Aanvankelijk was ik optimistisch omdat ik dacht: in tijden van een overheersend populistisch discours is het eigenlijk een verademing dat Bekende Vlamingen zich gezamenlijk voor een actie uitspreken. Misschien zullen onze televisiehelden wél geloofd en gehoord worden. Want de meesten weten nog steeds niet wat te geloven: de poolkappen smelten, maar twee jaar geleden sneeuwde het nog tot in mei! Wat opwarming, hoe opwarming – die energiefactuur voor de chauffage blijft niettemin in stijgende lijn gaan! Bovendien luisteren wij in se niet graag naar wetenschappers die vanuit hun ivoren torens graag met de vinger wijzen, maar zelf in hun webben van theorie en vakjargon blijven steken.

BV’s lijken wel rechtstreekse toegang te hebben tot de harten en gehoorgang van Vlamingen. Hun populaire acties zullen alvast meer effect hebben dan de uitspraken van een droogstoppel van een klimaatwetenschapper. Toch?

Onzichtbare hand

Mijn optimisme begon al een beetje te kantelen, als ik het pleidooi van ene Jan Jacobs aanhoorde die op de radio “Klimaatzaak” afdeed als nonsens. Klimaatzaak “draait de mensen een rad voor de ogen”. Hij begon met het strategisch afvuren van argumenten, die ik nog enigszins kon begrijpen of tenminste relativeren als ‘de heersende opvatting’. We lijken van nature uit weerstand te bieden tegen onze vermeende verantwoordelijkheid voor het klimaat, voor onze planeet. De onzichtbare hand, weet je wel. Alles komt altijd goed, dat is al vele eeuwen zo, de aarde is voldoende ‘flexibel’ en is zelfregulerend. Komt er te veel stoom op de ketel, dan zal de aarde wel manieren vinden om stoom af te laten. We moeten nu niet in een paniekreflex schieten. Misschien warmt het klimaat niet zo snel op, misschien is er op onze planeet al altijd sprake geweest van klimaatverandering. Wellicht is het ook zo, dat er met maatregelen voor een beter klimaat geld verdiend kan worden (maar over de miljardenindustrie tegen het klimaat wordt natuurlijk met geen woord gerept).

Waarschijnlijk zijn vele instituties als het IPCC en mensen als Al Gore ‘gepolitiseerde instrumenten’ die ingezet worden tegen de opwarming van het klimaat. Maar doet dat er eigenlijk toe? Wie draait hier nu wie een rad voor de ogen? Feit is dat we met zijn allen te veel CO2 in de atmosfeer pompen, dat de biodiversiteit de laatste veertig jaar met een derde is afgenomen, dat er een bewezen samenhang is tussen de opwarming van het klimaat en menselijke activiteiten. Feit is, dat we dringend moeten werk maken van een koolstofarme samenleving of dat mens en dier anders sowieso de pineut zullen worden van een door de economie geregeerde korte termijnpolitiek.

Grondvesten

De ondernemers van Klimaatzaak hebben groot gelijk, dat ze de overheid nog eens willen aansporen tot meer gerichte actie. Niet – zoals één luisteraar zei – door een sensibiliseren rond het indraaien van LED-lampjes, maar door grootschalige structurele veranderingen én mentaliteitsveranderingen. Want als we niet op grote schaal een ommekeer zullen maken ten voordele van een leefbare omgeving, dan zullen we met onze ‘bloeiende’ economie nog maar weinig kunnen doen. Evenmin zal ‘Fort Europa’ er ongeschonden uit komen: de vele klimaatvluchtelingen en de onmiddellijke gevolgen van de opwarming van het klimaat – zoals overstromingen, mislukte oogsten, een daling van biodiversiteit – zullen Europa sowieso op haar grondvesten doen daveren.

Maar actie ondernemen, dat is voor mensen zoals Jan Jacobs en vele anderen een brug te ver. Té ambitieus. De waarheid wordt afgedaan als een mythe, want stel je voor dat we ook maar een haarbreed zouden moeten toegeven dat we ook schuld hebben aan de teloorgang van onze planeet. Dat we zouden moeten erkennen, dat de komende generaties gebukt zullen gaan onder onze kortzichtige politieke beslissingen tegenover moeder aarde. Hier maakt rationalisme plaats voor het door mij zo gevreesde cynisme. We verdraaien de waarheid zo, dat zij het eigenbelang dient. We bedienen ons niet meer van ons verstand, maar van onze overlevingsdrang. Het is niet zozeer “één voor allen en allen voor één”, maar “ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken”. We zijn dan ook letterlijk aan het stikken in sommige ‘verringde’ steden.

