Er worden nog altijd kinderen uitgehuwelijkt en kinderarbeid is
evenmin uitgebannen. Heeft alles te maken met de armoede, die sinds
2007 niet meer daalt en nu zelfs weer toeneemt. De Stichting voor
onderzoek naar economiebeleid in Turkije (TEPAV) constateerde in 2012
dat 40 procent van de Turkse kinderen in arme huishoudens leeft.
Gevangenissen
Armoede speelt vaak een rol wanneer minderjarigen in de gevangenis
belanden. Volgens Justitieminister Bekir Bozdag bevinden zich
momenteel 1914 minderjarigen in gevangenissen, waarvan er 472 zijn
veroordeeld en de rest in voorarrest zit. Daarnaast zitten 353 jonge
kinderen samen met hun moeders achter de tralies.
De op strafuitvoering gerichte mensenrechtenorganisatie CISST vroeg
Bozdag of er sinds 2002 kinderen in gevangenissen zijn overleden, en
of er kinderen vastzitten om politieke redenen. De minister liet die
vraag onbeantwoord, maar zei wel 71 brieven te hebben ontvangen met
klachten over bedreiging, belediging, het ontzeggen van rechten,
onverschilligheid ten opzichte van medische kwesties en fysieke
mishandeling van jongeren in gevangenissen.
Marteling
Hoewel er zeker minder wordt gemarteld in Turkije dan voor het
aantreden van de AKP in 2002 (wat zeker als een verdienste van die
partij geldt), verschijnen er nog altijd berichten over
martelpraktijken in gevangenissen. Ook kinderen worden er het
slachtoffer van. Begin dit jaar klaagden minderjarigen in de
Sakran-gevangenis in de provincie Izmir bijvoorbeeld, omdat bewakers
hen sloegen en sigaretten op hun lichaam uitdrukten.
Een sterk punt van de Turkse samenleving is dat dergelijke misstanden
nooit zonder reactie blijven. Veertien maatschappelijke organisaties
luidden de noodklok over de omstandigheden waaronder jongeren
gedetineerd worden. Er werd zelfs aangedrongen op het sluiten van
jeugdgevangenissen. Dat zal bij de AKP geen gehoor krijgen, want daar
is men voornemens om tien nieuwe gevangenissen voor minderjarigen aan
de reeds bestaande vijf toe te voegen.
Seksueel misbruik en moord
Seksueel misbruik van kinderen behoort tot de grootste sociale
problemen in Turkije en nam de laatste tien jaar sterk toe. In 2002
kwamen er nog 8146 meldingen bij Justitie over binnen, maar in 2012
was dat cijfer opgelopen tot 32.988; een toename van 400 procent. En
dit is zeer waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg, want vaak
wordt van seksuele vergrijpen tegen kinderen geen aangifte gedaan.
Veel aandacht was er vorig jaar voor de moord op de negenjarige Mert
Aydin. Na op 6 april vermist te zijn geraakt, werd zijn lichaam drie
dagen later gevonden op een vuilstortplaats; verkracht, gemarteld en
gewurgd. De dader was een vriend van Merts vader. Hij zei zelf
slachtoffer te zijn van verkrachting.
Schokkend was verder de moord op de zesjarige Gizem Akdeniz. Na op 27
april als vermist te zijn opgegeven, werd haar dode lichaam twee
dagen later gevonden. Ze was geslagen en levend in brand gestoken. De
dader was een familielid dat een condoleancebezoek aan de ouders had gebracht en had deelgenomen aan de zoektocht naar het kind. Hij zei tot
zijn daad te zijn gekomen omdat de ouders van Gizem niet wilden dat hij met
haar oudere zuster trouwde.
Doodstraf
Vooral in de eerste vier maanden van vorig jaar gaven moorden op
kinderen aanleiding tot veel publieke verontwaardiging. President
Erdogan reageerde: ‘Dergelijke misdaden verdienden de doodstraf als
we die niet hadden afgeschaft.’ Dat laatste lijkt Erdogan te
betreuren. Twee jaar geleden sprak hij zich uit voor de doodstraf in
Turkije.
Een herinvoering van de doodstraf zit er (gelukkig) niet in, maar de
regering stelde wel zwaardere straffen voor op kindermisbruik. De
straf op verkrachting van kinderen zou komen te staan op twintig
jaar, met een aanvullende tien jaar als de dader een familielid is.
Het wetsvoorstel werd echter uitgesteld, na de mijnramp in Soma.
Of alleen zwaarder straffen seksueel misbruik van kinderen terug kan
dringen, is sowieso de vraag. In de VS lukt dat niet. Daar blijft het
ondanks de lange gevangenisstraffen een enorm probleem. In ieder
geval is meer onderzoek nodig. Daar ontbreekt het aan in Turkije.
Kinderpornografie en prostitutie worden niet onderzocht en wat er aan
onderzoek wordt gedaan richt zich te weinig op de sociale aspecten
van kindermisbruik.
