Bauwens Lievens De wereld redden coverfoto
Interview, Nieuws, België, Boek, Informatietechnologie, Filosoof, Creatieve economie, Peer to peer -

Het dilemma van de peer-to-peer economie

Michel Bauwens levert met zijn nieuwe boek ‘De wereld redden’ een bijdrage aan de dialoog rond peer-to-peer. Daarin stelt hij groepsdynamiek centraal. Bauwens' boek is het resultaat van twaalf gesprekken die hij had met blogger en ex-journalist Jean Lievens. Het neemt je mee op een inspirerende reis doorheen het gedachtegoed van één van de meest invloedrijke denkers van onze tijd. Op dinsdag 15 oktober stelt de auteur zijn boek voor in het Kaaitheater.

maandag 7 oktober 2013 22:42
Spread the love

De Belgische cyberfilosoof Michel Bauwens stond vorig jaar als enige Belg in de Post Growth Institute-lijst van de 100 meest inspirerende persoonlijkheden voor een duurzame toekomst. Hij richtte de Foundation for Peer-to-peer Alternatives op en wordt internationaal op handen gedragen om zijn ideeëngoed over de samenwerkingseconomie. In ons land geniet hij nog niet zoveel bekendheid. Met zijn nieuwe boek ‘De wereld redden’ komt daar ongetwijfeld verandering in.

Volgens cyberfilosoof Michel Bauwens kondigt het internet de derde productiviteitsrevolutie aan. In de schoot van het kapitalisme kan het zaad van het postkapitalisme groeien. Zoals de slavernij groeide uit het stammensysteem, en het kapitalisme uit het feodale systeem. Met de komst van het internet komen er immers voor het eerst democratische tendensen het productieproces binnen.

Internet faciliteert de productie door gelijken (‘peers’) doordat het een ruimte creëert voor horizontale contacten, buiten hiërarchische structuren om. Zo is belangrijke open source-software als Linux niet ontwikkeld in één machtig ICT-bedrijf, maar door een grote groep van geëngageerde vrijwilligers die wereldwijd via het net samenwerken.

Dit peer-to-peermodel is aan een sterke opmars bezig, samen met andere initiatieven die berusten op open source. Denk daarbij aan microfabrieken, 3D-printers, crowdsourcing en stadslandbouw. Fenomenen die volgens Bauwens het fundament leggen voor een postkapitalistische samenleving.

Een opeenvolging van technologische schokken

Michel Bauwens gelooft dat de mens sterk aangewezen is op technologie en dat deze technologie onze socialiteit mee bepaalt. Wat tot uiting komt in onze manier van omgaan met de natuur, onze medemens, ons denken en onze psyche. Een nieuwe technologie vindt steeds zijn oorsprong in een bepaalde context, die onverwachte mogelijkheden blijkt te scheppen.

De filosoof illustreert dit aan de hand van de uitvinding van de drukpers. Voor het bestaan van de drukpers had de katholieke kerk een monopolie op kennis. Na de introductie ervan kon kennis aan een sneller tempo verspreid en geproduceerd worden; dit bracht grote maatschappelijke veranderingen met zich mee.

Bauwens ziet de geschiedenis van de mensheid dan ook als een opeenvolging van technologische schokken. Volgens hem draagt peer-productie de mogelijkheid in zich om een nieuw post-kapitalistisch tijdperk te ontketenen.

Nieuwe concepten voor een nieuwe tijd

Peer-productie steunt op mensen die vrijwillig meewerken aan een gemeenschappelijk project. Bauwens haalt het voorbeeld aan van de universele encyclopedie Wikipedia. Iemand plaatst een tekst op Wikipedia niet om financieel gewin, maar uit de intrinsieke zelfmotivatie om de encyclopedie te verbeteren. Het project is daarenboven voor iedereen toegankelijk en transparant. En zo succesvol dat het de klassieke encyclopedie overbodig heeft gemaakt.

De auteur introduceert enkele nieuwe concepten om de fundamentele eigenschappen van deze nieuwe initiatieven te duiden. Zo spreekt hij over de ‘Produser’. Dit is een samenvoeging van ‘producent’ en ‘user’ (gebruiker) en duidt op het feit dat er niet gewoon een product wordt vervaardigd, maar dat het ontwerp voortdurend aan verandering onderhevig is – en kan bijgewerkt worden door de verschillende gebruikers. Een permanent verbeteringsproces als het ware.

Met ‘anticredentialisme’ bedoelt Bauwens dat er geen referenties of diploma’s noodzakelijk zijn om een taak uit te voeren. Wie bijvoorbeeld een verbetering aanbrengt bij Linux of Wikipedia, wordt niet om zijn of haar diploma’s gevraagd: de ‘peers’ beoordelen de toevoeging gewoon op haar intrinsieke kwaliteit. Het concept ‘equipotentialiteit’ stoelt op de idee dat iedereen kan bijdragen tot een bepaald P2P-project. Elk individu draagt op vrijwillige basis bij aan een product; deze op passie gedreven productie leidt tot hyperproductiviteit.

