Onderzoek en interviews verlopen onder een goed gesternte. Zo ook het interview met Christiane, woordvoerster van de bewoners voor de renovatie blok per blok. De filmmakers leren ondermeer dat het hier om een zeldzame tuinwijk gaat die op de erfgoedlijst staat. Ze is een voorbeeld van de sociale heropbouw van het land na de eerste wereldoorlog. Volgend jaar is dat 100 jaar geleden. Sommige families leven al meerdere generaties in Bernadette.

De wijk werd de speelbal van partijpolitiek gekrakeel in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Daarop dienden een groep bewoners klacht in omdat er schimmel op de muren stond van een aantal huizen. Waarop de rechter sociale huisvestingsmaatschappij WoninGent veroordeelde als slechte huisbaas.

Terecht. Een schande voor een sociale huisvestingsmaatschappij. WoninGent ging in beroep en de zaak wordt behandeld op 10 juni 2021 voor het Hof van Beroep in Gent. WoninGent en de stad verloren de trappers: ze willen ineens de wijk plat smijten om de nieuwe “tuinwijk van de 21ste eeuw” te bouwen. Ze houdt daarbij geen rekening met de bewoners van een straffe typisch Gentse woongemeenschap vlak bij Oostakker-Lourdes.

Is het een beruchte buurt? Zeker! Maar ze is ook hecht en fier als gemeenschap met alle samenhorigheid én conflict, rust én onrust, reputatie (“de blokken”) én vooroordelen (“getto”, “marginaal”) die daar bij horen.

En hier begint het verhaal van Christiane. Moe getergd spreekt ze voor de camera van de jongeren over een gevoel van schaamte en onmacht: “Het enige wat ons kan redden is een mirakel”.

Dit is een verwijzing naar de persoon aan wie de wijk haar naam dankt: Bernadette Soubirous. Maria, de moeder van Jezus, verscheen aan Bernadette in Lourdes in 1858 als onbevlekt ontvangen. Het deed Markiezin de Courtebourne-de-Nédonchel besluiten om in de tuin van haar kasteel in Oostakker, een kilometer van onze wijk, een grot, basiliek en bedevaartsoord te bouwen.

In de nacht van 20 december 2020, vlak voor Kerstmis, betrekken de jongeren twee huizen in de wijk: Bernadettestraat 416 en 418. Zij wonen daar sindsdien, coronaproof. (Een van die huizen heet nu het “planbureau”.)

De rest van het verhaal kent de lezer uit de berichtgeving in lokale kranten. De nieuwe bewoners werden met open armen ontvangen door de buurtgemeenschap. Ze kregen inzage in het Bernadette-dossier, werden ondersteund door experten, en kwamen zowel de woonmaatschappij als Stad Gent ter hulp. Oud en jong hebben de handen in elkaar geslagen, consequent staand op hun grondrecht: “het recht op een behoorlijke huisvesting” (art. 23 van de Belgische grondwet).

Het bestuur van de stad en de maatschappij stellen zich sindsdien defensief op. Dit is niet verwonderlijk: ze ontwijken al sinds 2018 het debat. Bernadette was goed voor partijpolitieke profilering, terwijl men tegelijk de uitdrijving van de bewonersgemeenschap versneld uitvoerde in het vooruitzicht van de zitting van de rechtszaak van 10 juni.

De weigering om de wijk blok per blok aan te pakken staat symbool voor het gebrek aan respect voor wie uit de boot dreigt te vallen na de uitzonderingstoestand door de coronamaatregelen. In Gent hingen tijdens de eerste lockdown affiches waarop stond: “IK U OOK”. Ze stonden symbool voor de verbondenheid die we voelden voor de inspanning die we deden om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Met dat prille gemeenschapsgevoel dat dwars stond op zowel het buikgevoel van de populisten als het NIMBY van de betere middenklasse, hebben onze beleidsmakers niks gedaan.

Het mirakel van Bernadette zal pas hebben plaats gevonden wanneer we de conclusies trekken uit de vastgoed- en grondspeculatie die het volk tot schuldhorigheid terugbrengt.

