Er mag dan wel een regeringspartij zijn die vrij consequent de oorlog heeft verklaard aan drugs – en dus ook cannabis –, de tijdsgeest heeft die partij in ieder geval niet mee. In steeds meer landen wordt cannabis legaal en het gebruik van de plant neemt op geen enkele manier af. Dat is omdat cannabis niet alleen een genotsmiddel is, maar ook belangrijke therapautische en geneeskrachtige effecten heeft.

Over die medicinale eigenschappen van cannabis heeft Patrick Dewals een nogal omvattend boek geschreven. Het vat de vele wetenschappelijke studies over medicinale cannabis samen, weerlegt enkele vaak terugkerende misverstanden en geeft ook het woord aan patiënten. Kortom een must read voor wie nu eindelijk eens het fijne wil weten over cannabis als geneeskrachtige plant.

Dewals vertrouwt me toe dat aan de basis van het boek een verwondering ligt die grenst aan verontwaardiging. “Enkele jaren geleden kwam ik in contact met een Europese burgerbeweging Weed Like to Talk die actie voerde rond recreationele cannabis. Ik vond het gewoon zo frappant dat het recreationele gebruik nog steeds in een juridische schemerzone zat of zelfs vervolgd werd. Ik ben er steeds meer over gaan lezen en kwam zodoende getuigenissen van patiënten tegen die cannabis als medicijn gebruikten. Geïntrigeerd ging ik hun ervaringen onderzoeken. Ik bouwde een netwerk uit, had lange gesprekken met wetenschappers en gebruikers; en zo kwam het boek er uiteindelijk.”

Dat cannabis en afgeleide producten niet vrij mogen verkocht worden, is inderdaad een vreemde zaak. Tenminste als je het historisch bekijkt. “We weten immers dat cannabis al twaalfduizend jaar geleden gebruikt werd”, zo begint Dewals zijn verhaal. “Dat is begonnen in Centraal-Azië. Het werd vermoedelijk in de eerste plaats gebruikt voor wat we vandaag industriële doeleinden zouden noemen: het maken van kleren, touwen en dergelijke meer. Cannabis als roesopwekkend middel wordt ook al heel lang gebruikt. Vermoedelijk was dat meer in de context van relgieuze of sjamanistische rituelen.”

Je spreekt nu eerder over Azië. Werd het ook gebruikt in Europa?

Absoluut. Bij de Grieken en de Romeinen zien we dat cannabis op heel verschillende manieren gebruikt wordt. De vezels worden aangewend om textiel mee te fabriceren, de zaden dienen als voedsel en de bloemen worden gebruikt omwille van hun psychoactieve en medische eigenschappen. Dokters schreven het voor om een hele reeks aan kwalen te bestrijden. Er bestaat dus een heel rijke traditie van cannabisgebruik, zowel in het Oosten als het Westen. Dat was zo tot diep in de negentiende eeuw. In de Angelsaksische wereld was het gebruik van cannabis in de negentiende eeuw bijvoorbeeld zeer wijdvebreid. Mensen gingen cannabis kopen bij de apotheker. Het ging dan om cannabistincturen, olieën, zalfjes, etenswaren en zelfs sigaretten.

Waar liep het dan fout?

Er zijn verschillende factoren die ervoor zorgden dat cannabis in de illegaliteit terecht kwam. Wat zeker en vast een rol speelde was het racisme ten aanzien van Mexicaanse landbouwers in de VS. Zij hadden de gewoonte om cannabis te roken. Het is in die context dat het roken van cannabis steeds meer beschouwd werd als iets dat verwerpelijk was. Dat ging ook gepaard met een naamsverandering. Cannabis werd steeds meer met de meer pejoratieve term ‘marihuana’ aangeduid. Het werd beschouwd als een gevaarlijk kruid dat aanzette tot agressie en zedeloosheid.

En dat soort demonisering speelt ook nog steeds vandaag?

Absoluut. Kijk gewoon naar wat Minister De Block doet. Wanneer zij verkondigt dat CBD een zeer gevaarlijk en dodelijk product is dat niet zomaar aan kinderen kan gegeven worden, dan vertelt ze nonsens. Er is nog nooit een kind gestorven van CBD. Zelfs niet van cannabis in het algemeen. Ik snap ook niet waarom er geen enkele journalist is die dit soort uitspraken van De Block even checkt.

Momentje, wat is CBD precies?

Het is één van de vele actieve bestanddelen in de cannabisplant. CBD op zich is niet psychoactief. Dit betekent dat het geen roes opwekt wanneer je het gebruikt. CBD helpt onder meer tegen epilepsie en zorgt ook voor een betere nachtrust.

En wat is het verschil precies met THC?

Wel, het is belangrijk om te weten dat THC eigenlijk de stof is waar je echt ‘high’ of ‘stoned’ van wordt. Het is die stof waar de recreatieve gebruikers dus eigenlijk naar op zoek zijn. CBD heeft die psychoactieve werking niet. CBD heeft wel anti-inflammatoire, pijnstillende en rustgevende effecten. Het gaat ook de overprikkeling van de hersenen tegen.