Verwoestijning

Voor de cynicus is er hoop! Zoals een luisteraar immers op het forum opmerkt: in plaats van het ‘groene fascisme’ te ondersteunen, zouden we beter abortus en euthanasie promoten en tegelijk de ontwikkelingshulp afbouwen. Dan geraakt de bevolkingsomvang tenminste weer in evenwicht. In evenwicht? Nou ja, tenminste in de rijkere landen, denk ik zo. De ontwikkelingslanden zijn sowieso de pineut. In Europa moeten we onze chauffage wat minder aanleggen als het buiten warmer wordt, maar ginder betekenen twee graden opwarming het verschil tussen leven en dood, tussen nog min of meer vruchtbaar land met (nu al) karige toegang tot gezuiverd drinkwater en totale verwoestijning.

Wat maakt dat sommige mensen zo’n angst hebben om zelf ook maar één gram gewicht in de schaal te leggen, ten voordele van een beter klimaat, meer zuivere lucht, meer groen? Zelfs als je de opwarming van het klimaat afdoet als totale nonsens, dan nog blijft het schrijnend hoe wij onze planeet behandelen en hoe sommigen volharden in de boosheid.

Kraam

Uiteindelijk werd het ‘debat’ een emotionele wedloop om het gelijk te halen, waarin Jacobs nog de kans kreeg om te zeggen dat deze actie “in het kraam past van Lenaerts”. Maar goed dat de presentator nog het lef had om te vragen: “In welk kraam zou dat dan wel passen?” Ja, eigenlijk, mijnheer Jacobs, in welk kraam denkt u dat deze actie past? Is het een gooi naar nog meer bekendheid? Neen, dat lijkt me absurd. Die Bekende Vlamingen zijn al bekend genoeg. Ze vinden het wellicht zelf soms een vloek, om altijd in de belangstelling te moeten staan.

Het feit dat ze hier dan ook als een front naar voren treden is eerder een uiting van oprechte bezorgdheid, een teken van eerlijke solidariteit met een bevolking die evenveel recht van spreken heeft, maar misschien minder gehoord zal worden door de overheid.

Misschien hopen zij dat de mensen die nog in de grijze ontkenningszone zitten tegenover het klimaat, nu kleur zullen bekennen.

Loze argumenten

Het is in wezen een schitterende actie, maar misschien is hun sterkte – namelijk dat zij BV’s zijn – ook hun zwakte. Sommige Vlamingen kijken immers op naar BV’s, maar gefrustreerde Vlamingen zullen cynisch reageren. Ik zag het nog maar net op de Facebookpagina van Radio 1 verschijnen, en er was al één reactie die ik had verwacht:

“Hoe groot is de ecologische voetafdruk van die BV’s eigenlijk? Wellicht groter dan die van een gemiddeld Afrikaans land”. Zucht. Nog eens zucht. Het deed mij denken aan een filmpje rond ebola dat gemaakt werd door ‘ONE’, de organisatie van U2’s Bono. In dat filmpje draafden wel twintig Hollywoodsterren op om actie te ondernemen. Onder dat filmpje stonden vele honderden reacties die met geen woord over ebola repten – of toch ééntje die zei dat we ebola vooral in Afrika moesten houden – maar wel over de hypocrisie van die bekende mensen. Want ja, wat deden zij tegen ebola? Terwijl hun medewerking aan dat filmpje net moest illustreren dat zij wel degelijk mensen wilden mobiliseren om samen te strijden, ‘as one’. Werd hun kracht om te mobiliseren hier onderschat – is het verenigde sterrendom niet meer opgewassen tegen cynisme?

Ik hoop dat Klimaatzaak alvast een kletterend succes wordt, en dat deze actie niet ontaardt in een spervuur in de richting van de Bekende Vlamingen die hun nek uitsteken voor een betere samenleving. Ik hoop dat mensen hen niet zullen klasseren als ‘profiteurs’, wat tegenwoordig wel erg in de mode lijkt: iedereen die op de barricades staat voor een betere samenleving met een andersoortige economie is een extremist, een profiteur, een luiaard. Het systeem ondermijnen botst dan ook op veel weerstand, en op fora wordt al jaren de rode loper uitgerold voor het bloedbad van woorden die de cynische mens altijd en overal mag aanrichten. Freedom of speech, ook dat is vooruitgang – maar niet heus. Ik hoop dat Klimaatzaak vooral over het klimaat zal gaan, en geen weerspiegeling zal worden van het huidige verzuurde klimaat waarin zo graag met loze argumenten wordt gegooid, waarin elke mens die zijn nek uitsteekt met rotte reacties vol spelfouten wordt bekogeld. Ook aan dat cynische klimaat mag wel eens iets veranderen. Laat ons hopen, voor een beter klimaat.

Jasmien Vandermeeren is verbonden aan het Pulse Transitienetwerk Cultuur. Zij spreekt in dit stuk echter in eigen naam, als communicatiedeskundige die het reilen en zeilen binnen de duurzaamheidswereld opvolgt.