De vele acties die momenteel ondernomen worden om de klimaatverandering te beperken zijn zeer lovenswaardig en genieten mijn volle steun; maar ze zijn gebaseerd op het huidige beschikbare recht. Maar gaan ze ook iets systemisch kunnen veranderen?  Hierna wordt uiteengezet dat we best evolueren naar een andere rechtsorde, en wel van de huidige ‘mono-kapitaal-rechtsorde’ (of ‘mono-bron-rechtsorde’) naar een duurzamere en evenwichtiger ‘multi-bronnen-rechtsorde’. Deze nieuwe begrippen worden hierna uitgelegd. Op basis van deze nieuwe rechtsorde is er op systemisch vlak heel veel, im-mens veel mogelijk, en dit tevens snel. Deze rechtsorde gaat immers recht naar de kern van het probleem.

De Britse econome Kate Raworth zei het eerder al vaak: “If you want to change the world, you have to change the world”. Maar dan stelt zich vervolgens de vraag: op welke wijze, hoé, welke wetten of rechtsorde zouden er dan wel moeten ontworpen worden?

Dit kan o.i. gebeuren vanuit een hele bijzondere analyse van onze huidige maatschappij. Zij steunt op het universeel gekende dubbel boekhouden. Dit dubbel boekhouden wordt universeel aanzien als de kern van het kapitalisme.

De maatschappij wordt één grote kapitalistische vennootschap met financieel kapitaal aan de macht.

Eigenlijk is onze moderne maatschappij één grote kapitalistische vennootschap aan het worden. Een vennootschap waarin enkel financiële winst telt, en in wiens boekhouding het financieel kapitaal de baas is. De huidige maatschappij kan dan ook vanuit dit dubbel boekhouden verbeeld worden als een vennootschap met één grote machtsbron: het financiële kapitaal. Inderdaad, de wereld wordt geregeerd door een boekhoudkundige (machts)bron, een zuivere creatie van de mens: het kapitaal. Men zou aldus ook kunnen spreken van de “mono-kapitaal-maatschappij (of ‘mono-bron-rechtsorde’).

Maar om tot een duurzaam veranderingsverhaal te komen, moeten er niet in de boekhouding van de vennootschap van de maatschappij, twee andere grote (machts)bronnen bijkomen? Er zijn immers ook de échte, levende bronnen van mens en natuur.  Zij zijn zonder meer levensbelangrijke, échte bronnen. Aldus wordt er gekomen tot de zogenaamde de drie-bronnen-benadering van de maatschappij, ook nog multi-bronnen-benadering genoemd (“multi-sources”).

In de multi-bronnen-rechtsorde krijgen mens en natuur  systemisch verankerde macht.

De drie-bronnen-benadering lijkt universeel te zijn: er zijn namelijk voortdurend botsingen tussen én IN deze bronnen, zijnde  botsingen in de bron van de mens, botsingen in de bron van het financieel kapitaal. Men handelt verder duurzaam als men de voormelde bronnen niet aantast, ongeschonden en mogelijks versterkt kan doorgeven naar toekomstige generaties. De uitdaging is om tot een duurzaam verankerd evenwicht te komen tussen en in deze bronnen.

Uit de benadering en verbeelding van de maatschappij als vennootschap met de drie voormelde grote bronnen vloeien rechtstreeks meerdere hefbomen voort om dit duurzaam evenwicht te ontwerpen.  Deze hefbomen werden allen in mijn eerdere zeven voorgaande artikelen in De Wereld Morgen uiteengezet, en met als voornaamste hefboom  het duurzame sociaal en coöperatief ‘aandeel’ voor de deelnemers aan het economisch en maatschappelijk leven (ook genaamd: “Share of Society”, of afgekort ‘SoS’): dit zijn dan burgers, maar tevens vennootschappen en verenigingen, maar ook landen. Ook de maatschappelijke verankering van een aantal grote beginselen van het dubbel boekhouden is een belangrijke hefboom. De insijpeling van een aantal grote beginselen van het dubbel boekhouden in de maatschappij is trouwens al aan de gang. Er zouden uiteindelijk dan nieuwe statuten (statuten zijn werkingsregels voor vennootschappen) kunnen opgemaakt worden, waarmee dan vele huidige kapitalistische, niet duurzame regels rechtstreeks zouden kunnen worden ‘over-ruled’ (of eenvoudiger gezegd: terzijde geschoven kunnen worden).

