt echter niet meteen voor morgen. Voordat de VS haar partners zal toelaten om een rol te spelen waarin samen wordt beslist tot het inzetten van deze NAVO-middelen, zal het zonder twijfel eenzelfde financiële inspanning van de Europese leden eisen – een probleem in tijden waarin zowat al haar leden ingrijpend snoeien in hun militaire budgetten. Voor een oplossing ten gronde zullen de VS eerst zelf haar schild moeten laten zakken.
Een gerelateerd onderwerp kent eveneens haar wortels in Portugal: het vinden van een consensus over het gebruik van nucleaire wapens. De ruggengraat van het nucleaire vraagstuk, het hoe wie met wat te ontmoedigen, is al een hele tijd op papier gesteld, de diepte van onenigheid binnen de NAVO kan echter niet langer worden genegeerd. De NAVO probeert immers haar eigen verdedigingscirkel, de ontmoediging van het gebruik en testen én haar controle op wapenbezit met elkaar te rijmen. Tot zover zijn de tegenstrijdige belangen van haar leden nog niet verzoend.
Na de behandeling van het politieke erfgoed van Lissabon, zal de zogeheten ‘smart defence’ kwestie, zoals de secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen het noemt, de uitdaging van (het gebruik van) gekrompen middelen nog verder uitlepelen. Gezien de ijle hoop op een toename van uitgaven voor defensie, moeten de budgetten op een intelligente manier worden besteed; met name door samenwerking van de verschillende leden van de alliantie. Dat dàt nu net de opzet was van de NAVO wordt blijkbaar even over het hoofd gezien. Dat van het warme water, weet u wel. In plaats van de toenemende aanschaf van individuele middelen, moeten de verschillende landen nu hun krachten bundelen en de kosten van de dure militaire uitrusting samen dragen, aldus Rasmussen.
Het idee is niet nieuw, maar de tussentijd, waarin het idee lag te rijpen, heeft gediend voor interne competitiviteit en de uitbouw van een grotere variëteit aan tanks dan er vlindersoorten bestaan.
Het idee van ‘smart defence’ wordt door velen als een aanvaardbare een duurzame oplossing gezien. De politieke realiteit ligt echter net iets anders. Alle grote NAVO lidstaten steunen het principe van samenwerking en het delen van middelen; in de praktijk echter, staan ze allemaal onwillig en huiverachtig om middelen te leveren voor gemeenschappelijke interventies zoals in Libië. Zulke ‘opting-outs’ ontbloten niet enkel de taaie erosie die de NAVO al jaren afslijt, ze hypothekeren in één adem de nieuwe plannen voor de zogeheten ‘intelligente defensie’.
Naast al deze kopbrekers schijnt er misschien toch een ijl lichtpunt op de agenda in Illinois: de lopende ontwikkelingen in de Arabische wereld. Hoewel het nog onmogelijk is om de uitkomst van de Arabische lente te voorspellen, heeft de NAVO getoond dat een doordachte en op vrede gerichte interventie in Libië mogelijk is, terwijl het in één adem het beeld van Noord Afrika lichtelijk heeft ‘verbeterd’. In de komende dagen moet de NAVO een eensgezinde en politieke levenslijn bieden voor een voortgezette steun aan de regio. Op voorwaarde weliswaar dat Libië hierin verzoekt. De deelnemende lidstaten zullen hierover extreem uiteenlopende meningen en verschillen kennen, waardoor de resultaten vermoedelijk allesbehalve ideaal zullen zijn.
Als de heruitvinding van de NAVO al een gestructureerd meerstappenplan wordt, laten we dan hopen dat het stappen voorwaarts zijn.
