Het morele deficit van Europa’s migratiebeleid

Het Europees migratieprobleem houdt aan en is van dergelijke orde dat urgente maatregelen op Europees niveau verder moeten gaan dan hetgeen vandaag gebeurt. Ruim duizend mensen verdrinken jaarlijks in de Middellandse Zee, maar doortastendheid blijft nog steeds uit. Op 23 april stierven nog eens ruim honderd mensen, wat het aantal voor 2021 al op meer dan vijfhonderd plaatst. Dit EU-migratiebeleid faalt en rammelt.

dinsdag 18 mei 2021 13:00

Spread the love

Mensenrechtenbeleid

Europa ziet zichzelf als voorvechter van mensenrechten en spreidt graag zijn normatieve macht tentoon op het politieke wereldtoneel. Bij zowel bilaterale als multilaterale overeenkomsten met derde landen worden mensenrechten vaak als voorwaardelijk gebruikt. “We drijven geen handel of leveren geen steun als niet voldaan wordt aan inspanningen die nodig zijn om de mensenrechten in het land te verbeteren”, is dan meestal het devies.

In 2020 had Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, het erover in haar State of the Union, waarbij ze beloofde om “economische en diplomatieke slagkracht te gebruiken om overeenkomsten te sluiten die een verschil maken op het gebied van ethische kwesties, mensenrechten en milieukwesties (1)”. Vele derde landen geven gehoor aan deze oproep, wat ook toe te juichen valt. Maar de afwezige Europese zelfreflectie wanneer het over vluchtelingen gaat stoot tegen de borst.

Hoe kan een continent dat zijn politieke macht uitoefent aan de hand van normen en waarden mensen schijnbaar onverschillig laten verdrinken? Als Europa het aantal doden op zee echt wil reduceren zal het eerst en vooral iets moeten doen aan het agentschap ter controle van de buitengrenzen, Frontex, dat ook de Middellandse Zee bewaakt samen met de nationale diensten voor grensbewaking van de EU-lidstaten. Het agentschap is het morele spoor al een tijdje bijster.

Frontex

De berichten over het Europese migratiebeleid zijn niet mals. Een simpele zoekopdracht naar “Frontex” op internet levert meerdere smadelijke artikelen op. De schandalen waaraan het agentschap wordt gelinkt zijn legio. Het gaat daarbij over illegale pushbacks* (2), controversiële samenwerking met de Libische kustwacht (3), geruchten over corruptie (4) en vraagtekens bij het handelen van Frontex-directeur Fabrice Leggeri (5). Het agentschap houdt zich evenmin aan de afgesproken aanwerving van veertig mensenrechten-experten en onderhandelt met grote security-bedrijven over de aankoop van zeer gesofisticeerde apparaten die hen de mogelijkheid biedt vluchtelingen beter op te sporen en te controleren (6).

Al deze problemen met een agentschap dat een enorm budget ter beschikking krijgt, ruim vijfhonderd miljoen euro in 2021 (7), zijn verontrustend. Ook al zijn er nu signalen vanuit de Europese Commissie die erop wijzen dat Frontex voortaan stevig gecontroleerd wordt, toch komen die signalen enerzijds laat, anderzijds zijn er nog vele andere leden van de Europese Commissie en Europarlementariërs die Frontex de hand boven het hoofd houden (5).

Een Europees agentschap

Het agentschap moet dus door het stof. Een ander aspect van zijn huidige werking is minstens even wraakroepend. Frontex is immers een agentschap dat niet alleen is opgericht en gefinancierd, maar ook gecontroleerd zou moeten worden door Europese instanties. Veertigduizend mensen zijn ondertussen ten prooi gevallen aan die illegale pushbacks, wat resulteerde in minstens tweeduizend doden op zee.