Vanuit de multi-bronnen-benadering zou aldus kunnen overgegaan worden naar een multi-bronnen-rechtsorde. Hierna geven we een aantal voorbeelden die – zonder uitputtend te zijn – de vele mogelijkheden ervan illustreren. Hieruit zal blijken dat middels deze multi-bronnen-rechtsorde de maatschappij systemisch beter ‘opgetuigd’ zou zijn voor de vele uitdagingen die zich voor haar aandienen.

Voorbeelden die de im-mense mogelijkheden van de multi-bronnen rechtsorde illustreren.

(vb-01)  

Bij de Multi-bronnen-rechtsorde zouden vennootschappen gevestigd in belastingparadijzen geen duurzaam sociaal en coöperatief aandeel in de grote vennootschap van de maatschappij kunnen krijgen; en omdat zij geen dergelijk aandeel hebben, zou hen de toegang tot het rechtsgebied en de rechtsstaat ontzegd kunnen worden; ook aan zogenaamde ‘schermvennootschappen’ die gebruikt worden in fraude-constructies en waarover de laatste tijd zo veel te doen is in de Panamadossiers zou het duurzaam aandeel kunnen geweigerd worden. Recent werden er ten andere in Amerika ingrijpende maatregelen genomen ten aanzien van dergelijke schermvennootschappen. Dit kan dus aanzien worden als een concrete toepassing van de multi-bronnen-benadering.

(vb-02)

De huidige boekhoudregels zouden vanuit de multi-bronnen-benadering op die wijze kunnen aangevuld worden dat de economische impact van de geboekte verrichtingen op de bron van mens en natuur meteen uit de boekhouding zou kunnen afgeleid worden. Deze regels zouden de overheden heel wat relevante informatie kunnen opleveren om dan vervolgens de nodige duurzame maatregelen te nemen. Verder zou vanuit de multi-bronnen-benadering de grondslag kunnen zijn om het ‘Bruto-nationaal-Product’ onderdeel te laten uitmaken van het ruimere geheel van de gehele boekhouding van de vennootschap van de maatschappij. In deze boekhouding zou dan het gehele plaatje kunnen aan bod komen, namelijk de aantasting van de bron van de mens en natuur. Dit zal later nog uitgewerkt worden in  een apart artikel.

(vb-03)

Indien aan verenigingen die streven naar duurzaamheid de voormelde Share of society (of aandeel in de grote vennootschap van de maatschappij) zou worden toegekend, dan zouden zij middels dit aandeel met elkaar kunnen verbinden, niet alleen met andere verenigingen in hun eigen land, maar ook met verenigingen over de landsgrenzen heen; ook burgers zouden zich over de landsgrenzen heen zouden zich middels dit aandeel met elkaar kunnen verbinden.

(vb-04)

Niet-duurzame, zuiver kapitalistische rechtsregels zouden vanuit de multi-bronnen eenvoudig ‘over-ruled’ kunnen worden. Er is bijvoorbeeld heel wat te doen over schadelijke stoffen (zoals insecticiden) die de bron van de mens en natuur in gevaar brengen. Er zou een meer concrete en directe rechtsgrond zijn om tegen deze producten harder op te treden en ze ronduit te verbieden  (“De EU heeft zijn criteria afgezwakt, en dus mag het meeste landbouwgif gewoon worden gebruikt”, Trouw, 09 mei 2019). In de multi-bronnen-rechtsorde zou er geen plaats meer zijn voor internationale (WTO) regels die het belang van de markt plaatsen boven duurzame regels die de EU wil opleggen.

(vb-05)

Er is momenteel geen antwoord op de grote gigantische bedrijven die de markt overheersten (‘gigantisme’). Bedrijven die actueel  té groot worden zouden hun duurzaam sociaal en coöperatief aandeel in de grote vennootschap van de maatschappij (Share of Society) niet langer kunnen behouden indien ze té groot worden en zouden verplicht kunnen worden om zich op te splitsen.

