Een eredoctoraat – of doctoratus honoris causa– wordt uitgereikt aan wetenschappers die een uitzonderlijke verdienste hebben geleverd in hun vakgebied. Soms krijgt iemand een eredoctoraat voor niet-academische prestaties, zoals op maatschappelijk of politiek gebied. Dat heet dan een ‘eredoctoraat voor algemene verdiensten’.

Donderdag overhandigt Alain Verschoren, de rector van de Universiteit Antwerpen (UA), eredoctoraten uit aan vier buitenlandse topwetenschappers. Zij zullen de aandacht evenwel moeten delen met de vier collega-rectoren van Verschoren. Die laatsten ontvangen, in naam van hun respectieve universiteiten, een eredoctoraat voor algemene verdiensten.

Reserve-eredoctoren

“Een jammerlijke keuze”, vindt een docent aan de UA, die liever anoniem blijft. “Ik vermoed dat vele collega’s het met mij eens zijn. Maar de keuze werd op het hoogste niveau gemaakt en als academische gemeenschap hebben wij daar geen inspraak over.”

Volgens de docent waren de jonge Pakistaanse activiste Malala Yousufzai en de Spaanse cineast Pedro Almodovar in de running voor het eredoctoraat voor algemene verdiensten. Maar geen van beiden kon aanwezig zijn op de uitreikingsplechtigheid, wat nefast zou zijn voor de media-aandacht. “Te elfder ure heeft de UA dan maar beslist om het eredoctoraat uit te reiken aan de vier rectoren.”

“De uitreiking is een bevreemdend signaal”, zegt hij. “Op het moment dat de UA zich kan uitspreken over maatschappelijke tendenzen, huldigt ze de eigen sector. Maar de universiteiten noch de rectoren spelen op dit moment een bijzondere maatschappelijke rol. Ook binnen de universiteitsmuren is er weinig ruimte voor reflectie en kritiek.”

Ook Frank Willaert, gewoon hoogleraar letterkunde aan de UA, reageert verbaasd: “Een universiteit moet in de eerste plaats kritisch staan tegenover zichzelf. Maar nu zegt de UA eigenlijk: ‘Kijk eens hoe goed we met zijn allen bezig zijn.’”

Publiceren of creperen

De verbazing stijgt wanneer de UA de uitreiking van het eredoctoraat voor algemene verdiensten toelicht.

“Met dit eredoctoraat willen we duidelijk maken dat de Vlaamse universiteiten de voorbije jaren steeds vaker en intensiever zijn gaan samenwerken, en dat die samenwerking de wereldwijde reputatie van ons onderwijs en onderzoek absoluut ten goede komt”, liet Verschoren in een persbericht optekenen.

Opvallend: in datzelfde persbericht wordt de reputatie van Vlaanderen gekoppeld aan zijn hoge aantal wetenschappelijke publicaties per hoofd van de bevolking. Onze regio volgt daarbij in de slipstream van de Scandinavische landen en laat onder meer Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië achter zich.

“Het lijkt mij niet evident dat meer publicaties hand in hand gaat met meer kwaliteit”, zegt Willaert. “Ik hoef daarvoor maar te verwijzen naar de recente fraudeschandalen, die toch deels samenhangen met de publish or perish-sfeer waarin het universitair onderzoek tegenwoordig baadt.”

“De Standaard vroeg onlangs de vier kandidaat-rectoren van de KU Leuven naar de publicatiedruk op het academisch personeel. Alle vier antwoordden ze dat de pendel te ver is doorgeslagen naar kwantiteit en dat er meer aandacht moet gaan naar kwaliteit. Maar bij het uitreiken van het eredoctoraat voor algemene verdiensten doet de UA alsof er geen vuiltje aan de lucht is”, dixit Willaert.

Allemaal mannen

Wat ten slotte opvalt aan de lijst van de eregasten – vier topwetenschappers, vier Vlaamse rectoren – is dat het allemaal mannen zijn. De VUB daarentegen besliste in maart om al zijn eredoctoraten aan vrouwen te verlenen.

“De faculteiten schuiven elk apart een kandidaat naar voor, dus het is goed mogelijk dat daar geen vrouw bij zit. Het centrale bestuur heeft dat niet echt in de hand”, legt de anonieme docent uit. “Maar daarbovenop gaat het eredoctoraat voor algemene verdiensten nu naar de rectoren, die allemaal mannelijk zijn.”

“De academische wereld is een van de sectoren waar de genderongelijkheid enorm groot is. Er wordt lippendienst bewezen aan het idee van een grotere aanwezigheid van vrouwen in de academische wereld, maar in de praktijk gebeurt er weinig”, stelt hij.