Femen maakte een bliksemstart als hoopgevend fenomeen toen een handvol Oekraïense naakte dames in 2008 het Plein van de Onafhankelijkheid in Kiev bestormde om er een wedstrijdje moddercatch te spelen en zo de smerige en vrouwonvriendelijke lokale politiek aan te klagen. Vier jaar later houden de dames hoofdkwartier in Parijs en hebben ze zich wereldwijd op de kaart gezet, met dank aan de media die maar al te graag aandacht besteden aan een groep aantrekkelijke, naakte jonge vrouwen die keet schoppen.

Heel wat verdiensten dus op het palmares van Femen. Het ontbreekt de dames niet aan lef en ondernemingszin. Wereldwijd over de tongen gaan, is op zich al een prestatie wanneer het over vrouwenrechten gaat. Maar misschien is het tijd voor een balans en een kritische kijk op het fenomeen zelf.

Het feminisme is dood, leve “het nieuwe feminisme”!

Femen pretendeert het “nieuwe feminisme” te vertegenwoordigen. Het klassiek feminisme zou op sterven na dood zijn, het feministische establishment makker dan een theekransje. Een dergelijke claim doet onrecht aan de verwezenlijkingen en het denkwerk van heel wat pioniers en aan de strijbare feministes overal ter wereld die wel degelijk actie voeren, maar daar bitter weinig media-aandacht mee scoren. Wie strijdt voor vrouwenrechten, doet er overigens goed aan zijn of haar geschiedenis te kennen en respect op te brengen voor wie hen voorging in de frontlinies.

Waar is de boodschap?

Wat opvalt, is dat Femen geen duidelijke agenda heeft, geen heldere en concrete verzuchtingen, geen doordacht programma.  Niemand lijkt te weten waarover Femen gaat, wat hun eisen zijn, wat ze precies aanklagen. Opper-femenactiviste Oleksandra Shevchenko laat zich in interviews al eens ontvallen dat Femen een “vrouwelijke revolutie” wil ontketenen. Over de precieze en concrete invulling van hun revolutionaire standpunten blijft ze steevast vaag. Het lijkt ons dat een boodschap pas effectief is als ze daadwerkelijk overkomt bij het publiek. Dat blijkt tot nader order niet het geval.

Bloot als strategie

De strategie om naakt te protesteren is allesbehlave nieuw. De eerste naakte vrouwenprotesten dateren van begin vorige eeuw in Afrika. De meeste feministes hebben ook niks tegen bloot an sich.

Toch valt er een kanttekening te maken bij Femen’s meest in het oog springende tactiek: alle media-aandacht gaat naar het bloot en dus niet naar de boodschap. Tijdens acties in de beginjaren hadden de activistes slogans op hun rug geklad. Helaas waren die slogan’s nergens terug te vinden in de pers, in tegenstelling tot talloze bloteborsten-foto’s. Wanneer een activist er niet in slaagt een boodschap over te brengen, dan heeft de actie eigenlijk gefaald, los van de hoeveelheid aandacht die ze wist los te weken.

Moet het vrouwen niet treurig stemmen dat ze blijkbaar hun kleren moeten uittrekken om de aandacht van media en publiek te trekken. Als vrouwenrechtenactivisten er enkel in slagen om in het nieuws te komen wanneer ze hun boodschap verpakken als een stripteaseshow, terwijl ze uitgerekend het objectificeren en sexualiseren van vrouwen aanklagen, dan roept dat terecht vragen op.

Het topless protest van Femen draait naar eigen zeggen om het heroveren van het vrouwelijke lichaam. Maar laten ze dat nu net ontkrachten door zelf de focus te leggen op dat vrouwelijke lichaam en vooral op de seksualisering ervan. Borsten hebben nu eenmaal een uitgesproken sexuele connotatie in de heersende westerse cultuur. Dat is meteen ook de enige reden waarom Femen zoveel aandacht krijgt. Eigenlijk doen de dames dus niets anders dan het spel meespelen: zolang vrouwen er mooi en begeerlijk uitzien, krijgen ze aandacht, anders niet.

Bij voorkeur blank, slank en sexy

De recrutering van de dames vam Femen springt in het oog en laat weinig aan de verbeelding over. Femen is uitgegroeid tot een vrij exclusief clubje van mooie, slanke, blanke vrouwen met de juiste maten. Het blijft wachten op oudere, zwaarlijvige, zwarte of moslima-Femenactivistes of gewoon wat activistes die niet beantwoorden aan het heersende westerse schoonheidsideaal.

Femen zet duidelijk in op sexappeal, terwijl de organisatie net baanbrekend en bevrijdend zou kunnen zijn door bewust oudere, dikkere, gekleurde en allesbehalve perfecte vrouwen op te nemen in hun protestacties. Een modern, verdraagzaam en breed gedragen feminisme zou diversiteit voorop moeten stellen en wurgende schoonheidsidealen moeten aanklagen ipv ze zelf als norm te adopteren.