(vb-06)

Multi-bronnen zou de grondslag kunnen vormen voor een gefundeerde pandemiewet: het  probleem van de proportionaliteit zou hiermee juridisch beter onderbouwd kunnen worden.  Er zijn verder landen die niet, of veel te weinig krachtdadig optreden tegen het virus, waardoor er steeds maar nieuwe varianten bijkomen (bvb. Brazilië en recent India, dat heel weinig info aanlevert). De multi-bronnen zou een rechtsgrond kunnen opleveren om internationaal actie te kunnen ondernemen tegen dergelijke landen. De bron van de mens is immers in groot gevaar en dan moet de nationale soevereiniteit wijken, iets wat de multi-bronnen-rechtsorde zou kunnen mogelijk maken. Ook zou veel meer transparantie kunnen worden afgedwongen van landen in de strijd tegen virussen; de multi-bronnen-rechtsorde zou ook een concreet instrument kunnen aanbieden om tegen flagrant verkeerde informatie over het vaccin te kunnen optreden.

(vb-07)

In het dubbel boekhouden geldt het zogenaamde “True and fair view”-beginsel van de boekhouding. Dit betekent dat de boekhouding een getrouw beeld van de realiteit moet geven. Er kan gesteld worden dat politieke leiders meer en meer ‘bedrijfsleider’ worden van hun land dat zij leiden. De multi-bronnen-rechtsorde zou een rechtsgrond kunnen vormen om politici (of hen die streven naar politieke macht (bvb. Trump)) te kunnen aanzetten om een “true and fair view” te geven van de maatschappelijke realiteit. Het optreden van Trump, die systematisch feiten ontkent of verdraait, zou aldus in de multi-bronnen systemisch onmogelijk zijn in de mate dat hij blijft feiten verdraaien.

(vb-08)

In het dubbel boekhouden kent men het begrip van de zogenaamde ‘vaste activa’. Dit zijn goederen die op een duurzame wijze belegd zijn, aangewend zijn in het bedrijf en die normaal niet verhandeld worden omdat ze belangrijk zijn voor de bedrijfsvoering (bijvoorbeeld een bedrijfsgebouw). Maar wat gebeurt er echter in onze huidige maatschappij: de kroonjuwelen van vele landen staan in de etalage en worden verkocht aan vreemde mogendheden, die hierdoor méér en méér onze maatschappij inpalmen (of er gebeurt spionage inzake deze strategische sectoren). Aldus ziet men China overal ‘aankopen’ doen (dan wel verkoopt zij goederen waarmee er zou kunnen gespioneerd worden). De multi-bronnen reikt een rechtsgrond aan om een stop op deze ‘uitverkoop’ juridisch te onderbouwen (of om de aantasting van deze strategische sectoren juridisch te onderbouwen).

(vb-09)

De “Share of society” voor vennootschappen zou een mogelijk instrument kunnen zijn om ‘ethisch kapitalisme” af te dwingen. Bedrijven die sjoemelen zouden mogelijks het verlies van hun SoS kunnen riskeren (en meteen geen toegang meer tot de markt krijgen). De SoS zou aldus een concreet instrument kunnen vormen voor overheden ten aanzien van vennootschappen. Ethisch en duurzaam handelen door vennootschappen zou aldus op een systemische wijze kunnen worden afgedwongen.

(vb-10)

Duurzame ideeën zouden naar een beurs van ‘ideeën’ kunnen gaan; hier zouden de ‘burgers-aandeelhouders’ dan kunnen stemmen voor een idee.

(vb-11)

Een Share of Society zou kunnen ontzegd worden aan risicovolle financiële producten, die grote maatschappelijke impact kunnen hebben.

(vb-12)

Sociale media zouden hun SoS kunnen verliezen indien ze té weinig optreden tegen bijvoorbeeld “fake news” of racisme. Er geldt weliswaar de vrijheid van meningsuiting maar deze vrijheid kan m.i. niet misbruikt worden om bestaande feiten te opzettelijk te ontkennen of om openlijk racistisch te zijn. Recent werd  Trump de toegang tot het kanaal van Twitter ontzegd:  eigenlijk zou dit in de termen van de multi-bronnen-rechtsorde kunnen vertaald worden als volgt: Trump verliest zijn Share of Society om toegang te krijgen tot dit kanaal. Andere sociale media zouden op basis van het verlies van de SoS door Trump hem eveneens de toegang tot hun kanaal dienen te weigeren, zoniet zouden zij zelf hun SoS kunnen verliezen.

