De les in geschiedenis als verhaal van Bart De Wever (DS 24-25.03) is verleidelijk maar verderfelijk. Wanneer Lisa Simpson ontdekt dat de stichter van de stad een misdadiger is en ze op het cruciale moment zwicht voor de groepsdruk om dat niet openlijk te zeggen en ja zelfs luidop herhaalt dat hij een groot man was, maakt ze zich schuldig aan negationisme. Orhan Pamuk was ook beter gezwicht voor de groepsdruk en had ook beter gezwegen over de Armeense genocide. Zoals de Israëlische historicus Ilan Pappe ook beter zijn boek over de ethnische zuivering van Palestina niet had geschreven. Nu heeft hij zijn land moeten verlaten en zit hij in asiel aan de universiteit van Exeter. En wordt hem het spreekrecht ontzegd (zoals tot twee keer toe gebeurde in Antwerpen). Dus de les die De Wever trekt uit het verhaal van Lisa Simpson, is een heel slecht argument. Het zegt, uiteindelijk, dat collectief negationisme onvermijdelijk is.
Natuurlijk is geschiedenis, ook de persoonlijke, een geheel van verhalen. Maar, de zee van verhalen, om met Salman Rusdie te spreken, wordt juist bezoedeld door hen die die verhalen willen politiseren en manipuleren door er één identieit te willen uit distilleren (men leze daarover zijn prachtige sprookje Harun en de zee van verhalen). Natuurlijk is identiteit opgebouwd uit een geheel van verhalen, maar dan wel een complex van lagen en brokstukken van verhalen: iemand is Christelijk, Vlaming én Belg, mannelijk of vrouwelijk, maar ook een beetje Grieks, joods, Zen, barok, enzovoort. Een eenheid, een “identiteit” is dat niet. Identitiet is meervoudig en gelaagd, zo niet wordt ze simplistisch en gevaarlijk.
Zoals Amin Malouf aantoonde in zijn romans is het mediterrane gebied altijd een smeltkroes van culturen, religies en identiteiten geweest. Volgens hem leidt identiteitsdenken vaak tot geweld, tot “moorddadige identiteiten”. Identitaire reflexen zijn het voorspelbare maar slechtst mogelijke, regressieve antwoord op globalisering, zoals de golf fundamentalismen (het christelijke in Amerika, het joodse in Israel en het islamtische) wereldwijd aantoont. De identitaire gemeenschap waar De Wever van droomt, is een gevaarlijke fictie, zeker vandaag de dag. Met mijn buren, de Marokkaanse bakker, de Iraanse nachtwinkelier, de Pakistaanse kruidenier, maak ik meer een gemeenschap uit – whatever that might be – dan met de Verkavelingsvlamingen uit Bommerkonte.
Ook De Wevers particulariteitsdenken loopt mankt. Er bestaat niet zoiets als een “morele, particuliere code”, dat is een begripsverwarring. Van Christus tot Kant is moraal universeel of niet. Zeden en gebruiken zijn particulier, maar moraal kan niet particulier zijn. ‘Gij zult niet een ander aandoen wat ge niet zelf wilt dat een ander u aandoet’, dat is geen beslissing over bijvoorbeeld varkensvlees eten of niet. Moraal is wat culturele identiteit openbreekt: de Samaritaan, de misprezen buitenstaander, en niet de farizeeër, de hooggeprezen drager van de eigen religieuze traditie, is de ware figuur van moreel gedrag. En geen enkel, al dan niet leugenachtig, groot of klein verhaal kan daar wat aan veranderen.
Dus de zoetgevooisde, erudiete les over geschiedenis, narrativiteit en identiteit van De Wever is slecht gedacht, misleidend – de verwarring begint al wanneer politici essayist spelen – en ja, helaas, ronduit verwerpelijk.
Lieven De Cauter is cultuurfilosoof