Breasts against burqas

Een bezwaar van een andere orde is dat Femen zich uitgesproken anti-religieus en in het bijzonder islamofoob uitlaat.  “Better naked than burqa” is één van hun recentere slogans, eentje die verdacht veel doet denken aan de campagne van Filip De Winter tijdens de laatste verkiezingen.

Zo hakten de dames in hun rabiate strijd tegen religieuze symbolen op drieste wijze een gedenkteken voor de holocaustslachtoffers omver, met breed verontwaardigd protest als bedenkelijk resultaat.

Sinds kort voert Femen campagne in het Midden-Oosten, meer bepaald in Egypte, Tunesië en Marokko. Hun naakte protestacties zorgden er intussen voor heel wat controverse. Die bereikte een hoogtepunt toen de Tunesische activiste Amina Tyler foto’s van zichzelf op het internet plaatste waarop ze naakt te zien is met “Fuck your morals” op haar bovenlichaam geklad.

Amina werd vanuit verschillende hoeken met de dood bedreigd en verdween van het toneel. Uit solidariteit met Amina riep Femen 4 april uit tot “Topless Jihad Day” en riepen ze vrouwen op om zich topless te (laten) fotograferen en de foto’s te verspreiden via het internet. Er volgde wereldwijd protest van moslimvrouwen, die aangaven niet gediend te zijn van dat soort “reddingsacties” waar ze niet om gevraagd hadden.

De boodschap van Femen is duidelijk: die arme, onderdrukte moslimvrouwen moeten dringend worden gered. De organisatie spreekt zich resoluut uit tegen de hoofddoek, de burqa, de niqaab als symbolen van repressie, en claimt dat naaktheid de ultieme manier is om je te emanciperen. Nu blijkt echter dat de meeste moslimvrouwen volstrekt niet op redding zitten te wachten, al helemaal niet in de vorm die Femen aanreikt.

Waar was Femen toen vrouwen tot twee jaar geleden geen hoofddoek mochten dragen in Tunis, toen niqabs en burqas ruw van het hoofd werden gerukt door de politie en vrouwen verplicht werden om jeans te dragen? Iemand een kledingstuk ontzeggen is net zo bevoogdend als iemand er één opleggen. De eigen eurocentrische, westerse normen en idealen opdringen aan anderen is niet alleen kortzichtig en betuttelend, net zo betuttelend als het paternalisme dat Femen zogenaamd aanklaagt, maar ook ronduit onverstandig.

Femen geeft blijk van een heel enge en homogene kijk op feminisme en gaat voorbij aan culturele diversiteit en aan de vrije keuze van elke vrouw overal ter wereld, een aspect dat volgens ons net centraal zou moeten staan in het feminisme van vandaag.

De waarheid is dat vrouwen wereldwijd worden onderdrukt onder diverse vlaggen en om zeer uiteenlopende redenen. Godsdienst of bepaalde kledingstukken afschilderen als symbool voor de onderdrukking van de vrouw is kort door de bocht en misleidend. Voor Femen kunnen vrouwen zich slechts bevrijden door zich te ontdoen van hun kleren en van religieuze dogma’s. Maar vrouwen in Cairo kunnen en willen niet noodzakelijk dezelfde keuzes maken als vrouwen in Parijs. Wat werkt voor een hoogopgeleide, blanke, Europese jonge vrouw werkt niet noodzakelijk voor pakweg een Egyptische laaggeschoolde moeder.

Shevchenko en co werpen zich op als beschermers van de moslima. Maar ze gaan voorbij aan het besef dat cultuur en religie een belangrijke rol spelen in het leven van heel wat mensen, waaronder ook vrouwen. Religie en de uitdrukking ervan is een fundamenteel recht. Het klopt dat er vrouwen gebukt gaan onder de sharia, maar dit onrecht doortrekken naar alle vrouwen in het hele Midden-Oosten en naar de Islam in haar geheel is kortzichtig en weinig opbouwend.

Een divers feminisme graag

Vrouwen hebben wereldwijd heel wat prioriteiten gemeen, maar er zijn minstens evenveel specifieke verschillen tussen wat pakweg Boliviaanse, Indische en Franse vrouwen nodig hebben. Emancipatie is bij voorkeur een proces dat zich voltrekt in een historisch en cultureel kader, aan een ritme en op een manier die daarmee overeenstemmen. Vrouwen, waar ook ter wereld, hebben de wijsheid en de kracht om zich te emanciperen en rechten op te eisen op hun manier en volgens hun eigen normen en waarden.

Femen geeft blijk van een heel enge en homogene kijk op feminisme en gaat voorbij aan culturele diversiteit en aan de vrije keuze van elke vrouw overal ter wereld, een aspect dat volgens ons net centraal zou moeten staan in het feminisme van vandaag.