Dat lijkt me inderdaad niet de meest dodelijke substantie. Maar er zijn nog wat andere zaken die ook gelinkt worden met cannabis. Zo wordt er wel eens aangehaald dat cannabis een rol zou spelen in de ontwikkeling van schizofrenie.

Daar bestaat op dit moment geen wetenschappelijk bewijs voor. Het is ook nogal complex om cannabis zomaar aan schizofrenie te linken. Om een voorbeeld te geven: we weten dat het aantal cannabisgebruikers stijgt, maar de prevalentie van schizofrenie niet. Hoe moet je dan spreken over een rechtstreeks causaal verband tussen cannabis en schizofrenie? Een andere complicatie is dat er aanwijzingen zijn dat nicotine ook zou bijdragen tot schizofrenie. Dus het zou kunnen dat het de combinatie van tabak en cannabis wél mogelijks een factor is in het tot stand komen van de psychische stoornis, maar niet cannabis op zich. Uit onderzoek blijkt ook dat het hebben van een familiegeschiedenis veel bepalender is voor de ontwikkeling van schizofrenie dan middelengebruik. Stellen dat cannabis schizofrenie veroorzaakt, moet dus zeer sterk genuanceerd worden. Het is veel te kort door de bocht om het als een eenduidige oorzaak te zien. Buiten politici, en slecht geïnformeerde journalisten, is er geen enkele onderzoeker die dit stelt!

Maar ik neem aan dat het roken van cannabis toch niet bepaald gezond is?

Hangt ervan hoe je gezondheid definieert natuurlijk.

Wel, het binnenbrengen van rook in de longen lijkt me niet goed voor de longen.

Uiteraard. Dat is slecht voor de bovenste luchtwegen. Veel heeft te maken met de temperatuur waarmee de rook aankomt in de bovenste luchtwegen. Je brengt voortdurend hete rook binnen naar de slijmvliezen van de luchtwegen. Dat zorgt voor schade en uitdroging en uiteindelijk gaan de cellen dan vervormen, wat leidt tot ontstekingen en de ontwikkeling van prekankerachtige cellen. Doch, de omzetting naar kanker, zoals bij tabak, is vooralsnog niet waargenomen. De reden hiervoor leggen sommige wetenschappers bij de aanwezige cannabinoiden, in de cannabisrook, die antitumorale effecten hebben. Anderzijds vergemakkelijken nicotine en tabak de omzetting van prekankercellen naar kanker. Vandaar dat het veel ongezonder is als je cannabis samen met tabak rookt. Je hebt tegenwoordig ook minder schadelijke manieren om cannabis te roken. Je kan bijvoorbeeld een vaporizer gebruiken. Dat zijn toestelletjes die de cannabis niet verbranden maar verdampen.

En is cannabis niet verslavend?

Ik ben opgeleid als psychiatrisch verpleegkundige. Uit zowel mijn praktijk als opleiding weet ik dat verslaving een nogal problematisch concept is. Wat is verslaving? Het is een vorm van dwangmatig gedrag. Dat dwangmatig gedrag kan zich manifesteren in de vorm van middelengebruik, maar het kan daar evengoed los van staan. Je hebt ook mensen die verslaafd zijn aan macht, aan gokken, aan seks of aan een hele reeks andere handelingen. Is cannabis verslavend? Nee, de handeling, het gebruiken van cannabis wordt bij sommigen een verslaving. Bij 10 procent van de gebruikers wordt het een obsessie. Maar dat vindt zoals bij de meeste verslavingen meestal zijn grondoorzaak in andere psychische stoornissen. Substanties of dwangmatige gedragingen zijn dan een manier om om te gaan met dagelijks psychisch lijden. Maar de overgrote meerderheid heeft geen probleem met recreationeel cannabisgebruik. 

Patiënten als voorlopers

Wat is het medische nut van cannabis precies?

Er is op verschillende manieren vastgesteld dat cannabis belangrijke therapeutische effecten heeft. Het is bijvoorbeeld een behoorlijk effectieve pijnbestrijder. Het is ook een heel doeltreffend middel om de misselijkheid op te vangen die veroorzaakt wordt door chemotherapie. Daarnaast is cannabis een goede spierontspanner die helpt tegen allerhande spasmen en krampen en een veilig slaapmiddel. En dit zijn slechts enkele medische eigenschappen die ik nu opnoem.