Mazelen
Een probleem van een geheel andere orde dat kinderen in Turkije kan
treffen, is mazelen. Het aantal gevallen van die gevaarlijke
kinderziekte is de laatste jaren sterk toegenomen. In 2005 waren er
1119 gevallen, in 2009 nog maar zeven, maar vorig jaar opeens 7405.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) was dat na China en
Nigeria het hoogste aantal in de wereld. De toename wordt verbonden
aan de komst van vluchtelingen uit Syrië. Vorig jaar zette een
daling in, maar de situatie blijft zorgwekkend.
Minister van Volksgezondheid Mehmet Müezzinoglu maakt zich weinig
zorgen. Hij houdt vast aan de daling en zegt dat ‘alles onder
controle’ is. Mazelen ontbreekt echter op de lijst van te
bestrijden besmettelijke ziekten zoals die voorkomt op de begroting
voor 2015.
Aytug Atici, een kinderarts en volksvertegenwoordiger van de
oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP), begrijpt dat
laatste niet. Itici is ook bezorgd over vaccinaties, die volgens hem
vaak alleen maar op papier worden uitgevoerd. Volgens Atici is de
toename van mazelen tot vorig jaar daarom een voorbode van wat
Turkije nog te wachten staat. Zo signaleert hij het risico op een polio-uitbraak.
Itici verbindt de gezondheidszorg aan het economiebeleid van de
regering:
‘Het neoliberale gezondheidsbeleid heeft de mentaliteit van artsen
veranderd. Ze zijn niet langer publieke gezondheidswerkers, maar
vrijemarktdoktoren. De architect hiervan is de AKP-regering, met haar
programma om de gezondheidszorg te transformeren.’
Babysterfte
Atici krijgt bijval van Cavit Icik van de Haceteppe Universiteit in
Ankara. Ook hij herkent een probleem met vaccinaties. Icik bestrijdt
dat de toename van mazelen alleen wordt veroorzaakt door Syrische
vluchtelingen. Indien gevaccineerd, waren Turkse kinderen niet besmet
geraakt, zegt hij.
Icik noemt verder de recente toename van de babysterfte met 0,04
procent, waarbij die onder Syrische baby’s niet is meegeteld. De
babysterfte in Turkije is altijd hoog geweest vergeleken met landen
met een vergelijkbaar BNP, maar daalde in ieder geval jaren achtereen
gestaag. Tot 2012, want dat jaar constateerde het Turkse instituut
voor statistiek TUIK dat de babysterfte weer toenam. In het licht van
de veel gelauwerde verbetering van de gezondheidszorg in Turkije
klinkt dat ongeloofwaardig.
Gezondheidszorg
Zeker, de gezondheidszorg is het laatste decennium verbeterd, maar
niet in een mate die de sterke economische groei van de laatste jaren
doet veronderstellen.
Volgens statistieken van de Organisatie voor economische samenwerking
en ontwikkeling (OECD) gingen de uitgaven aan gezondheidszorg in
Turkije fors omhoog gedurende de eerste AKP-jaren, met dertien
procent van het BNP in 2006. In 2007 (in veel opzichten een keerpunt
in het beleid van de AKP) kwam daar een einde aan.
Op een negatieve dip in 2009 na wordt er sindsdien weer meer aan
gezondheidszorg uitgegeven, maar nog altijd een stuk minder dan voor
2007. In 2012 lag het op 5,4 procent van het BNP. Dat is het laagste
percentage van de OECD-leden, terwijl Turkije onder die landen toen
wel de snelst groeiende economie kende.
Culturele factoren
Van de EU-landen wordt alleen in Roemenië minder uitgegeven aan
gezondheidszorg dan in Turkije. Tegelijkertijd ligt de babysterfte
daar 50 procent lager dan in Turkije. Dat is een indicatie dat er
naast problemen met de gezondheidszorg andere factoren spelen.
Jesko Hentschel, een econoom van de Wereldbank die Turkije
bestudeerde, legt een verband met de achterstand van meisjes binnen
het onderwijs. Essentiële informatie over gezondheid bij de zorg
voor kinderen bereikt hen daardoor slecht of zelfs geheel niet. Dat
laatste kan uiteraard niet los worden gezien van de geringe
prioriteit die conservatieve Turken toekennen aan goed onderwijs voor
meisjes.
Andere culturele factoren spelen eveneens een rol, zegt Ilkner
Yuksel, een demograaf van de Haceteppe Universiteit. Yuksel verbindt
de hoge babysterfte aan de afwijzing door conservatieve Turken van
medische assistentie bij bevallingen, als daar noodzaak toe bestaat.
Onderwijs kan worden verbeterd, zoals culturele gewoonten kunnen
worden bijgestuurd. Met een regering die eerherstel van conservatieve
waarden voorop plaatst, kan dat echter nog wel even duren. Ondertussen
krijgen kinderen de rekening gepresenteerd.
Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een
politieke biografie van Turkije (2012, uitgeverij EPO, Antwerpen)
