Inleiding:
Ik moet dit artikel beginnen met een (weliswaar niet gemeende) verontschuldiging. Ik ga het namelijk opnieuw over de koolstoftaks hebben. Maar wel vanuit een totaal andere invalshoek.
In mijn vorige blogbericht ‘De volgende verdedigingslinie’ heb ik het over de bad guys gehad. De traditionele industrieën die weigeren te veranderen, en die voor kortstondig winstbejag zelfs bereid zijn de toekomst van de planeet op het spel te zetten. In dit artikel wil ik enige kritiek uiten op de good guys (waar ik mij vanzelfsprekend ook toe reken).
In één opzicht is er eindelijk beterschap in zicht: wereldwijd zijn meer en meer mensen ervan overtuigd dat de klimaatverandering reëel is en dat er dringend iets dient te gebeuren. We worden ook met de neus op de feiten gedrukt. Na de rampzalige droogte en de doortocht van orkaan Sandy in de VS gelooft nu ook 3/4e van de Amerikanen dat de aarde opwarmt. Maar is het iedereen even duidelijk wat er dient te gebeuren om de klimaatverandering te stoppen ?
Door een jarenlang bombardement van informatiebrochures van overheidswege, van de energieleveranciers, van NGOs, … is het ‘to do’ lijstje van maatregelen tegen de klimaatverandering ondertussen diep in ons collectieve bewustzijn gebrand, en zelf de meest ongeïnteresseerde kan het lijstje ondertussen wel afdreunen: je huis isoleren, een hoogrendementsketel of warmtepomp plaatsen, wat vaker de auto thuislaten, vaker vegetarisch eten, consuMINDEREN … Wat ook wel samengevat kan worden als het beperken van de heilige ecologische voetafdruk. En dan is er natuurlijk nog het gebruiken van hernieuwbare energie: zonnepanelen, windmolens, waterkrachtcentrales en biomassacentrales.
Het achterliggende idee is: alle beetjes helpen. Als iedereen zijn steentje bijdraagt kunnen we het klimaat redden. Maar is dit eigenlijk wel zo ?
De stelling “Alle beetjes helpen” is niet altijd correct
Je kan niet klakkeloos uitgaan van de veronderstelling dat alle beetjes helpen. Er zijn namelijk heel wat voorbeelden te vinden waarin deze stelling niet correct bleek. Ik noem een paar voorbeelden – misschien niet toevallig – uit de energiesector:
1. Spaarlampen blijken tot een verhoogd energieverbruik te leiden. Dit fenomeen noemt men Jevon’s paradox.
Om het in economische termen uit te leggen: dit is een gevolg van de wet van vraag en aanbod. Als de prijs van een goed daalt (in dit geval: de prijs om een lamp 1 uur te laten branden), dan neemt de consumptie van dat goed toe. Hierdoor kan het uiteindelijke energieverbruik zelfs hoger liggen dan tevoren.
2. Het promoten van biobrandstoffen – bedoeld als maatregel om de klimaatverandering af te remmen leidt tot massale ontbossing – wat de klimaatverandering net versnelt.
3. Na de oliecrisis van de jaren 70 keurde het Amerikaanse congres in 1975 een wet goed die het gemiddelde brandstofverbruik van autos moest halveren in 10 jaar tijd. De Amerikaanse autoconstructeurs slaagden in die opdracht, echter met als gevolg dat het totale brandstofverbruik nog toenam. De reden ? Opnieuw de wet van vraag en aanbod. Omdat het 2 keer zo goedkoop werd om 1 kilometer met de wagen af te leggen steeg de ‘consumptie’ van afgelegde kilometers met meer dan een factor 2.
Een les die we hieruit moeten trekken is dat mogelijk ook het klimaatprobleem niet zal worden opgelost door de “alle beetjes helpen” aanpak. En indien dat het geval is moeten we dringend van taktiek veranderen.
De koolstofkringloop
Wat moet er werkelijk gebeuren om de klimaatverandering te stoppen ? Eigenlijk is het heel simpel.
De koolstofkringloop is een dynamisch evenwicht tussen atmosfeer, land en oceanen. Tussen deze 3 systemen wordt er voortdurend koolstof uitgewisseld. Planten halen CO2 uit de lucht en binden de koolstof (C) in hun celstructuur. Als planten afsterven en vergaan komt de C weer als CO2 in de lucht. Oceanen absorberen CO2, maar stoten ook CO2 uit in de atmosfeer.
