Begin vorige eeuw schreef de Nederlandse socialist Toelstra nog naar aanleiding van een succesvolle spoorstaking: ‘Gansch het raderwerk staat stil als uw machtige arm het wil’. Het drukte de hoop uit op een fundamentele omwenteling, door een algemene staking. Een idee dat gretig werd overgenomen door Domela Nieuwenhuis, socialist, anti-militarist en utopist. 

Het liep echter anders, de arbeidersbeweging en haar partijen werden vermalen door het raderwerk en sommige werden zelfs radertjes in het raderwerk. Het kapitalisme zegevierde en haar herauten verkondigden het neo-liberalisme.

Ongebreidelde handel en concurrentie zou iedereen welvaart en uiteindelijk ook welzijn brengen. Het coronavirus oordeelde daar anders over en doorprikte de ballon, nu dienden in naam van het algemeen belang alle maatschappelijke activiteiten stil gelegd te worden, het kapitalisme botste tegen zijn limieten aan.

Eén positief gevolg is in ieder geval dat het nu voor iedereen duidelijk is dat er niet zoiets bestaat als de autonome wetten van de economie. Economie wordt herleid tot zijn essentie: activiteiten die we uitvoeren om gezamenlijk in ons bestaan te voorzien.

Weg de starre normen van het Verdrag van Maastricht (3 procent deficit maximaal, 60 procent schuld van het BNP maximaal): zelfs de hoeders van de soberheid en bezuinigingen bekeren zich nu tot het investeren in mensen, overheidsstructuren, gezondheidsinstellingen, bedrijven, …

Nadat ze eerst door zich star te houden aan deze normen, de bevolking van Griekenland massaal in de armoede stuurden, zo erg zelfs dat door de besparingen in de gezondheidszorg slechts 160 bedden intensive care overbleven (Bruno Tersago in HLN van 21 maart). Lean and mean, maar vooral mean. De Grieken zullen het bovenop hun ellende bekopen met honderden doden meer dan zonder de neo-liberale wurggreep.

Maar de herauten van het neoliberalisme (Itinera, Noels en co) pleiten nu allemaal voor verregaande ondersteuning door de overheid van onze bedrijven en onze werknemers. Ze spreken zelfs over helikoptergeld, en de Vlaamse regering zet een aantal stappen in deze richting, maar wel beperkt tot de tijdelijke werklozen die per maand 200 euro extra krijgen. Als het hondenfluitje gaat, volgen de getrainde hondjes.

Maar tegelijk waarschuwen de herauten van het neoliberalisme dat de grote begrotingstekorten die nu onbeperkt mogen oplopen om het kapitalisme te stutten zullen moeten opnieuw afbetaald worden door de bevolking. Zo zei Leo Neels, CEO van Itinera in De Morgen van 21 maart: ‘We mogen onze kleinkinderen niet met de schuld van onze luxe (sic) opzadelen’.

Ook Wim Marnef, hoofdverpleegkundige uit een ziekenhuis in Mechelen, ziet de bui al hangen: ‘We zullen deze crisis drie keer uitzweten. Eerst acuut. Dan door de uitgestelde behandelingen. En tenslotte zal de economische crisis zich vertalen in nieuwe besparingen in de zorg’ (DS, 21 maart).’ Witte lakens, goedbedoelde interventie of luid applaus volstaat niet.

We zullen alle hens aan dek moeten roepen om te vermijden dat zich herhaalt wat na de bankencrisis gebeurde. Nadat de staat (door iedereen verguisd, als levend boven zijn stand) de banken redde, werd het na de crisis opnieuw ‘business as usual’ en konden de burgers de rekening betalen door een verdergezet soberheidsbeleid. 

We moeten gebruik maken van het feit dat radicale maatregelen mogelijk zijn als de burger er van overtuigd is dat ze noodzakelijk zijn.  

Met deze overtuiging moeten we de uitdagingen van vandaag aanpakken.

Zoals daar zijn:

• De klimaatcrisis: Marshall Burke van Stanford University berekende dat de radicale anticorona maatregelen in China, 77.000 levens redde door de verbeterde luchtkwaliteit (Scientias.nl, 21 maart)
• De ongelijkheid: in zijn talloze goedgedocumenteerde analyses toonde Picketty aan dat de ongelijkheid onze democratie en onze samenleving verstikt en doodt. De Eerste en Tweede Wereldoorlog waren telkens een keerpunt in het keren van de ongelijkheid (door het algemeen stemrecht en de sociale zekerheid). Macron zei dat we in oorlog zijn tegen het coronaviorus, wel dit is ook de kans om de ongelijkheid aan te pakken. First things first, ja. Het coronavirus overwinnen zonder fundamentele breuken in de samenleving is de eerste prioriteit.

Maar laten we de maatregelen niet beperken tot de bedrijven en de middenklasse. Laat de strijd tegen ongelijkheid ook doorsijpelen in de anticrisismaatregelen:

• Geef de zwaksten in de samenleving een leefbaar inkomen en trek de leeflonen en uitkeringen op tot de Europese armoedegrens (wat trouwens al 10 jaar in elke regeringsverklaring staat).
• Verzorg de continuïteit van de voedselbedeling. Hoe schrijnend ook voor velen, is dit de enige manier om te overleven. Financier de voedselbanken extra en verplicht de OCMW’s in te staan voor de bedeling van pakketten bij wegvallen van ngo’s.
• Verscherp de controle op OCMW’s zodat de zwakkeren makkelijker toegang hebben tot maatschappelijke dienstverlening en leefloon. Onder impuls van een rechtse onderstroom in Vlaanderen hebben heel wat OCMW’s de toegang tot leefloon bemoeilijkt door extra voorwaarden te stellen inzake ‘bereidheid tot medewerking’ en ‘werkwilligheid’.
• Zorg voor kwalitatieve opvang voor daklozen en laat vluchtelingen of asielzoekers niet omkomen in de kou of verdwijnen in de illegaliteit.
• Zorg nu voor een goede CAO voor de zorgverleners en stop de afbraak van ziekenhuisbedden. Efficiëntie is zeker niet altijd effectiviteit (zie Griekenland).

Laten we door de anti-crisismaatregelen eindelijk de hoop doen groeien op een betere toekomst voor iedereen. We zitten allen samen in dezelfde boot, maar het is tijd dat de boot een andere bestemming kiest. Dan zal de stilstand van het raderwerk er toe bijdragen dat we de radertjes vernieuwen en morgen echt de stap kunnen zetten naar een nieuwe harmonieuze samenleving.

Waarop wachten we eigenlijk?

Julien Van Geertsom is oud-voorzitter POD Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding en sociale economie.