De overheid heeft de cruciale hefbomen voor een sociaal woonbeleid uit handen gegeven. Door failliete speculatieve banken en een speculatieve munt te stutten heeft ze zich verbonden tot een onrechtvaardig, onwerkbaar en ongrondwettelijk euro-beleid van privatiseren en besparen: in de zorg, de sociale huisvesting, maatregelen voor klimaatverantwoordelijkheid en biodiversiteit … Het ondermijnde onder meer de weerbaarheid van onze instellingen om fenomenen zoals de huidige epidemie aan te kunnen. De houding van WoninGent en de stad Gent zit helemaal in deze logica.

Goede naam krijgt voorrang op goed bestuur. Eigenaar spelen is belangrijker dan sociaal bestuur. Voldongen feiten verhinderen participatief management. Criminaliseren verhindert dialoog. Natte vingerwerk en promo komen in de plaats van ernstig studiewerk vanop het terrein. Korte termijn-denken verhindert reflectie over duurzame oplossingen wat betreft de wooncrisis. Schuldaflossingsbeleid krijgt voorrang op investeren.

Terecht kan je de bedenking maken: de heropstanding van een lokale gemeenschap, zoals Bernadette, biedt misschien wat soelaas, maar op huizenprijzen kan dat geen invloed hebben. We beweren het tegendeel. Iedereen weet dat het voor leden van een gemeenschap onkies is om teveel aan te dringen om uitwisseling onder elkaar enkel in termen van geld uit te drukken, net zoals het in zo’n context onbeleefd is om een schuld meteen terug te betalen. De speculatie op vastgoed, waar ook de middenklasse toe verplicht wordt, is enkel mogelijk in een klassieke markt: we zijn allen totale vreemden van elkaar; dus er is geen vertrouwen in uitwisselingen tenzij ze in geld kunnen worden uitgedrukt; tenzij je voor elk uitstel en elke onzekerheid maximaal gecompenseerd wordt. Alleen in een dergelijke context kan iemand zonder verpinken zijn huis aan zoveel meer geld dan hij zelf heeft neergeteld aan jongere mensen verkopen.

Grond in de buurt van een welvarende stad waar woningen kunnen op gezet worden is bijzonder kostbaar. Wie daar controle over krijgt kan daar makkelijk veel geld mee verdienen. De strategie bestaat erin om eerst een volledige vervreemding tot stand te brengen tussen alle bewoners, zodat men het mechanisme van de luchtbel-economie vrij spel kan geven. Het delokaliseren van de plaatselijke bewoners en het plat gooien van huizen zijn daar etappes van.

Eindige handelingen zijn tekens die iets losmaken bij anderen. Wanneer er zo genoeg zijn, krijgen we misschien zelfs een verhaal, een nieuw groot verhaal dat we delen, dat vertrouwen schept tussen de mensen die het delen. Misschien gaan die affiches met “IK U OOK” daar over: een wij, een gemeenschap, het volk.

De Bernadettegemeenschap is niet alleen. Ze stelt voorlopig kleine, en heel concrete eisen. Maar die geven uitdrukking aan iets groter: fenomenen die zich voordoen op vele plaatsen in de wereld. De uitzonderingstoestand die ontstaan is met de pandemie, sterkt de verantwoordelijkheidszin, de waakzaamheid, het verzet, de veerkracht van mensen die iets willen doen. Ze trekken het gele hesje aan in het besef dat het zonder de burgers niet meer kan.

Of het nu gaat om enerzijds op het eerste zicht kleine dossiers als de Sint-Annakerk in Gent, het Gravensteen in Gent, de gascentrale in Wondelgem of onze Sint-Bernadette vlakbij Sint-Amandsberg, anderzijds grotere thema’s zoals de maatregelen nodig omwille van klimaatverandering, of de relance die nodig zal zijn na de pandemie … – burgers zien hun grondrecht beknot en hun toekomst gehypothekeerd door ‘rent-seeking‘ van privaat kapitaal. Ze wensen voorrang van het algemeen belang op private financiële belangen.

Raf Verbeke is grondrechtenactivist en geel hesje.

Wim Christiaens is grondrechtenactivist en filosoof.