Mag het wat meer zijn?
Leterme klopt zich op de borst: aan de meeste doelstellingen van het Europees voorzitterschap is voldaan. Hoewel het aantal doelstellingen verschilt per regeringsbron (Chastel telde er zes, Leterme vijf en Vanackere een bescheiden twee), is er lof vanuit Europa voor wat België gedaan heeft. Terecht. Onze diplomaten hebben schitterend werk geleverd. Ook de ontslagnemende regering mag hiervoor de credits opstrijken. Maar wat ook opvalt, is wat er niet gedaan is én moest gebeuren. Zeker als je weet welke uitdagingen er op ons afkomen en de twijfelachtige reputatie kent van onze opvolgers aan het hoofd van de EU.
Op de agenda van de EU-top dit weekend staan slechts twee agendapunten. Dit minimumbod is veelzeggende en symptomatisch voor een weinig ambitieus voorzitterschap. Andere landen profiteren immers van zo’n momentum om eigen thema’s naar voor te schuiven. Voor standpunten over internationale kwesties verschuilt men zich achter Catherine Ashton. In België gebruikt men de ‘lopende zaken’ om het debat te fnuiken. En eigen klemtonen waren uit den boze omdat men zich heeft moeten inschrijven in een trio-voorzitterschap met Spanje en Hongarije. De Belgische regering heeft in de EU gedaan wat ze nationaal doet: de lopende zaken beheren en voor de rest ‘piependuik’ spelen. Vooral niet voorop lopen. Een ‘honest broker’ is eerder een goede boekhouder dan een stuurman.
Dat het economisch beleid de agenda domineerde in tijden van economische crisis, kan enkel toegejuicht worden. Ook de uitbouw van een permanent hulpmechanisme is positief. Het enige andere agendapunt behandelt het buitenlands beleid van de EU. Één van de eerste afspraken van het Belgische voorzitterschap met ‘de groten der aarde’ was op de VN-top over de Millenniumdoelstellingen. Enorm veel politici kwamen er persoonlijk hun steun betuigen en keerden vervolgens huiswaarts met bitterweinig concrete maatregelen. Ook voor de milieutop in Cancun, die het EU-debacle van Kopenhagen moest doen vergeten, waren heel veel Belgen naar Mexico afgereisd. Enkel de ambities werden thuisgelaten.
Dat er al een top kwam met de VS, is een klein succesje te noemen nadat Obama deze vorig jaar had afgeblazen. Als blijk van appreciatie voor zoveel Amerikaanse bereidwilligheid mocht de VS zowel de locatie kiezen (Lissabon boven Brussel, jammer) als de agenda bepalen (economie) en de duur (twee volle uren!). Folteringen in Irak, het uitvoeren van de doodstraf en een illegale gevangenis in Guantanamo Bay? Ach, ‘it’s the economy stupid’. Bleef het voorzitterschap daarom zo stil toen China de hele internationale gemeenschap afdreigde toen Liu Xiaboa de Nobelprijs voor de Vrede won? Obama veroordeelde dit wel op prime time televisie. Van Rompuy zweeg, Barroso schreef een brief en Vanackere had het in het parlement over ‘te veel aandacht voor het signaal’ en vond dit niet de ‘gepaste toon’. Voor het overige werd -terecht – verwezen naar de diensten van Ashton. Maar ook daar knelt het schoentje.
Één van de meest ingrijpende veranderingen door het Verdrag van Lissabon is de creatie van de functie van Hoge Vertegenwoordiger voor het Gemeenschappelijke Buitenlands- en Veiligheidsbeleid. Ons land heeft zich met succes ingezet op de ontplooiing van deze Europese Dienst voor Extern Optreden (EEAS). Het opzet van de EEAS is om de coherentie van de Europese Unie te verbeteren om een grotere impact op mensenrechtengebied te verwezenlijken. Men heeft echter over het hoofd gezien om een adequate structuur te voorzien om deze ambities te verwezenlijken. Er zijn ook geen verantwoordelijken aangeduid. De situatie is zo dramatisch dat het EEAS volgens Amnesty International – binnen het huidige voorzien kader- een significante stap achterwaarts betekent en een verdere marginalisering van mensenrechten teweegbrengt.
Maar ook binnen de EU zelf worden bevolkingsgroepen gediscrimineerd en verstoken van hun legitieme rechten. In Litouwen werd deze week over een wet gestemd om openbare homoseksualiteit te kunnen bestraffen. Vorige zomer lapte Frankrijk alle basisprincipes van de EU aan zijn laars en viseerde schaamteloos één bevolkingsgroep, in casu de Roma. Met een pijnlijke stilte bij de Voorzitter als gevolg. Ook in Italië, Roemenië, Bulgarije, Hongarije, Slowakije en Tsjechie is er sprake van discriminatie en segregatie van de Roma in tewerkstelling, huisvesting, onderwijs en zelfs justitie. In de Europese instellingen ligt een kaderrichtlijn over antidiscriminatie ter discussie, maar daar toonde het Belgische Voorzitterschap vooral een gebrek aan daadkracht. De verantwoordelijkheid hiervoor is groot. Niet in het minst omdat de volgende EU-voorzitter Hongarije recent nog beschuldigd werd van discriminatie. En bij diens opvolger Polen deden regeringsleden recent nog discriminerende uitspraken over holebi’s.
Kortom, de balans van het laat opgemaakte prioriteitenlijstje mag dan als positief geëvalueerd worden, het probleem ligt vooral bij wat er niet is gebeurd. We kunnen enkel gissen hoe vol de agenda zou gestaan hebben, mocht deze regering niet in lopende zaken verkeren…
Bruno Tuybens
Sp.a-Kamerlid
Lid van het Federaal Adviescomité voor Europese Aangelegenheden
