Wie Leopold II zegt, denkt aan grandeur, grote lanen inclusief de Tervurenlaan en de Louizalaan, heel wat urbanistisch vernuft van een koning-bouwheer die zowat half Brussel, Tervuren en Oostende heeft laten aanleggen. Zonder de wereldtentoonstelling met koloniale afdeling in Tervuren te vergeten, en het kleine Versailles dat tegenwoordig Afrikamuseum heet. Allemaal plannen van Leopold II en gedeeltelijk gefinancierd door de koning zelf. Maar Leopold II is ook een bloedvorst die symbool staat voor gruwel, geweld, dwangarbeid, massamoord, afgehakte handen en misdaden tegen de mensheid.

Het Troonplein is dus niet zomaar een plein. Het plein opnieuw aanleggen is een goed idee en ook nodig, maar misschien zouden de initiatiefnemers ook de activisten die werken rond dekolonisering van de publieke ruimte moeten betrekken. Denk aan Collectif Mémoire Coloniale et Lutte contre les Discriminations of de jongeren van Change asbl.

De gloednieuwe Lumumbasquare ligt op een boogscheut van het Troonplein. Achter die square ligt een van de kleurrijkste wijken van het Gewest: de Afrikaanse wijk Matongé waar steeds meer studenten, activisten, journalisten, artiesten, historici, professoren en cafégangers van de Afrikaanse diaspora zich wel eens de vraag stellen wat Leopold II daar nog steeds staat te blinken. “In Berlijn staan toch ook geen standbeelden van Hitler?”

De vergelijking gaat volgens sommige historici niet op, omwille van het juridische verschil tussen genocide en massamoord, feit is wel dat in de Kongo Vrijstaat van Leopold II (1885-1908) tussen de twee en de twaalf miljoen doden gevallen zijn onder een bloeddorstig schrikbewind van dwangarbeid en executies. Sommige historici stellen dat Congo in die periode de helft van zijn bevolking verloren is. U herinnert zich misschien nog de aflevering van “Kinderen van de kolonie” op Canvas waarin men getuigt hoe in het begin van de Belgische kolonie (1908-1960) kweekprogramma’s opgezet zijn om de bevolking terug op peil te krijgen? Tijdens Kongo Vrijstaat is een bloedbad aangericht op de ‘inheemse bevolking’ (zoals de Congolezen met zoveel minachting genoemd werden).

Moeten we het standbeeld van Leopold II dan weghalen? That is not the question. We moeten met de activisten in dialoog treden en het debat openen over dekolonisering van de publieke ruimte. Wat er uiteindelijk met het ruiterstandbeeld en met de twee bustes van Leopold II moet gebeuren, zal uit overleg en debat blijken.

Het belangrijkste is dat we over ons koloniaal verleden, de misdaden en het paternalisme beginnen spreken. De dekolonisering van de openbare ruimte en van de geesten is al langer bezig in de VS, we kunnen dit niet langer uitstellen en de heraanleg van het Troonplein is een perfecte aanleiding om dat te doen.

Door het standbeeld weg te halen zonder debat, zou een heel sterk koloniaal symbool verdwijnen zonder dat we spreken over het kolonialisme, de witte superioriteit, het misprijzen van de Afrikaanse bevolking destijds, die vandaag diepe sporen nalaten in de vorm van vooroordelen, racisme, discriminatie en neokolonialisme. Die problemen kunnen we niet aanpakken zonder te kijken naar hun wortels in het koloniale verleden.

Wat met het ruiterstandbeeld?

Dat er iets moet gebeuren met het ruiterstandbeeld staat buiten kijf. Vandaag lopen Chinese of Amerikaanse toeristen er gewoon voorbij, lezen ze dat het om een voormalige koning van België gaat. Een selfie en verder naar de volgende bezienswaardigheid. Zo kan dat niet verder. Wat dan wel?

Als smaakmaker voor het debat over ‘Het lot van Leopold II’, hierbij enkele voorstellen.

• De klassieker: een informatiebord dat zegt wat Leopold II in België allemaal verwezenlijkt heeft, en daartegenover de wandaden in Kongo Vrijstaat. Saai? Inderdaad, maar broodnodig. We zetten dat bord er dus in ieder geval en we zoeken verder naar sterkere ingrepen.

• De Brusseleir: Brussel heeft een heerlijke traditie, dat is pissen. Het mag niet op straat, maar we hebben wel een Manneke, een Jeanneke en een Zinneke die dag in dag uit hun blaas ledigen in onze stad. Dat hondje heeft een systeem dat kan wateren maar de toenmalige burgemeester vond het niet kunnen dat een hondje stond te pissen op straat. Vreemd, in dé pisstad van België … We zouden Leopold II kunnen eren door hem vrolijk te besproeien met ons lichaamsvloeistof. Een ladder leidt ons naar boven, en van daaruit heb je een prachtig zicht op de stad terwijl je op de kop van de vorst mikt. Gedurfd? Jazeker. En het gaat na een tijdje stinken. Dus misschien niet. Maar het is wel een oplossing voor het gebrek aan openbare toiletten in Brussel.

• De kunstenaar: De artivisten die af en toe op het beeld klimmen om een emmer rode verf over het hoofd van de vorst te zwieren, als symbool voor het bloedbad dat hij in Kongo Vrijstaat aangericht heeft. Laten we die rode verf nu eens definitief maken. Dat zou alvast de aandacht trekken van voorbijgangers.

• De utopist: rode verf + een hand afhakken van de vorst.

• De realist: met of zonder rode verf, we vragen aan een hedendaagse Congolese kunstenaar om een standbeeld te maken van kinderen met afgehakte handen en een ander standbeeld met opgesloten vrouwen, als symbool van de gruwel tijdens Kongo Vrijstaat. Die standbeelden plaatsen we naast de vorst. Zo krijgt de grandeur van de vorst op zijn paard gezelschap van reële praktijken uit ‘zijn’ Congo, en krijgen we een koloniaal scenario dat vragen oproept. Nieuwe kunst in de stad die volk trekt en het debat opent over ons koloniaal verleden, ons neokoloniaal heden en onze toekomstige betrekkingen met Congo. Freddy Tsimba zou dat goed doen. Van hem staat reeds een standbeeld in Matongé, Au delà de l’espoir, gemaakt met kogelhulzen uit het slagveld in Oost-Congo.

Het ruiterstandbeeld van Leopold II is een symbool. Het is tijd om dat aan te pakken, om te spreken over ons koloniaal verleden. Er is voldoende geschreven over het nalatenschap van het koloniale denken, dat vandaag nog steeds discriminatie, dagelijks racisme en vooroordelen voedt. Enkel door de waarheid onder ogen te zien en te delen met onze medeburgers, kunnen we werken aan een samenleving waar iedereen de plaats krijgt die hij/zij verdient.

Bron:

Kuieren rond Leopold II, BRUZZ 20 maart 2019 – www.bruzz.be/stedenbouw/wijkcomite-krijgt-vergunning-voor-herinrichting-troonplein-2019-03-27