Het systematische karakter van het Europese beleid is daaraan schuldig. Dit gaat niet over een voorval van onoplettendheid of een menselijke fout, maar is een van de gevolgen van het jarenlange dehumaniseren van vluchtelingen (steevast “illegalen” genoemd) waardoor de morele grens zodanig vervaagt (8) dat er enkel geageerd wordt naar de eigenlijke doelstelling van het Europese migratiebeleid. Die doelstellingen kunnen worden samengevat als: alle deuren naar Europa sluiten en de migratiecontrole externaliseren naar de Noord-Afrikaanse landen, vergoelijkt door de coronapandemie (9).

Maar deze zaken gaan niet om het migratiebeleid. Het doet er de facto niet toe of er een stringente methode gehanteerd wordt in het al dan niet toelaten of opvangen van vluchtelingen. De kern van de zaak moet zijn dat hoog oplopen met “mensenrechten en ethische normen” de geloofwaardigheid van Europa teniet doet wanneer EU-lidstaten en agentschappen te laat reageren op noodoproepen, pushbacks uitvoeren en gebalde apparatuur kopen.

Verdwenen kinderen

Alsof het voorgaande nog niet tragisch genoeg is, verdwijnen kinderen op het Europese vasteland aan een onnavolgbaar tempo. Een onderzoek van The Guardian en het journalistieke collectief Lost in Europe stelde vast dat ruim achttienduizend kinderen – sinds hun aankomst in Europa – in de voorbije drie jaar spoorloos zijn. Dit is opnieuw een voorbeeld van de totale absentie van een eengemaakt en coherent beleid op Europees niveau. De EU-Lidstaten houden geen gegevens bij of spelen geen gegevens aan elkaar door waardoor dergelijke wantoestanden kunnen gebeuren (10).

Europa geniet economisch reeds lang van de eengemaakt markt, maar over het per definitie meest grensoverschrijdende domein, migratie, vertoont de Unie geen dadendrang. Er is een compleet gebrek aan een gestroomlijnd beleid. Europa is niet alleen de speelbal van de landen aan de Middellandse Zee die het moeten stellen zonder veel hulp van andere lidstaten, het is ook de belichaming van een steeds rechtser politiek klimaat dat zich van nature hard positioneert wanneer het over migratie gaat. Steeds strengere maatregelen zijn daar het gevolg van wat de situatie op de Middellandse Zee bemoeilijkt.

Wanhoop

Vluchtelingen proberen in mensonterende omstandigheden de oversteek naar het Europese vasteland te maken juist omdat er geen legale wegen voorzien zijn (11). Wat overblijft zijn illegale wegen met hulp van smokkelaars die munt willen slaan uit wanhopige mensen en levensbedreigende omstandigheden.

Het is net ook deze bevinding die de kern van dit betoog raakt. In relatie met derde landen – ook op het Afrikaanse continent – zegt Europa zo vaak dat mensenrechten moeten worden gerespecteerd. Maar ondanks berichten over folteringen in Libische vluchtelingenkampen (11) – toch niet bepaald een blijk van respect voor mensenrechten – vindt Europa wel de bondgenoot bij uitstek in de Libische kustwacht. Ze rekent daarbij op die kustwacht om vluchtelingen te redden als op te vangen. Iets wat het zelf ook kan doen.

Er kan veel worden gezegd. Dat de situatie dringend moet veranderen bijvoorbeeld. Dit zou een goed uitgangspunt zijn voor een artikel in 2015-2016, toen de ‘migratiecrisis’ losbarstte. Het is niet de eerste keer dat er snoeiharde kritiek komt en het zal niet de laatste keer zijn. Wat overblijft is wanhoop en kwaadheid over de hypocrisie en willekeur waarmee Europa zijn waarden van de mensenrechten in de praktijk toepast.

Note:

*Definitie “pushback”: Pushbacks zijn een manier waarbij vluchtelingen en migranten worden teruggedreven over een grens – meestal onmiddellijk nadat ze die zijn overgestoken – zonder rekening te houden met hun individuele omstandigheden en zonder enige mogelijkheid om asiel aan te vragen of argumenten tegen de maatregelen aan te voeren. genomen. Push-backs zijn – naast andere wetten – in strijd met het verbod op collectieve uitzettingen zoals vastgelegd in het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens (12).