Volgend weekend presenteert de federale regering haar relanceplannen. Wij zorgen in tussentijd nog voor broodnodige kritische inspiratie.

“Werken aan tunnel Wetstraat leggen verborgen productiehal van Europese voorstellen en rapporten bloot: eurocraten zien voor het eerst daglicht en andere levende wezens.”

Het zou een krantenkop in komkommertijd kunnen zijn. Six-Pack, Two-Pack, Euro-plus Pact, Europees Semester, EU2020 Strategie, Fiscal Compact, Rapport Van Rompuy… Wie houdt het allemaal bij en in welke realiteit leven onze euroambtenaren?

Achterhaalde dogma’s

Zonder hun complexiteit over het hoofd te willen zien, bovenstaande Europese voorstellen schrijven steevast dezelfde politieke lijn voor:
1. bezuinigingen bij de overheden
2. structurele hervormingen om de (loon)kosten te drukken.

Deze beleidslijnen zijn het resultaat van een onverwoestbaar geloof in klassieke economische dogma’s.

Enerzijds is er het onuitroeibare “Bespaar en u zal groeien”.
Anderzijds “Hervorm uw arbeidsmarkt en u zal produceren”.

Deze dogma’s zijn achterhaald, zowel in de praktijk als in de economische wetenschap.

Competitief op een kerkhof

Zijn budgettaire bezuinigingen te verzoenen met economische groei? De praktijk (zie de VS of Japan), maar ook rapporten van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) leren ons van niet. Er bestaat niet zoiets als ‘expansief’ bezuinigen.

De structurele hervormingen leggen dan weer een volledig verkeerde klemtoon. Ze gaat ervan uit dat wanneer je economisch gunstige voorwaarden creëert aan de aanbodzijde van je economie (bij de ondernemingen) de groei vanzelf op gang komt.

Inderdaad, ik moet het ook altijd een tweede keer lezen voor ik het begrijp… Een economisch fabeltje, aangezien het de vraagzijde (consumenten, investeerders en overheden) van de economie vergeet. Je kan competitief zijn op een kerkhof, maar je zal er weinig afzet vinden.

Dat heet ‘zombie-economics’.

Slechte diagnose, dodelijk medicijn

De mirakeloplossing van bezuinigingen en structurele hervormingen stoelt op een verkeerde lezing van de crisis. De kritieke situatie waarin de eurozone zich bevindt, is tweeledig.

Allereerst zijn er de problemen bij de zogenaamde ‘PIGS’ landen. In Ierland, Griekenland, Portugal en ondertussen ook Spanje, Cyprus en Slovenië staan de overheidsfinanciën onder druk ten gevolge van de bankencrisis.

De financiële markten (en recent opnieuw bankproblemen) duwden deze landen in een neergaande spiraal van hogere intrestvoeten, betalingsproblemen, saneringen, lagere groei, terugvallende inkomsten, hogere tekorten, ….

De bankenunie zal ons enkele maanden respijt gunnen, maar zolang politici niet inzien dat er drastische monetaire veranderingen nodig zijn (verbreding rol Europese Centrale Bank (ECB) en Eurobonds) zullen deze landen verder naar beneden tuimelen en de rest in hun val meesleuren.

Lege achterband

Ten tweede is er een probleem dat geldt voor de hele Europese unie: de ineenstorting van de economische vraag.

Door de onzekerheid rond het voortbestaan van de euro houden consumenten en bedrijven de vinger op de knip en bouwen ze hun schulden af. Ze anticiperen al op een mogelijke desintegratie van de eurozone.

Bovendien zorgt de preventieve besparingsdrift bij alle lidstaten – uit angst voor een afstraffing van de financiële markten en sancties vanuit de EU – voor een verdere inkrimping van de vraag.

Overheden die besparen op een moment dat de privésector schulden afbouwt, is als een fietser die zijn achterband leeglaat omdat zijn voorwiel toch al plat staat. Waanzin, met andere woorden.

Stop de vicieuze cirkel

Overheidsschulden zijn op zich geen probleem, het is de achterliggende ‘waarborg’ die bepaalt of een schuldenniveau leefbaar is. Bij een overheid is deze waarborg de capaciteit om inkomsten, dus belastingen, te genereren.

Landen als Spanje zijn in sé solvabel, maar worden door het spel op de financiële markten in een liquiditeitscrisis gedwongen, waarna insolvabiliteit dreigt.

Dat gaat zo: door de hoge rentes kunnen moeilijk nieuwe financiële middelen opgehaald worden, waarna door de opgelegde bezuinigingen de groei stokt, de belastingsinkomsten dalen en uiteindelijk de totale terugbetalingscapaciteit (solvabiliteit) daalt.

Het is één grote vicieuze cirkel die enkel gestopt kan worden door de focus te verschuiven van het op korte termijn afbouwen van overheidsschulden en tekorten naar een consolidatie op langere termijn.

Verkeerde ideeën, foute economie: wat moeten wij doen?

Ja, we moeten als progressieve krachten kwalitatieve jobs eisen, en duurzame groei, en uitgebouwde publieke voorzieningen, en respect voor sociale rechten, maar dat is het einddoel. We mogen doel en middelen niet met elkaar verwarren.

Om dat doel te bereiken moeten we vooral in de hoofden van onze politici en de publieke opinie een déclic maken, een déclic weg van de klassieke economische principes.

Zolang we dat niet bereikt hebben, heeft het geen zin om met bovenstaande slogans over straat te lopen. Zolang het steriele economische denken het politieke en maatschappelijke debat blijft domineren, zullen we enkel afdrijven van bovengestelde doelen.

Sommige economen slagen erin om dit debat op gang te brengen, maar het blijft prediken voor eigen kerk. Dit is een crisis van verkeerde ideeën, van foute economie. Het is aan iedereen die zichzelf ‘progressief’ noemt om dit te benadrukken, zodat we niet beschuldigd kunnen worden van het scanderen van holle slogans en het propageren van een irreëel  wereldbeeld.

De argumenten liggen op tafel, laat ons ze gebruiken.

Lars Vande Keybus, adviseur studiedienst federaal ABVV