Maar voor we het echt over medicinale cannabis spreken moeten we misschien een stapje terugzetten. Eén van de moeilijkheden die gepaard gaan met medische cannabis is de vraag vanaf wanneer je iets een medicijn noemt. Is dat vanaf het moment waarop een farmaceutisch bedrijg iets als medicijn op de markt brengt? Of is het wanneer een stof geneeskrachtige of therapeutische eigenschappen heeft? Volgens mij zal er de komende jaren nog heel wat onderzoek verricht worden waaruit blijkt dat cannabis nog veel meer therapeutische effecten heeft. Het interessante in dit verband is dat patiënten vaak voorlopen op artsen en de farmaceutische wereld. Het zijn dikwijls de patiënten die ontdekken dat cannabis bepaalde eigenschappen heeft en zo het onderzoek mee aansturen. Er is dus veel ‘patiëntenkennis’

Is het ook gewoon gezond om cannabis te gebruiken?

Dat weet ik niet. Sommigen zeggen van wel. Maar het hangt opnieuw af van wat je precies verstaat onder gezondheid. Is gezondheid louter het ontbreken van ziekte of is het een kwalitief leven?

Laat me het anders zeggen, zou je het kunnen gebruiken zoals je bijvoorbeeld vitamines gebruikt?

Ik denk het wel. Ieder mens beschikt over een endocannabinoïdensysteem in zijn of haar lichaam. Dat systeem bestaat uit receptoren en verschillende cannabinoïden en speelt een belangrijke rol bij heel wat fysiologische processen in het lichaam zoals etenslust, stressregulering, gemoedsgesteldheid, cognitieve capaciteiten, pijnregulering en dergelijke meer. Het kan zijn dat je bijvoorbeeld te weinig endocannabinoïden aanmaakt en dat je er wel bij vaart om er extra op te nemen. Maar het is erg moeilijk om daaromtrent een algemeen advies te geven, net omdat het zo’n complex systeem is waarvan disfuncties zich op heel veel manieren kunnen uiten.

Wie gebruikt vooral medische cannabis?

Dat hangt natuurlijk ook af van de juridische status van cannabis. In landen waarin cannabis volledig illegaal is, is het bijvoorbeeld moeilijk om dat in kaart te brengen. Je moet dan terugvallen op vrijblijvende online bevragingen die zelden representatief zijn natuurlijk. In landen waarin medicinale cannabis legaal is, zien we vooral dat oudere mensen er (meer en meer) gebruik van maken. Een beetje logisch, aangezien oudere mensen ook meer met kwaaltjes af te rekenen hebben.

Het is vooral CBD dat geassodieerd met medische cannabis. Maar heeft THC op zich ook therapeutische werkingen?

Ja, als je te maken hebt met sterke pijnen kan THC ook soelaas brengen. Maar dan moet je weer zien dat het THC gehalte niet te hoog is. De juiste dosering hangt eigenlijk af van individu tot individu. Maar wat er algemeen wordt waargenomen is toch dat teveel THC de pijn kan doen toenemen als de dosis te hoog is en niet doet afnemen als de dosis te laag is. Er is dus een soort raam waarbinnen je moet blijven om de therapeutische effecten eruit te halen. Dat moet dus goed afgestemd worden in overleg met de patiënt.

Het is natuurlijk altijd zo dat medicijnen niet altijd even effectief zijn bij iedereen. Er is veel individuele variatie. Kijk maar naar de klassieke pijnstillers zoals opiaten. Ook daar heb je een deel van de patiënten die daar gewoon niet op reageert, of die heel sterke, zelfs dodelijke bijwerkingen ervaren. Cannabis kan dus heel verschillende effecten hebben, maar een belangrijk iets is wel dat het in tegenstelling tot de meeste klassieke pijnstillers geen dodelijke effecten heeft.

Internationaal gezien zien we dat medische cannabis steeds meer uit de illegaliteit wordt gehaald. Maar België lijkt niet meteen te volgen.

De internationale ontwikkelingen stemmen me heel hoopvol, maar het beleid in België is catastrofaal. Toch denk ik dat er een groeiend draagvlak is voor een legalisering en regulering van medicinale cannabis, het zal er moeten komen.

Je hebt sinds kort ook winkels waar je CBD weed kan kopen.

Dat bedoel ik, het is van onderuit dat de zaken bewegen en dat er voortdurend nieuwe openingen worden gecreëerd. Op de gevestigde partijen of instituten moet je niet rekenen om de zaken in beweging te brengen op dat vlak. België zal op termijn niet anders kunnen dan aansluiting zoeken bij de internationale ontwikkelingen. Ik weet dat er ook vanuit het Europese parlement pogingen worden ondernomen om medische cannabis te legaliseren.

Hoe sta je tegenover legalisering van recreatief gebruik?

Een goede zaak. Je kan het veel beter reguleren, laat de opbrengsten van productie en handel terugvloeien naar de legale economie en zorgt ook dat er meer kwalitatieve en meer gezonde producten op de markt zijn. Ik zie niet in wat je daarop kunt tegen hebben. Het zou ook betekenen dat de staat extra inkomsten verwerft waarmee op termijn ook meer kan geïnvesteerd worden in bijvoorbeeld onderzoek naar cannabis. Iedereen tevreden, toch?

Patrick Dewals, Medische cannabis. Meer dan een medische kwestie, Uitgeverij Garant, 333 blz., 35 euro