De totale hoeveelheid koolstof in de koolstofkringloop is gedurende miljoenen jaren konstant gebleven. Door het ontginnen van fossiele brandstoffen echter komt er nieuwe koolstof van diep in de aardkorst in de koolstofkringloop terecht. De verdeling van de koolstof over atmosfeer/land/oceanen kan natuurlijk variëren: door het aanplanten van nieuwe bossen kan men bijvoorbeeld CO2 uit de lucht halen. Maar de belangrijkste conclusie is: we moeten vermijden dat de totale hoeveelheid koolstof in de koolstofkringloop toeneemt.
Misschien denkt u: waar komt ze nu mee af, dat weet iedereen toch al ? Maar als iedereen dit weet, waarom denken we dan dat het eerder vermelde ‘to do’ lijstje een jota verschil zal maken ?
Werken de voorgestelde oplossingen ?
Laat ons met het voorgaande in het achterhoofd eens bekijken wat het effect is van de gangbare maatregelen op de koolstofkringloop. Met name: helpen de voorgestelde maatregelen om het toevoegen van nieuwe koolstof aan de koolstofkringloop te vermijden ?
Bijvoorbeeld:
Als je je huis isoleert, bespaar je op verwarmingskosten. Wat gebeurt er met het geld dat je gespaard hebt ? Waarschijnlijk geef je het uit aan andere consumptiegoederen, en waarschijnlijk was er voor het produceren en transporteren van die consumptiegoederen … fossiele energie nodig. Of je belegt het in aandelen, waardoor bedrijven met jouw geld nieuwe gebouwen gaan rechtzetten, of andere activiteiten ontplooien die hoogstwaarschijnlijk het verbranden van fossiele brandstoffen inhoudt. Valt de balans positief of negatief uit ?
Als ik een hoogrendementsketel plaats, verbruik ik minder aardgas. Wat gebeurt er met het aardgas dat ik niet verbrand ? Volgens de wet van vraag en aanbod zal de aardgasprijs dalen, en tegen deze lagere prijs is er iemand anders die het gas wel zal verbruiken.
Wat gebeurt er als men windturbines, biomassacentrales etc. bouwt ? Tja … het fossiele brandstofverbruik willen terugdringen door hernieuwbare energieinstallaties te bouwen is een beetje te vergelijken met een poging om het koffieverbruik tot nul te herleiden door thee op de markt te brengen. Misschien gaan de mensen minder koffie drinken. Of misschien gaan ze gewoon meer koffie EN thee drinken. Kortom: het zou tot een vermindering van het fossiele brandstofverbruik kunnen leiden. Anderzijds is energie de motor van de economie. Installaties voor hernieuwbare energie bouwen kan de economie aanzwengelen, wat het totale energieverbruik – inclusief het verbruik van fossiele brandstoffen – net zou kunnen verhogen.
Conclusie:
Je ecologische voetafdruk verlagen is een goed idee… Indien je geld wil besparen en je geweten wil sussen. Maar denk niet dat je er de planeet mee kan redden
Het bouwen van installaties voor hernieuwbare energie is een goed idee … Om minder afhankelijk te zijn van buitenlandse energieleveranciers en de schommelingen van de markt. Maar reken er niet op dat je er de planeet mee kan redden.
Wat werkt er dan wel ?
Zolang er energieschaarste is zal men steeds op een punt komen waarop het economisch interessant wordt om fossiele brandstoffen te ontginnen. Door simpelweg de economische logica te volgen zie je waar we uiteindelijk zullen uitkomen: de mensheid zal pas stoppen met fossiele brandstof te verbruiken als de laatste druppel olie, de laatste kubieke meter gas is bovengehaald. De snelheid waarmee dat punt bereikt wordt kan je misschien beïnvloeden door te “consuminderen”, of door in te zetten op hernieuwbare energie. Maar het uiteindelijke punt zelf ligt vast, en zou zelfs berekend kunnen worden indien we weet hadden van alle fossiele brandstofbronnen (de grootte van hun fossiele brandstofreserves wordt door energiemaatschappijen uiterst geheim gehouden). Als we verder doen zoals we bezig zijn komt alle koolstof die nu nog in de aardkorst zit opgeslagen uiteindelijk in de koolstofkringloop terecht, met desastreuze gevolgen.