(vb-13)

De multi-bronnen-rechtsorde zou een sterke basis en rechtsgrond kunnen vormen om al de coronavaccins patentvrij te maken: immers de ‘bron van de mens’ is duidelijk in gevaar.

Aan de hand van de actualiteit kunnen verder steeds bijna iedere dag nieuwe mogelijke concrete toepassingen gevonden worden (bvb recent nog “Gerechtelijk onderzoek naar Panama constructies mislukt” (omdat Luxemburg niet wil meewerken- eigen invoeging), Trends 27.03.2021: in de Multi-bronnen zou een SoS voor landen een systemisch antwoord kunnen vormen om in casu Luxemburg tot meewerken te dwingen).

Vanuit een multi-bronnen-benadering komt men tot een andere manier van kijken naar de realiteit, wordt men verplicht erover na te denken, wat uiteindelijk een andere manier van handelen toelaat.

Toegepast op de klimaatproblematiek zou de benadering (of rechtsorde) kunnen toelaten dat er aan de bron van de mens duurzame grenzen gesteld zouden kunnen worden; en er zouden universele systemische grenzen aan de al-macht van het financiële kapitaal kunnen gesteld worden, financieel kapitaal dat sedert de neoliberale deregulering van het financieel kapitaal letterlijk alles op de hele  planeet kaalvreet…(dit is duidelijk af te leiden uit de beelden die recent werden vrijgegeven en waarop aan de hand van beelden van de aarde de kaalslag duidelijk is waar te nemen sedert het begin van de jaren 80).

Maar vervolgens stelt zich een nieuwe vraag: hoé de huidige ‘gevestigde’ orde doen ommezwaaien. De hiervoor aangebrachte analyse is misschien summier uitgelegd, maar hieruit blijkt wel dat ze streeft naar duurzaam evenwicht in het belang van mens, natuur én de economie. Wie kan daartegen zijn?

Het belang van de verbinding van post-corona- initiatieven

De benadering biedt heel wat universele hefbomen of instrumenten voor bijsturing, zoals hiervoor uiteengezet. Maar de burger moet anderzijds ‘in beweging’ kunnen worden gebracht. Er ontstaan anderzijds overal (‘post-corona’) initiatieven waarbij de mensen zich met elkaar verbinden. Zo ontstond er recent de Verklaring van 30 november 2019, een initiatief van Hans Claus waarin de nadruk wordt gelegd op een globale maatschappelijke transitie en de verbinding van ideeën. Deze initiatieven zouden zich op hun beurt over de landsgrenzen met elkaar kunnen verbinden middels het hiervoor vermeld duurzaam aandeel (“Share of Society”), waarna er dan een ruime grensoverschrijdende beweging zou kunnen ontstaan.

De mens en natuur hebben gewoon recht op een andere, evenwichtiger en duurzamere rechtsorde, en zij zouden dit op juridisch vlak middels en vanuit de multi-bronnen-benadering van de maatschappij ook concreet kunnen maken.

Er is een sluimerende evolutie in de richting van de multi-bronnen-benadering aan de gang; deze evolutie moet enkel een een concrete en sterke vorm gegeven worden, waarmee zij dan versneld zou kunnen worden. En deze – universele – vorm zou kunnen zijn de multi-bronnen-benadering (annex rechtsorde).

Hans Vanhaesebroeck

°1964, Jurist (1987, UG), Speciaal Licentiaat Boekhouden en Fiscaliteit (SLFBO, samenwerking UG/Vlerick), ambtenaar bij de Fod Financiën (BBi), hij vertolkt in deze opinie zijn persoonlijk standpunt; hij schreef mee aan én onderschreef de zogenaamde “Verklaring van 30 november 2019”, een initiatief van Hans Claus (zie de link: https://globalsharedvision.com/ ). Hij werkt tevens de eerste pijler van deze Verklaring uit: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur, met een boekhouding waarin de bescherming van mens en natuur verankerd wordt”.