Er is nogal wat
te doen rond de herdenking van de Groote Oorlog. Om een idee te krijgen van de gruwelen van
14-18, schetsen de boeken Civilisatie van Georges Duhamel en Het kielzog van
de oorlog van Ellen La Motte een treffende en 
dramatische inkijk van wat erop de slagvelden gebeurde.

Het klinkt
vandaag misschien merkwaardig, maar in de naoorlogse periode dergelijke
kritische boeken publiceren, getuigde van moed. Duhamel schreef het in 1918 onder
het pseudoniem Denis Thévenir. Als arts aan het front voerde hij in 51 maanden meer
dan 2300 operaties uit en verzorgde meer dan 4000 gewonden.

Het boek van de
Amerikaanse verpleegster La Motte verscheen in 1916 en werd kort nadien
verboden. Om de woorden van vertaler Erwin Mortier te benadrukken: het boek
doofde alle hoop en illusie! Deze twee boeken zijn aangrijpende
anti-oorlogsmanifesten en tonen nog maar eens aan dat we pas in de hospitalen
zien wat oorlog voeren werkelijk inhoudt.

Een klein, maar
betekenisvol verhaal gaat over mijn grootvader. Ik vermoed dat er duizenden van
die dramatische verhalen zijn, die bij wijze van spreken het daglicht niet
zien. Zoals vele visserszonen werd Henri Calcoen op de 29ste juli van 1915
opgeroepen voor de actieve dienst.

Op basis van zijn immatriculatienummer (C/5716
) heb ik zijn dossier kunnen inkijken in het legermuseum van Brussel (overgebracht
uit de militaire archieven). Alles was netjes geordend in een vergeeld mapje,
de klemmetjes waren doorroest. Eén bijzonder document viel me op: een rapport wegens
zijn moedig gedrag in gekwetste toestand tijdens een beschieting met
gasgranaten (tijdens de nacht van 19 op 20 september 1918).

Grootvader heeft
veel verteld over de oorlog, maar dit feit nooit vermeld. Zoals vele oud-soldaten
had hij een hekel aan geweld en oorlogsfilms op de televisie werden steevast
geband! Driemaal is hij opgenomen in Franse hospitalen, gepakt door gas. Bizar
genoeg mogen de geneeskundige dossiers nog steeds niet ingekeken worden.

Een
ander opmerkelijk formulier in zijn dossier is een soort van evaluatiedocument avant
la lettre, waarin de houding van de soldaat tijdens de veldslagen kort werd
genoteerd. Op ma’s zolder heb ik geen correspondentie over de oorlog gevonden.
Ik vermoed dat mijn grootvader weinig of niet schreef naar huis, gelet op het
feit dat kinderen uit de duinen van Koksijde en De Panne reeds van jongs af aan
moesten varen op zee en dus bijna niet naar school gingen.

Een recent en opmerkelijk
boek inzake correspondentie is dat van Gilbert Goutsmit over Julius
Schödensack, luitenant van de Duitse Marine Infanterie.  Het is onlangs door de auteur vertaald in het Engels.
Schödensack hield er een zeer ruime
briefwisseling op na. Hij schreef liefst 120 brieven en postkaarten in ‘zijn’
oorlog die slechts 98 dagen duurde. Hij sneuvelde bij een veldslag in de duinen
van Lombardsijde.

De auteur heeft bij wijze van spreken een monnikenwerk
verricht, alsook een huzarenstukje op het vlak van de transcriptie van de
brieven van het Sütterlin Duits naar het moderne Duits en van de vertaling in het
Nederlands. Het boek telt liefst 435 pagina’s met facsimile’s van de originele
brieven. Interessant is dat Schödenschacks correpondentie tevens in een
historische context wordt geplaatst met verklarende commentaren. De
briefwisseling weerspiegelt het eerlijke en intieme verhaal van een gewone
soldaat. Hij wordt geslingerd tussen zijn aspiraties, idealen
versus de twijfel en het fatalisme. Het is eveneens een verhaal over
kameraadschap en de confrontatie met een geanticipeerde dood.

Slotsom: bij een oorlog zijn er geen winnaars onder de
gewone stervelingen, enkel verliezers !!

Civilisatie door Georges Duhamel,
vertaald door Mechtild Claessens, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2007.

Het kielzog van de oorlog, Ellen N. La
Motte, inleiding en vertaling door Erwin Mortier, De Bezige Bij, 2009.

Mijn lieve Claartje ! Mein liebes
Clärchen !, Gilbert Goutsmit, oktober 2013, eigen uitgave.
http://www.lulu.com/shop/gilbert-goutsmit/mijn-lieve-claartje-mein-liebes-clärchen/hardcover/product-21243916.html

My dear little Clara !,
Gilbert. C.H. Goutsmit, august 2014,eigen uitgave.
Letters from a lieutenant of the German Imperial
Marine Reserve
1st Imperial Marine infantry Regiment
VIII Sea battalion 3rd Company