Ontroering alom bij de duizenden toeschouwers die in Antwerpen samenstroomden om de kollosale duiker en de vertederende reuzin van het Franse theatergezelschap Royal De Luxe door de stad te zien waren. Wat maakt dat dit spektakel mensen tot in hun tenen toe raakt? vraagt Vlaanderen zich af.
Uitermate intrigerend om te zien wat enkele doorgeschoten poppenkastpoppen aan emoties in beweging zetten. Bij zowat iedereen: van peuters tot bejaarden, van de bakker tot het personeel van het advocatenkantoor, van witte Sinjoren tot Antwerpenaren van Marokkaanse, Turkse, Indische origine, van vrouwen met hoofddoekjes tot gezinnen die tot de Chassidische gemeenschap behoren… Het volk van de koekenstad -en van ver daarbuiten- laat zich massaal naar buiten laten lokken om met een gelukzalige glimlach de stoet der giganten te zien passeren door hun stad.
Wat gebeurt hier, vraag ook ik me af, als socio-cultureel werker. We weten allemaal hoe moeilijk het is om vandaag mensen het huis uit te krijgen voor cultuur. En nog veel moeilijker: hoe breng je mensen uit de meest diverse bevolkingsgroepen sàmen op de been? Wat is het geheim van de kleine reuzin en haar gevolg? Blijkbaar raakt zij een gevoelige snaar die we met z’n allen gemeenschappelijk hebben.
Uiteraard is de volkstoeloop in grote mate toe te schrijven aan de megalomane aanpak: big is beautiful en op voorhand een massale volksopkomst voorspellen werkt op zich al als een self-fullfilling prophecy. Als het groots en spectaculair wordt, wil niemand de afspraak missen. Bovendien vormt ook de uitgekiende marketingcocktail een belangrijke factor: het gegeven dat dit een vrij uniek en éénmalig gebeuren is, de geheimhouding omtrent het parcours, de overvloedige media-aandacht in een nieuwsarme zomer, en –niet te vergeten, de gratis toegang. Maar dat verklaart nog niet het effect van het gebeuren: wat veroorzaakt zulke Grote Gevoelens bij zoveel mensen?
Ik vermoed dat het gebeuren van de reuzenstoet de ziel raakt van wat ons als samenleving vandaag fundamenteel beroert.
De stad als ‘thuis’
Het eerste wat opvalt is het stedelijke karakter van het culturele initiatief. Terwijl onze samenleving globaliseert en onze steden alsmaar anoniemer worden, groeit de behoefte van mensen aan geborgenheid, herkenning, identiteit. De stad is in de beleving van velen een onherbergzame plek geworden die ze bewonen met talloze naamloze mensen, onbekend en onaanspreekbaar, onvertrouwd. Een stad die ook zelf razendsnel van gezicht verandert, in de ene wijk uitbreidt en moderniseert, in een andere net leegloopt en in verval raakt. De stad die we als ‘warme thuis’ met verre en nabije buren delen, bestaat hoogstens nog in een melancholische herinnering van een Sinjoor op leeftijd. Maar vaker ervaren mensen het als een functionele, koude huls die zelden nog ruimte vormt voor ontmoeting en gesprek. En precies doorheen die koude stad leidt de kleine reuzin ons rond en voltrekt ze de meest triviale handelingen-als was het haar woning. En het volk volgt in haar spoor, verrast door de herkenbaarheid van de kleine levensrituelen die ieder van ons hier dagelijks vervult. Wij allen, hier en nu zichtbaar en verzameld in deze straten, blijken meer te delen dan we vermoedden. In deze gemeenschappelijke kamers slapen, tafelen, ruziën we. Hier voeden wij kinderen op, worden we ziek, werken en spelen wij. Deze parken zijn onze tuinen, deze straten onze gangen, deze pleinen onze woonkamers. Als we dat perspektief op samenleven al vergeten waren, dan weet de reuzin dit visioen alleszins weer even in ons warm te blazen.
En ze doet meer. Het bewegingsmechanisme achter de reuzenstoet vormt, in mijn aanvoelen, ook een metafoor voor de werking en identiteit van onze samenleving.
De ‘reuzin’ is neutraal, niet de mensen die haar bewegen
Vergezocht? Ik probeer mij nader te verklaren. De metershoge en loodzware gevaartes van de stoet komen in beweging via een geniaal samenspel van honderden mensen, al dan niet zichtbaar, via draden en hefbomen, stoot- en springkracht, via uiterst zorgvuldige communicatie. Deze efficiënte samenwerking en coördinatie rond één doel bewijst dat bergen verzet kunnen worden als de neuzen in een zelfde richting wijzen. Maakt niet uit of de mond van de reuzin bediend wordt door een Vlaming of een Turk: als hij maar open gaat en sluit. Of er achter de hand van de reuzin een vrijzinnig humanist schuilt, een zeventigjarige homoseksueel, een diabete death-metalliefhebber of een moslima met hoofddoek is absoluut irrelevant. Zolang de hand maar doet wat in het verhaal haar rol is: wuiven, aaien, grijpen… Ik heb in jaren geen duidelijkere antwoorden omtrent samenleven in diversiteit verbeeld gezien, dan vandaag in deze kleine reuzin. Zij toont hoe we, ondankse de reële verschillen, onze samenleving in een gemeenschappelijke richting kunnen doen bewegen. Ze toont dat afstemming op mekaar en samenwerking gigantische resultaten kan opleveren. In haar kinderlijke onschuld belichaamt de kleine reuzin het perspektief van een ‘nieuw wij’, een nieuw gemeenschapsgevoel op basis van een gedeeld (samenlevings)project, een gedeeld doel. Ik vermoed achter de ontroering van de vele toeschouwers een aangewakkerd vertrouwen dat een dergelijke samenleving -met éénheid in diversiteit- wel degelijk haalbaar is: Wij kunnen reuzen zijn.
Misschien kan dit soort Kunst wel echt de wereld redden.
Elke Vandeperre, coördinator vzw Motief, een socio-culturele vormingsinstelling gespecialiseerd in ‘levensbeschouwing en samenleving’ en redactielid van Kenteringen-Digit (www.kenteringen.be)