Vroeger vond netwerking en samenwerking vooral weerklank op kleine schaal. Met de komst van het internet, en bijgevolg de peer-productie, kan men nu ook op wereldschaal verbinden, coöpereren en organiseren. ‘Sharing’ gaat veel gemakkelijker. En, ook al voltrekt deze trend zich voornamelijk onder de jeugd, stilletjesaan komt er een mentaliteitswijziging op gang die deze peer-to-peer-economie stimuleert.

Het dilemma van de peer-productie

De paradox die Michel Bauwens in zijn boek beschrijft, is nu dat de op radikale gelijkheid gestoelde peer-productie het materiële kapitalisme nodig heeft. Peer-to-peer-economie steunt immers op infrastructuren die hun onstaansgeschiedenis vinden in het kapitalisme.

“Hoe kunnen we een sociaal systeem opbouwen dat mensen toelaat te produceren volgens de logica van peer-productie, zonder een kapitalistische logica in te voeren die de peer-productie kapotmaakt?”

Maar beide zijn wederzijds afhankelijk. Zo heeft het kapitalisme het immateriële peer-to-peer-model nodig om te kunnen innoveren en reproduceren. En moet de peer-productie zich verbinden aan kapitaal, want ook zich vrijwillig inzetten heeft zijn grenzen.

Het dilemma waar de peer-productie vandaag de dag mee geconfronteerd wordt, omschrijft Bauwens als volgt: “Hoe kunnen we een sociaal systeem opbouwen dat mensen toelaat te produceren volgens de logica van peer-productie, zonder een kapitalistische logica in te voeren die de peer-productie kapotmaakt?”

We moeten volgens de filosoof op zoek naar een alternatief, door het systeem van arbeid, productie, kapitaal en kennis te herdefiniëren. Er is nood aan een constructief P2P-narratief. Een systeem waarin materiële productie onder invloed staat van een peer-to-peer-dynamiek die een participatieve democratie stimuleert.

Bauwens ziet ook ook de enorme flexibiliteit in de loopbaan van jongeren als de voorbode van een toekomstige P2P-samenleving. Jongeren werken eerst vrijwillig mee aan een peer-project, daarna een tijdje in loonverband, om dan weer even werkloos te zijn. Deze flexibiliteit zie je steeds vaker, aldus de auteur. Maar ze wijst er evengoed op dat een gegarandeerd basisinkomen noodzakelijk is om sociale stabiliteit te behouden.

De wereld redden

Michel Bauwens beperkt zijn these niet alleen tot de virtuele wereld; ook voor ecologisten is hij een ware inspiratiebron. Pas wanneer men de gangbare idee over productie loslaat, kan een nieuw en duurzaam systeem worden uitgedacht. Dit illustreert Bauwens met een voorbeeld uit de auto-industrie. Het P2P-project Wikispeed ontwierp een modulaire auto die met een klein aantal mensen in een garage kan worden gefabriceerd.

De Wikispeed-auto is superzuinig. Na de ontwerpfase doet men beroep op een globaal netwerk van microfabrieken met geavanceerde apparatuur waar auto’s op aanvraag kunnen worden gemaakt. De fabriek nu schiet pas in actie als er een reële vraag naar de auto is. Kortom, hier plaatst men de materiële productie onder de invloed van peer-to-peer: veel duurzamer, en noodzakelijk om de wereld te redden.

Bauwens verwoordt in ‘De wereld redden’ wat nog niet vaak uitgesproken is, maar sterk leeft onder de bevolking. Hij brengt een verhaal naar voren om een meer duurzame en participatieve toekomst tegemoet te gaan. Hierbij is de markt ondergeschikt aan het algemeen belang.

Eigenlijk demonstreert de cyberfilosoof dat dankzij technologische ontwikkelingen – horizontale informatie-uitwisseling via internet, productie in micro-fabrieken met 3D-printing – de groenlinkse droom die André Gorz vorige eeuw verwoordde nu ook werkelijkheid kan worden. Zo zouden we immers alleen nog kunnen produceren wat we daadwerkelijk nodig hebben, in lokale en zelfbestuurde wijk- en stadsfabrieken.

Op dinsdag 15 oktober lanceert Michel Bauwens zijn boek ‘De wereld redden’ in het Kaaitheater te Brussel. De daaropvolgende dagen in heel Vlaanderen nog tal van activiteiten met deze inspirerende denker. Meer informatie vind je hier.

take down
the paywall
steun ons nu!