Een pervers voorbeeld van die economische logica zijn de teerzanden in Canada. Teerzanden bevatten petroleum, maar in heel visceuze – taaie- vorm, en het kost enorm veel energie om deze zanden te ontginnen en te raffineren tot brandstof. Om 1 vat olie te produceren moet men een half vat fossiele brandstof verbruiken. Maar de olieprijzen blijven stijgen, en dus wordt het economisch interessant om deze ontginning te doen, zelfs al is de milieukost enorm. Naarmate de conventionele oliebronnen uitgeput geraken zal men hoe langer hoe meer overschakelen naar deze onconventionele bronnen. De totale CO2 uitstoot van brandstof die op die manier geproduceerd is ligt stukken hoger dan die van de olie uit klassieke oliebronnen.
Het enige dat echt werkt is om het economisch oninteressant te maken om fossiele brandstoffen te ontginnen. En dit kan enkel – ik heb de clou helaas al verraden aan het begin van dit verhaal, dus u zal niet verrast zijn – met behulp van een mondiale koolstoftaks.
Het principe is simpel en rechtvaardig: de vervuiler betaalt. Wie CO2 uit fossiele brandstoffen in de atmosfeer loost, betaalt hiervoor een boete. Indien de boete hoog genoeg is (ze moet feitelijk hoog genoeg zijn om de vervuiling ongedaan te maken, dus om de CO2 terug uit de atmosfeer te halen), dan zal het fossiele brandstofverbruik naar 0 gaan, en wordt op termijn een koolstofneutrale economie gerealiseerd. De kosten, verbonden met het verbranden van fossiele brandstoffen worden te hoog om nog economisch rendabel te zijn, of het is enkel nog economisch rendabel in combinatie met een technologie die CO2 terug uit de atmosfeer haalt en stockeert (de carbon capture and storage, of CCS technologie).
Binnen de randvoorwaarden van de mondiale koolstoftaks wordt het opnieuw wel belangrijk en nuttig om ons energieverbruik te beperken, en om voldoende hernieuwbare energie te voorzien, maar dan vooral als taktieken om welvaart te creëren en te behouden. Zonder de randvoorwaarde echter zullen deze taktieken het klimaat niet redden, en het is zelfs de vraag of ze netto een positief of een negatief effect zullen hebben.
Conclusie
Jarenlang bestookt men ons nu reeds met foldertjes en krantjes met energiebesparingstips, in de hoop dat wij deze allemaal gaan volgen en het klimaat gaan redden. Deze aanpak is zowel zinloos als gevaarlijk.
Zinloos omdat deze tips niet helpen om het klimaat te redden. De “alle beetjes helpen” gedachte klopt eenvoudig niet, zoals ik heb aangetoond.
Gevaarlijk omdat dit ‘to do’ lijstje een bliksemafleider vormt voor ons engagement. Wat is de ambitie van iemand die werkelijk bezorgd is om het milieu en de toekomst van de aarde ? Als hij de foldertjes aandachtig gelezen heeft zal hij een passiefhuis bouwen, zonnepanelen op zijn dak leggen, met de fiets naar zijn werk rijden, zijn eigen groenten kweken, en eventueel kippen houden. Allemaal goed en wel, maar als je er over nadenkt ook enigszins – individualistisch. In feite is er niet zo’n groot verschil met de ‘preppers’ in de VS die schuilkelders bouwen en voedselvoorraden opslaan om zich voor te bereiden op de Apocalyps. Iedereen trekt zich terug in zijn eigen schulp en probeert zijn eigen toekomst zeker te stellen. Dat is wel een heel bescheiden ambitie voor mensen die eigenlijk een voortrekkersrol zouden moeten spelen in de strijd tegen de klimaatverandering.
Dit is dus eigenlijk een oproep aan de good guys: de koolstoftaks is de hoeksteen van de strijd tegen de klimaatverandering. Individuele projecten zijn OK, maar het maatschappelijke mondiale project is cruciaal. Iedereen met een greintje verantwoordelijkheidszin en sociale bevlogenheid zou druk moeten uitoefenen op de politieke leiders voor de invoering van een mondiale koolstoftaks.
Referenties:
http://en.wikipedia.org/wiki/Jevons_paradox
